ҚХР Бейжің, BAQ.KZ тілшісі. «Қытайда жасалған» тауарлар бүкіл әлемге таралғаны, ал Қытай «әлем зауыты» мәртебесіне ие екені сөзсіз.
Қытайдың «Қытайда жасалған» реформасы енгізіліп, іске қосылғаннан бері аяқ киім, велосипедтер, ойыншықтар, тұрмыстық заттар және т.б. дүниелер барлық ел азаматтарының күнделікті өміріне еніп, бүкіл әлемге тарала бастады. «Қытайда жасалған» деген тіркесті естігенде ойымызға бірден «арзан», «барлық жерде қолжетімді» деген сияқты ойлар келеді.
Бейжің шетел тілдері университетнің профессоры Янь Хунбо Қытай астанасында тағылымдамадан өтуге жиналған Қазақстан, Өзбекстан, Тәжікстан, Армения, Әзербайжан, Грузия және Беларусь елдерінің БАҚ өкілдерімен кездесуінде «Қытайда жасалған» тақырыбында баяндама жасады.
Профессордың айтуынша, Қытай соңғы жылдары «Қытайда жасалғаннан» «Қытайда ақылмен жасалғанға» ауысып жатыр. Яғни нарықтағы сапасыз тауарлар азайып, оның орнына сапалы тауарларды шығару қолға алынды.
«Қытайда жасалған» жаһандық өндіріс тізбегіндегі байланыстардың бірі ретінде қызмет етеді, осы тізбектегі әрбір ел «Қытайда жасалғаннан» пайда көре алады. Сонымен қатар Қытай отандық өндірісті дамыту үшін барлық елдің кәсіпорындарымен және үкіметтерімен ынтымақтастыққа мүдделі. Тұрақты дамудан кейін ондаған жылдар бойы Қытай экономикасы жаңа қиындықтарға тап болды. Бір жағынан, әлемде үлкен өзгерістер тез жүріп жатты. Екінші жағынан, Қытай экономикасының жылдам дамудан сапалы дамуға көшуінен кейін өсудің жекелеген дәстүрлі драйверлері енді нақты қажеттіліктерді қанағаттандыра алмады, - дейді Янь Хунбо мырза.
Профессордың айтуына қарағанда, соңғы жылдары Қытай инвестицияға емес, инновацияға негізделген экономикадағы жоғары сапалы дамуға бет бұрды. Қазіргі уақытта тұтыну экономикалық дамудың негізгі қозғаушы күшіне айналды, экологиялық дамуға көшу жүріп жатыр, сондай-ақ экономика құрылымы біртіндеп оңтайландырылып жатыр.
2020 жылға қарай Қытай 13-бесжылдық жоспарын құрып, жүзеге асырды, ал алғашқы жүзжылдықтың мақсаты сәтті орындалуға жақын. Бірқатар бесжылдық жоспардың арқасында Қытай тәуелсіз және салыстырмалы түрде біріктірілген өнеркәсіптік және ұлттық шаруашылық жүйесін құрды, жоспарлы экономикадан социалистік нарықтық экономиканы жетілдіруге көшуді жүзеге асырды. Бесжылдық жоспар ұлттық даму саясатының тұрақтылығы мен үйлесімділігін тиімді қамтамасыз етеді, одан ұлттың үздіксіз даму траекториясын қадағалап қана қоймай, Қытайдың болашақтағы даму бағытын да есептеуге болады, - деді ол.
Ауқымды ішкі нарық Қытайға 2020 жылы індеттің әсерін еңсеруге көмектесті. ҚХР-дағы орташа табысы бар Қытай халқының саны 400 млн адамнан асады, ал жан басына шаққандағы ЖІӨ көлемі 10 мың доллардан асты. Егер алдағы 15 жылда осы топтың көлемін 800 млн-ға дейін ұлғайту мүмкін болса, онда ауқымды тұтынушылық күш қалыптасады, бұл экономикалық өсудің тұрақтылығын айтарлықтай арттырады.
«Бір белдеу, бір жол»
Қытай «қос айналым» стратегиясына негізделген жаңа даму үлгісін жасауды зерттеп жатыр. Бұл стратегияда ішкі экономика тірек болып, ішкі және халықаралық экономикалар бірін-бірі толықтырады.
13-бесжылдықты жүзеге асыру сәтті аяқталған кезде Қытайдың экономикалық және әлеуметтік дамуының жаңа бағыты белгіленді. Соңғы бес жылда Қытай экономикасы мен қоғамы айтарлықтай жетістіктерге жетті. Мысалы, 2021 жылы Қытай экономикасының жалпы көлемі 114 триллион юаньға жақындап, 2015 жылғы бүкіл әлемдік экономика кірісінің 15,5 пайызынан 2021 жылы 17 пайызға дейін өсті. Жан басына шаққандағы ЖІӨ 10 000 доллардан асты және әлемдегі ең ірі орта таптың өсуі жалғасып жатыр. Өңдеу өнеркәсібінің қосылған құны әлемдік үлестің 30%-ға жуығына жетіп, 10 жыл қатарынан халықаралық аренада бірінші орынды иеленді, - деп түсіндірді Бейжің шетел тілдері университетінің профессоры.
Оның баяндауынша, негізгі тәуекелдердің алдын алу және оларды шешу, кедейлікті азайту, оның ішінде шалғай аудандарға атаулы көмек көрсету, ластанудың алдын алу, «Бір белдеу, бір жол» құрылысы және басқа да жобалардың барлығы ҚХР-ға, сондай-ақ бүкіл әлемге әлеуетті іске асыру үшін жаңа векторлар мен мүмкіндіктер әкелді.
Қытайдың экономикалық дамуының үш кезеңі:
- индустрияландыру,
- әлемдік фабрика,
- өндірісті жаңғырту.
«Қытайда жасалған»: әлемдік нарық, өнеркәсіптік революция және трансформация
2001 жылы Қытай Дүниежүзілік сауда ұйымына (ДСҰ) қосылды. Бұл маңызды оқиға болды. ДСҰ-ға кіргеннен кейін, ашық нарық пен арзан жұмыс күшінің арқасында Қытай өнімдері Қытайға көшірілген мемлекетаралық компаниялар үшін тиімді өндіріс орнына айналды. Бұл компаниялар сауда мен жоғары технологиялық салаларды бақылайтын және айтарлықтай бәсекелестік артықшылықтарға ие нарық көшбасшылары болды. Қытайға шетелдік қаражаттың көптеп келуі әсерінен «Қытайда жасалған» шетелге шыға бастады, - дейді Бейжің шетел тілдері университетнің профессоры Янь Хунбо.
Егер Қытай қандай да бір жетістіктерге жетсе, онда олар негізінен Қытайдағы жұмыс күшінің төмен құнына байланысты болды. Бірақ Қытайдың бұл артықшылығы біртіндеп жойыла бастады. Индонезия, Вьетнам және Бангладеш сияқты басқа дамушы елдер еңбек шығындары мен мол ресурстарға сүйенеді. Шикізаттың артықшылығы шетелдік компаниялардан көбірек инвестицияларды тартады. Шамамен 2005 жылдан бастап Қытай экономикасы дамып, халықтың табысы тез өсіп келе жатқан кезде жұмыс күшінің құны да өсті.
Қытайдағы арзан жұмыс күші шетелдік компаниялар экономикасы дамып келе жатқан Вьетнам, Таиланд және Бангладеш сияқты елдердің жұмыс күшін төмендету үшін Қытайдан жеткізудің тізбегін құрды. Бұл жеткізу тізбегінен шығудың алғашқы толқынын тудырды. Бұл қадам киім, ойыншықтар және былғары аяқ киім сияқты дәстүрлі өндіріс салаларында болды. «Қытайда жасалған» нәтижесінің әсерінен дайын киім мен аяқ киімге негізделген төмен қосылған өнімдердің бір бөлігінен бас тартуға және ұялы телефондар немесе ноутбуктер сияқты жоғары қосылған өнімдер өндірісіне ауысуға тура келді. Өндіріс қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін трансұлттық корпорациялар Қытайда жоғары технологиялық өндіріс желілерін салды және көптеген автоматтандырылған станоктар мен компьютерлік ақпаратты басқарудың күрделі жүйелерін ұсынды, - деп баяндады профессор журналистермен кездесуінде.
Әлемдік нарықта, қай ел болмасын негізгі технологияларды игеруінің арқасында ұзақ мерзімді экономикалық дамуға қол жеткізе алады. Қытай үкіметінің «Қытайда жасалған-2025» стратегиясы ақпараттық технологиялар, телекоммуникация және жасанды интеллект салаларын дамытуға бағытталған.
Қытай үкіметінің цифрлық экономикаға баса назар аударуы Қытай халқының қажеттіліктеріне байланысты. Өйткені Қытайда интернетті пайдаланушылардың саны көп. Alibaba, Tencent және Baidu сияқты көптеген қытайлық компания азаматтардың тұтынушылық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін платформаларына түрлі жаңашылдық енгізіп келеді. Сонымен қатар КВИ жағдайында біз онлайн білім беру, тележұмыс, телемедицина, электронды үкімет, онлайн-ойын-сауық және басқа да салалардың даму әлеуетін көрдік. Бұл «Қытайда жасалғанның» болашақтағы дамуын көрсетеді, - дейді ол.
«Қытайда жасалған-2025» стратегиясының мақсаты – экономиканың ескі секторларынан, ең алдымен өнеркәсіптің еңбекті көп қажет ететін салаларынан бас тартуға, жаңа салаларды қолдауға және ҚХР-ны дамушы экономикасы бар ел ретінде барлық артықшылықтарды пайдалануға мүмкіндік бере отырып, дамыған мемлекеттер қатарына шығаруға бағытталған. Сонымен қатар бағдарламаға жалақы өскен сайын қосылған құн тізбегіндегі ұлттық өнімнің үлесін арттыру міндеті қойылып отыр.
«Қытайда жасалғаннан» «Қытайда ақылмен жасалғанға» дейін...
«Made in China» бүкіл әлемге таралады, ал Қытай «әлемдік зауыт» мәртебесіне ие. Алайда тарихтағы «әлемдік зауыт» елдерімен салыстырғанда, Қытайды тек «әлемдік өндіріс зауыты» ретінде қарастыруға болады. Өзінің қуатты инновациялары мен өндірістік мүмкіндіктерінің арқасында Ұлыбритания, АҚШ және Жапония әр түрлі өнімдерді, машиналар мен жабдықтарды үздіксіз өндіретін «әлемдік зауыт» рөлін атқарды.
ХІХ ғасырдың ортасында Ұлыбритания «әлемдік зауытқа» айналды. Ол бу қозғалтқыштарында, еңбек бөлінісі мен ауқымды өндірісте жұмыс істейтін заманауи зауыт құрды. АҚШ өнеркәсіптік революцияның екінші кезеңін басқаратын «әлемдік зауытқа» айналды. Америка Құрама Штаттары өзінің «әлемдік зауыт» мәртебесін анықтау үшін бірқатар танымал брендті қолданды және заманауи зауыттың негізін қалап, «Ford құрастыру желісін» құрды. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Жапония «ауыр химиялық индустрияландыру», «қайта өңдеу өнеркәсібінің саудасына негізделген ел құру» және «технологияға негізделген ел құру» арқылы жаңа «әлемдік зауытқа» айналды, - деп айтты Бейжің шетел тілдері университетнің профессоры Янь Хунбо.
Оның айтуынша, Қытайдағы қазіргі «әлемдік фабрика» мен бұрынғы «әлемдік зауыттар» арасында үлкен айырмашылық бар. Сапа жағынан да, сан жағынан да. «Қытайда жасалған» ұзақ уақыт бойы арзан өнімдердің синонимі болып көрінді. Қытайда тәуелсіз зияткерлік меншік құқығы бар негізгі технологиялық кәсіпорындардың өте аз үлесі бар және көптеген салада шетелдік технологияға тәуелділік 50%-дан асады, ал АҚШ пен Жапониядағы бұрынғы «әлемдік зауыттар» шамамен 5% еді.
Мысал ретінде Барби мен iPad-ты алайық. Әлемдегі Барби қуыршақтарының басым көпшілігі Қытайда шығарылады, егер олар 10 долларға бағаланса, брендке ие АҚШ 8 доллар пайда табады, ал қытайлық компаниялар тек 35 цент өңдеу ақысын ғана ала алады. АҚШ-та «Қытайда жасалған» деп белгіленген iPad-тың ең төменгі бағасы шамамен 499 доллар, бірақ Foxconn және Shenzhen зауыттарының әр сатылған iPad-дан табатын пайдасы 9 доллар ғана, - дейді профессор.
Соңғы жылдары Huawei, DJI, Xiaomi және OnePlus сияқты қытайлық брендтер халықаралық нарықта біртіндеп танымал бола бастады, ал Made in China брендтері біртіндеп «үнемді, жоғары технологиялық және инновациялық» деген жаңа белгіге ие бола бастады.
«Made in China»: Індеттің әлем экономикасына әсері
Профессор атап өткендей, коронавирус індеті әлем экономикасына әртүрлі әсер етті. Дәлірек айтқанда, көптеген компания мен зауыт жабылып, өндірісін тоқтатты, ал жалпы экономикалық даму тоқтап, тіпті нашарлады деуге де болады.
Қытай экономикасы жабылған кезде, біз көптеген басқа елдің өңдеу өнеркәсібі де қиындықтарға тап болғанын байқадық. Қытайдың өңдеу өнеркәсібі біртіндеп қалпына келе бастаған кезде, шетелдік компаниялар қайтадан жұмысын тоқтатты. Бұл дилемма жаһандық экономикалық және сауда құрылымының құрылымдық өзгеруімен тығыз байланысты. 1990 жылдары әлем елдері арасындағы сауда құрылымының 70%-дан астамы өнеркәсіптік тауарлар саудасы болды, ал өнімнің көп бөлігі бір елде шығарылды, бірақ 2018 жылы бұл мәліметтер керісінше болды, елдердің әлемдік сауда құрылымының 70%-дан астамы қазірдің өзінде жартылай фабрикаттар саудасы, яғни өнімдер әртүрлі елдерде шығарылады. Бұл елдердің өндірістік салада тығыз байланысты екенін көрсетеді, - деп толықтырды Бейжің шетел тілдері университетнің профессоры Янь Хунбо.
Айта кетейік, Қытайдың қоғамдық дипломатия қауымдастығы (CPDA) - Қытайдағы қытай халықаралық баспасөз орталығының (Еуразия баспасөз орталығы) (CIPCC) 2022 жылғы бағдарламасының ұйымдастырушысы
Еске сала кетейік, Қазақстан мен Қытай арасындағы дипломатиялық қарым-қатынастардың орнағанына биыл 30 жыл толып отыр. Осы уақыт аралығында екі ел барлық салада серіктестікті орнатты.
