Өткен оқу жылында бірқатар мектеп пен балабақшада тіркелген тамақтан улану оқиғалары білім беру ұйымдарындағы тамақ сапасы мен қауіпсіздігіне қатысты қоғамның сұрағын күшейтті. Бұл материалда мектеп және мектепке дейінгі ұйым асханаларының қалай бақыланады, қандай тексерістер жүргізіледі, әрі оқу жылы бойғы ішкі-сыртқы бақылаудың нақты тетіктері қалай? BAQ.KZ тілшісі анықтап көрді.
Қазақстанда халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы мемлекеттік бақылау мен қадағалау Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік кодексіне сәйкес жүзеге асырылады. Негізгі ұстаным – тәуекелге бағдарланған модель: нысандар тәуекел дәрежесіне (жоғары, орта, төмен) жіктеліп, тексеріс жиілігі соған қарай белгіленеді.
Халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы мемлекеттік бақылау және қадағалау Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік кодексіне сәйкес жүзеге асырылады. 1 қыркүйек қарсаңында мектеп және мектепке дейінгі ұйымдардың асханаларына санитарлық-эпидемиологиялық бақылау органдары жоспарлы тексерулер жүргізбейді. Тексеру жиілігі тәуекел дәрежесін бағалау критерийлеріне байланысты анықталады (жоғары, орта, төмен). Ұйымдасқан ұжымдардағы қоғамдық тамақтандыру нысандары (балабақшалар мен мектеп асханалары) жоғары тәуекел дәрежесіне жатады, сондықтан мұндай нысандарда тексеріс жарты жылда бір реттен жиі емес өткізіледі, - деп атап өтті Астана қаласының санитариялық-эпидемиологиялық бақылау департаментінің басшысы Айгүл Шағалтаева.
Ұйымдасқан ұжымдардағы қоғамдық тамақтандыру нысандары (балабақша, мектеп асханалары) – жоғары тәуекел дәрежесіне жатады.
Жоспарлы тексеру мұндай нысандарда жарты жылда бір реттен жиі емес жүргізіледі.
1 қыркүйек қарсаңында мектеп және балабақша асханаларына санитарлық органдар жаппай жоспарлы тексеріс жүргізбейді – бұл да тәуекелге негізделген жоспарлаудың талабы.
Қандай бақылау түрлері бар?
Тәуекел деңгейіне қарай оқу жылы ішінде келесі тетіктер қолданылады:
- Профилактикалық бақылау (объектіге барумен)
- СЭС мамандары нысанға барып, санитарлық жағдайды, құжаттарды, өндірістік процестерді қарайды, қажетті жағдайда сынама алады.
- Профилактикалық бақылау (объектіге бармай)
- Құжаттар, есептер, журналдар, шарттар, жеткізілім ілеспе құжаттары талданады. Цифрлық жүйелер арқылы мониторинг қолданылуы мүмкін.
Жоспардан тыс тексерістер
Улану фактілері, жұқпалы ауру тіркелуі, ата-аналардан/мұғалімдерден шағым түсуі, мониторингте өрескел тәуекел анықталуы сияқты жағдайларда дереу басталады.
Мұндай тексерістерде әдетте лабораториялық бақылау жүргізіліп, тағам, су, сүртпе сынамалар алынады, персоналға бактериологиялық зерттеу тағайындалуы мүмкін.
Қажет болса, қызметті шектеу, тоқтата тұру, жарамсыз өнімді айналымнан шығару сияқты жедел әрекет шаралары қолданылады (әкімшілік шаралар ӘҚБтК нормаларына сәйкес).
Асхананың күнделікті жұмысы қалай қадағаланады?
Мемлекеттік бақылаудан бөлек, оқу орны мен тамақтандыру операторының ішкі өндірістік бақылауы шешуші рөл атқарады. Төмендегі рәсімдер тәулік сайын жүргізіліп, журналдарға жазылуы тиіс:
- Шикізатты қабылдау: жарамдылық мерзімі, ілеспе құжаттар (сәйкестікті растайтын), бұзылу белгілерінің жоқтығы.
- Сақтау тәртібі: құрғақ, салқын, тоңазытқыш/мұздатқыш камералары; «алғаш кірген – алғаш шығады» (FIFO) қағидасы.
- Дайындау және термиялық өңдеу: айқыш-ластануға жол бермеу үшін бөлек тақтай-пышақтар, таза су, жылумен өңдеу тәртібі.
Дайын тағамды ұсыну: үлестіру уақыты, бір реттік құралдар/тазалық, үлестіру нормалары.
Ыдыс-аяқ пен жабдықты жуу-дезинфекциялау: жуу кезеңдері, дезқұрал концентрациясын бақылау.
Жеке гигиена: персоналдың арнайы киімі, қол жуу, денсаулыққа байланысты шектеулер (ЖРВИ, тері зақымдары болса, жұмысқа жібермеу).
Микробиологиялық бақылау (қажет болғанда): сүртпе сынамалар, дайын тағамнан тәуліктік сынама қалдыру практикасы.
Жеткізушілермен жұмыс: тексерілген жеткізушілер тізілімі, шарттар, партиялық ілеспе құжаттар.
Ескерту: Көп елдерде асханаларда қауіпті нүктелерді бақылау логикасына сай ішкі жүйелер (мысалы, HACCP қағидаттары) қолданылады. Мектеп-балабақша операторлары да осыған ұқсас өндірістік бақылауды жолға қойғаны жөн.
Ас мәзірі мен рацион: кім бекітеді және қалай орындалады?
Ас мәзірі балалардың жас ерекшелігіне сай теңгерімді болуы, тұз-қант-май нормаларының шектелуі, газдалған, өте майлы, «фаст-фуд» сипатындағы өнімдерге тыйым қағидаттарын қамтуы тиіс.
Мәзір мектеп әкімшілігімен келісіліп, оператормен бекітіледі; педагогтар мен ата-аналар комитеті кері байланыс бере алады.
Аллергендерді белгілеу, баланың жеке ерекшеліктерін ескеру (мысалы, медициналық анықтамалар негізінде) – маңызды талап.
1 қыркүйекке дейін не істелуі керек?
Жоспарлы тексеріс болмаса да, оқу орны мен оператор алдын ала дайындық жасауы қажет:
- Қойма-камералардың санитарлық жағдайын реттеу, генералды тазалау;
- Қызметкерлердің медициналық тексерулері мен гигиеналық оқытуын жаңарту;
- Асхана жабдығын диагностикадан өткізу, қажет болса, калибрлеу;
- Жеткізушілер пулын нақтылау, шарттарды жаңарту;
- Ішкі журналдарды (қабылдау, температура, тазалау-дезинфекция, шағымдар) әзірлеу;
- Төтенше жағдай регламентін (улану күдігі, электр/су үзілуі, зиянкестер анықталуы) іліп қою;
- Асхананың көрнекі жеріне тәуліктік мәзір, байланыс телефондары, шағым-ұсыныс жәшігін орналастыру.
Егер тамақтан улану күдігі туындаса, әрекет алгоритмі мынадай:
- Медициналық көмек көрсету (медпункт/жедел жәрдем).
- СЭС-ке хабарлау, асхананы уақытша тоқтату, қауіпті партияны оқшаулау.
- Сынамалар алу: дайын тағам, су, сүртпе, қажет болса, персоналды тексеру.
Ата-аналар мен мектеп қауымдастығы не істей алады?
Асхананың ашықтығы – қауіпсіздіктің жартысы:
- Ата-аналар комитеті мезгіл-мезгіл асхананы аралап, көрнекі тексеру чек-листін қолдана алады (тазалық, мәзірдің ілінуі, ыдыс-аяқ, иіс, қызметкерлердің киімі).
- Кері байланыс арналары: мектеп әкімшілігі, оператор, СЭС байланысы. Жазбаша шағымдар журналын пайдалану.
- Баланың дамуына сай порция және дәм сапасына қатысты ұсыныстарды мәдениетті түрде жеткізу.
- Баланы қол жуу, бөтелкедегі жеке суын пайдалану, үстел әдебі сияқты әдеттерге үйрету.
Жауапкершілік ортақ, ал нәтижесі – балалар денсаулығы.
