Нұр-Сұлтан, BAQ.KZ тілшісі. Ақпараттық технология қарыштап дамыған заманда адамдардың кітап оқуы бұрынғыдай емес. Кітап жайында ақын, филология ғылымдарының кандидаты, Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің оқытушысы Серікзат Дүйсенғазымен әңгімелескен едік.
Тілші: Серікзат аға, соңғы рет оқыған кітабыңыз қандай? Жалпы қандай кітаптарды оқығанды ұнатасыз?
Серікзат Дүйсенғазы: Қазір Иманғазы Нұрахметұлы деген әріптесімнің кітабын оқып жатырмын. Ол да Л. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде жұмыс істейді. «От пен су» атты Мөде қаған туралы кітап жазған екен. Екінші автор да біздің университетімізде оқыды. Докторантымыз болды. Қазір Шымкент педагогикалық университетінде сабақ береді. Бекарыс Нұриманов деген жігіт. Әйгілі Жүсіп Баласағүнидың кітабын қайтадан «Құтты билік» деген атпен жарыққа шығарды. Сол кітапты да оқып жатырмын. Соңғы оқыған көркем шығармаларым - осылар. Негізі мен күнделікті поэзиялық кітаптарды кеміремін. Мысалы, Алмас Темірбайдың өлеңдерін бір қарап шықтым. Исраил Сапарбай ағамыздың және басқа да жаңадан шыққан кітаптарды күнделікті ақтарып қарап отырамын. Поэзия маған жақын, оны оқымасам, отыра алмаймын. Сонымен қатар ғылыми еңбектерді қарап отырамын. Журналистика саласында жүргеннен кейін қоғаммен байланыс саласына байланысты кітаптарды оқимын. Маған ең қатты ұнайтын жанр – әдебиет. Көркем әдебиеттің ішінде прозаны да, поэзияны да жақсы көріп оқимын, әсіресе, поэзияны. Өзім де сол саланың өкілімін. Сондықтан өзімді дамыту үшін, соңғы уақытта жазылған жырларды сараптап, сана сүзгісінен өткізіп қарап отырамын.
Тілші: Қазақстанда авторлық құқықты қорғау туралы заң қай деңгейде жұмыс істейді?
Серікзат Дүйсенғазы: Қазақстанда мен білетін авторлық құқықты қорғайтын екі қоғам бар. Біреуі «Қазақстан авторлары қоғамы» деп аталады. Екіншісі - «Абырой» авторлық қоғамы. Бұл екі қоғамның да соңғы уақытта жұмысы сұйылып, біраз айқай-шу болды, авторлар наразы болды. Себебі көптеген автордың ақшалары жоғалған. Соңы жоқ, бұрынғы басшы мен жаңа басшылық соттасып жатыр. Сондай «Қазақстан авторлар қоғамында» да, «Абырой» авторлық қоғамында да проблемалар болды. Қазір «Абырой» авторлық қоғамының басшысы етіп Марс Суленов деген композиторды сайладық. Сол арқылы жұмыс сәл реттелген сияқты. Әлі де проблема шаш-етектен. Екі-үш жыл болды, авторлардың жазған дүниесінің ақшасын төлемей жатыр. Яғни, заң күшті емес. Қоғамдық ұйым болғаннан кейін оған мемлекет араласпайды. Сондықтан келешекте оны заң арқылы реттеу керек деп ойлаймын. Ақындардың арасынан соншалық үлкен дауды естімеппін, бірақ композиторлар арасында болды. Бұқаралық ақпарат құралдарына шықты. Ақындардан авторлық құқығы сақталмай, дауласып жатқан адамды көрген жоқпын. Өзімнің жазған бір-екі өлеңім, әннің сөздері, басқа кісілердің атынан шығып кеткен кездер болды. Оған мен хабарласып, дер кезінде түзеттім.
Тілші: Жас ақын-жазушылардан кімнің шығармашылығын жиі оқып тұрасыз? Көңіліңізден шығып жүргені бар ма?
Серікзат Дүйсенғазы: Жас ақын-жазушылардан Ерлан Жүністі, Мирас Асанды ұнатып оқимын. Бұларды жас деуге келмейтін шығар, олар жасы 30-дан асып кеткен жігіттер ғой енді. Жастардан өзімнің шәкірттерім бар. «Топжарған» клубындағы балалармен ақындардың шығармашылығын күнделікті талқылап отырамыз, өздерінің өлеңдерін оқытамын, өзімнің де өлеңдерімді оқимын. Қараймын, қадағалаймын. Кейінгі буын ақындарының жаңадан шыққан шығармаларын оқып отырам десем, артық айтқандық емес. Қарағандыда Жанат Жаңқашұлы деген жігіт бар. Жұлдызай Ысқақ қарындасымыз бар. Бірін айтып, бірін айтпай қалсам, қазір ренжиді.
Тілші: Үлкендер тарапынан «жастар газет те, кітап та оқымайды, біздер таласып, шам жарығымен жатып алып оқитын едік» деген сыни пікірлерді жиі естиміз. Технология дамыған заманда кітап оқуды қалай дұрыс дәріптеуге болады?
Серікзат Дүйсенғазы: Жастар арасында кітап оқуды дәріптеу қашан да керек деп ойлаймын. Кітап - бұл қашан да кітап. Қағаз кітапқа ештеңе жетпейді. Компьютер немесе одан басқа дүниелер шықса да. Заман, мүмкін, өзгеретін шығар. Бірақ бәрібір де қағаз кітаптың орнын ешкім баса алмайды. Ол қай заманнан келе жатқан қағаз кітап. Қазір электронды кітап деген шықты. Соған қарамастан қолымызға қағаз кітап алып оқымай, ештеңе мәнді болмайтынына көзім жетті. Электронды дүниенің адамға жағымсыз кері әсері бар, мәселен, көзіне, басқасына. Кітап шығару үрдісі тоқтамайды ешқашан да, оған көзім анық жетеді. Қазір насихаттың әр түрі бар. Интернет арқылы, әлеуметтік желі арқылы, сыншыларымыз соған жұмыс істеу керек. Мысалы, мен өзім бір-ақ нәрсе айтайын, Фейсбук желісінде белгілі сыншы Амангелді Кеңшілікұлы Дәурен Қуаттың «Тас монша» деген әңгімесіне қысқа ғана аннотация жазды. Содан кейін қаншама адам кітапты іздеп жүріп оқыды. Кітаптың насихатын біз дұрыс бере алсақ, кітапты жастар да, үлкендер де іздеп жүріп оқиды.
Тілші: Қазір ақын-жазушы ғана емес, ел алдында жүрген танымал адамдардың басым көпшілігі кітап жазып жүр. Көп кітаптың арасынан оқуға тұрарлық мықты кітапқа қойылатын талап қандай?
Серікзат Дүйсенғазы: Қазіргі уақытта елдің бәрі кітап жазатын болды. Кейбір адамдар тіпті жазбайды да, менің білетінім, кейбір бизнесмендер біреуге жаздырады. Жаза алатын журналистерге ақшасын төлеп, өзінің идеясын айтып, сөйтіп жаздырады. Оның бәрін жазушы деп айтуға болмайды. Қазір не көп, ондай жазатындар көбейіп кетті. Бірақ оның арасынан қайсысы маған жақсы дегенде, ғылыми негізі бар кітаптарды ұсынар едім. Кез келген нәрсенің ғылыми негізі, ғылыми дәлелі болуы керек. Мотивация деген кітаптарды Еуропадан, Ресейдің психологтарынан алады да, айтып жүрген әңгімелерін ұлттық психологиямызға қосып, араластырып ұсынады. Оны бір нақты ғылыми негізі бар деп айтуға болмайды. Психологияны кезінде Жүсіпбек Аймауытовтар жазды ғой. Профессор Қ.Жарықбаев сияқты үлкен психолог ғалымдардың кітаптары бар, жазар алдында солармен ақылдасу керек. Кез келген нәрсенің ғылыми негізі болса, оның мәні болады. Ғылыми негізі жоқ дүние тек ақша табуға, елді жинап ап, «аңқау елге арамза молда» дейді ғой, сондай қарапайым халықты алдап, ақшасын алып, әртүрлі нәрсе жасап жүргендерді мен құптамаймын. Оның бәрібір ертең арты ашылады. Келешекте салдарын көретін боламыз. Мүмкіндігінше ғылыми негізі бар, мойындалған азаматтардың кітаптарын оқуға кеңес берер едім.
Тілші: Сұхбатыңызға көп рақмет!
Раушан АРМАНҚЫЗЫ
