Нұр-Сұлтан, BAQ.KZ тілшісі. Жасөспірім шақ – 13 пен 18 жас аралығын қамтитын ерекше кезең. Өмірдің осы сатысында жасөспірім физиологиялық және морфологиялық өзгерістерді басынан өткереді, оның психологиялық салдары болады. Бұл жастағы жасөспірімдер әр түрлі сыртқы факторларға қалай жауап беру керегін түсіне бермейді. Көп жағдайда олар эмоцияларын игере алмай, қызуқандылық танытып жатады.
Елімізде «Janym» әлеуметтік жобасы аясында жасөспірімдер мен олардың ата-аналарына тегін психологиялық көмек көрсетіледі. Осы орталық мамандарының бірі Наталья Клюжина жасөспірімде стрестің қандай көздері болуы мүмкін екенін түсінуді және оны жеңу жолдары туралы айтып берді.
Жасөспірім кезең – адам өміріндегі ең қиын кезең. Бұл жасөспірімдер сыртқы және ішкі қысымға ұшыраған кезде өсу мен қалыптасу кезеңі. Бір жағынан, осы кезеңде гормоналды өзгерістер мен жыныстық жетілу болады. Екінші жағынан, әлеуметтік және ата-ана тарапынан қысым да көрсетіледі. Нәтижесінде олар өздерін түсініксіз, жалғыз, бақытсыз сезініп, күйзеліске ұшырайды, - дейді 20 жылдық тәжірибесі бар қазақстандық психолог Наталья Клюжина.
1. Гормоналды өзгерістер және жасөспірімнің өзі туралы ойы
Дәл осы жаста денеде физиологиялық өзгерістер белсенді түрде пайда бола бастайды. Жасөспірім өзінің бойын, салмағын күрт арттыра алады. Бұл жағдайда дененің әртүрлі бөліктері біркелкі өсіп, қалыптасуы мүмкін. Жыныстық жетілу психиканың өзгеруіне әкеледі, атап айтқанда, денені қабылдау өзгереді. Мұның бәрі, әрине, жасөспірімнің психологиялық жағдайына әсер етеді.
Кеңес: Дұрыс ұйқы, дұрыс тамақтану (теңдестірілген) және қалыпты жаттығулар жыныстық жетілуді жеңілдетуге көмектеседі. Егер салауатты өзін-өзі бағалауды қалыптастыру қажет болса, онда психологқа жүгіну көмегін тигізеді.
2. Академиялық стресс: ҰБТ-ға дайындық, грантқа түсу
Қорқыныш сезімі, болашақ туралы алаңдаушылық, ұйқы режимінің өзгеруі, шаршау, шамадан тыс жүктеме сезімі, жұмысты кейінге қалдыру немесе тапсырмаларды орындамау, теріс ойлар: Жасөспірімдердің пікірінше, олардың өміріндегі «маңызды оқиға» - емтихан тапсыру және беделді университетке грантқа түсу. Көптеген жасөспірім академиялық талаптарға, мұғалімдер мен ата-аналардың үміттеріне сәйкес келуге және сыныптастарынан қалыспауға тырысады.
Кеңес: Өмір емтихандарда аяқталмайтынын есте ұстаған жөн. Ұйқы мен тынығу режимін сақтау, физикалық және интеллектуалдық қабілеттеріңізді мұқият бағалау маңызды. Қуаныш пен ләззат әкелетін хобби тапқан жақсы. Қол жеткізуге болатын мақсаттар қойып, оларға жетуге тырысу қажет. Егер бұл жерде қиындықтар болса, онда психолог мақсат қоюды үйренуге, уақытты дұрыс бөлуге, күннің соңына дейін жақсы және көңілді көңіл-күйде қалуға көмектеседі.
3. Мамандық таңдау
Орта мектепті бітіргеннен кейін белгісіздікке бару қорқынышты. Жасөспірім ата-анасынан гөрі көбірек қобалжуы мүмкін. Бір кездегі: «Өскенде кім боласың?», - деген сұрақ енді қорқынышты естіледі. Ересектер тарапынан бұл тақырыпқа шамадан тыс назар аудару көптеген жасөспірімде үрей тудырады, өйткені көбінесе оларда жауап жоқ. Осы кезде тағы бір қорқынышты сұрақ туындайды: «Егер мен әрекет етпесем ше?». Бұл 17 жасқа толған және ересек өмірге алғашқы қадамдарын жасау арқылы өзінің жайлылық аймағынан кетуге мәжбүр болған адамға үлкен қысым.
Кеңес: психологтар қабілеттерді анықтауға көмектесетін арнайы тестер өткізеді. Мұны онлайн режимінде немесе кәсіби маманға хабарласу арқылы жасауға болады. Сіз сондай-ақ кеңес алу үшін Janym.org психологтарына жүгіне аласыз. Мамандармен сауатты жұмыс жасағаннан кейін баланың өз қабілеттерін қай жерде жақсы жүзеге асыра алатындығы және қоғамға пайдалы болатындығы туралы нақты түсінік пайда болады.
4. Достар, алғашқы қарым-қатынас
Достар мен қоршаған орта - бұл өздері туралы және әлем туралы нақты көзқарасы жоқ жасөспірімдер үшін өмірдің ең қызықты және маңызды аспектісі. Олар көп уақытын құрдастарының арасында өткізеді. Сондықтан жаңа достар табу, сәтсіз алғашқы махаббат және тіпті көшу процесі жасөспірімде ауыр стресс тудыруы мүмкін.
Бұл жаста «буллинг» - бала мен команда арасындағы қарым-қатынаста психологиялық зорлық-зомбылық сияқты құбылыс бар. Буллинг - бұл ересектер алдын ала алатын стрестің ең күшті көзі.
Кеңес: Сіз сенетін ересектермен сөйлескен жөн. Егер қоршаған ортада сенімді ересектер болмаса, психологқа жүгінген жөн. Үлкен адамдардың қарым-қатынас мәселелерінде көбірек тәжірибесі бар. Олар кеңес бере алады, ал қорқыту мәселелерінде жасөспірімдерді қорғауға көмектесе алады.
5. Отбасылық мәселелер
Жанжалдар, түсінбеушілік, сондай-ақ қатыгездік, алкоголизм - мұның бәрі жасөспірімнің өзіне және айналасындағы әлемге зиянды қатынасты қалыптастырады. Отбасы - бұл жасөспірім өзін қауіпсіз сезінетін орын. Мұндай қалыптан тыс жағдайларда жас адам, керісінше, жалғыздықты, қорқынышты, жиі агрессияны сезінеді.
Кеңес: Қорқыныштарыңызбен анонимді және тегін түрде Janym.org психологымен жұмыс істеген дұрыс. Мұнда ата-аналар мен жасөспірімдер үшін «Ата-ана қонақ бөлмесі» және «Балалар қонақ бөлмесі» жобалары бойынша тікелей эфирлер өткізіледі. Ата-аналар мен жасөспірімдер бір-бірімен оң өзара әрекеттесу бойынша өздерін толғандыратын сұрақтарға жауап ала алады. Janym.org психологтары жасөспірімдер мен олардың ата-анасының стрестік жағдайын барынша азайту үшін әртүрлі бағдарламалар мен тренингтер өткізеді.
.jpeg)
Сондай-ақ сарапшы Наталья Клюжина «Janym» жобасы туралы айтып берді.
«Janym» жобасы - заманауи қазақстандық қоғамның маңызды мәселелерінің бірін шешетін тамаша әрі қайырымды бастама. Біз күн сайын жасөспірімдердің өмірі мен әл-ауқатын жақсартамыз. Айта кету керек, жобаны «Samruk-Kazyna Trust» әлеуметтік жобаларды дамыту қоры қолдайды. Қор мамандары жобаны қалай жақсартуға болатыны, жаңа мақсаттарға қалай қол жеткізуге болатыны туралы сараптамалар мен кеңестермен бөліседі. Бүгін «Janym» айтарлықтай нәтижелерге қол жеткізді. Атап айтсақ, іске қосылған сәттен бастап 10 жастан 18 жасқа дейінгі жасөспірімдермен және олардың ата-аналарымен 35 мыңнан астам онлайн-консультациялар өткізді. 2021-2022 жылдары суицидтік бейімділіктер бойынша сұраныстар саны 1 269-ға, зорлық-зомбылық бойынша 871-ге жетті. ТЖ кезінде жедел желі арқылы 125 өтініш қабылданды. Осы жұмыстың арқасында көптеген бақытсыздық мен қиыншылықтың алдын алуға болады, - дейді ол.
