Қазіргі технологияның даму жылдамдығына көз ілесер емес. Мәселен осыдан оны жыл бұрынғы өмірімізбен қазіргі кезеңді салыстыру мүмкін болмай қалды.Тіпті бес жыл бұрын алған ең сапалы, соңғы үлгідегі гаджеттеріміздің өзі бүгінде ескірген. Жоқ, сіз оны қанша жерден күтіп ұстасаңыз да оның техникалық мүмкіндігі соңғы шыққан гаджеттердің мүмкіндігіне жете алмайды.
Байқасаңыз әлем роботтанып барады. Кір жуатын машина, ас әзірлейтін техника дегендеріңіздің өзі бүгінде ескірген. Қазір түрлі ақылды үйлер бар. Үйге кіргеннен шамдар жанып, қожайынға қош келдіңіз айтып, бір бұрыштан ауа баптағыш, бір бұрыштан музыка қосылады. Терезенің пердесі де өздігінен ашылып жабылады. Ас бөлмедегі кофе қайнатқыш та өздігінен іске қосылады. Үй тұтастай робот деуге болады. Сіз тек тапысма берсеңіз болды, бәрі әп сәтте әзір тұрады. Көліктер де сондай. Баратын жеріңізді картаға енгізсеңіз болды, сізді көлігіңіз өзі алып барады. Бұрынғыдай жүргізушінің де қажеті жоқ. Осыдан он бес жылдай бұрын газеттерде жұмыс істер жүрген кезімде «шіркін, мына диктафондағы сұхбатты жазып беретін бір программа болса ғой» деп армандаушы едім. Ал ол қазір арман емес. Бүгінгі жасанды интеллект деген дүниеңіз қалағаныңызды қағазға түсіріп бере алады. Тіпті тапсырманы дұрыс берсеңіз мақала жазып, сұхбаттың сұрағын да құрастырып береді.
Бұған дейін адам интеллектіне еліктеп сурет салатын, ақпараттық өнімдер жасайтын роботтар әлемін елестетіп көрдіңіз бе? Информатика ғылымының пионері Алан Тьюринг 1950 жылы жазған мақаласында машиналардың осы деңгейге жету мүмкіндігін алғаш рет ұсынған екен. ChatGPT және "генеративті жасанды интеллект құралдары" деп аталатын өзге де құралдардың арқасында ол болжаған "еліктеу ойыны" қазір шындыққа айналды. Біз бір кездері тек ғылыми фантастикада болған ғаламға кірген сияқтымыз. Ал енді генеративті ЖИ дегеніміз не?
Генеративті ЖИ бүгінгі күнге дейін Машиналық оқыту технологиясындағы ең әсерлі жетістік болып тұр. Бұл деректердің күрделі құрылымдарын түсіну және олармен өзара әрекеттесу қабілетінің айтарлықтай ілгерілеуін білдіреді және шығармашылық пен өнімділіктің өсуіне әкелуі мүмкін. Дегенмен, ол адамзат үшін маңызды мәселелерді де көтереді. Инновацияның негізгі кезеңдері оның қазіргі даму деңгейіне апаратын жолды анықтады.
1960 жылдары Элиза деп аталатын бағдарлама ғалымдарды адам сияқты реакцияларды қайталау қабілетімен таң қалдырды. Ол қарапайым және белгіленген ережелер бойынша басқарылды, бірақ ол қазір біз білетін чатботтардың ізашары болды. Екі онжылдықтан кейін жасанды нейрондық желілер пайда болды. Адам миына ұқсастықпен жасалған бұл желілер машиналарға тілдің нюанстарын түсіну және кескінді тану сияқты жаңа дағдыларды берді. Дегенмен, оқытуға арналған деректер жиынтығының шектеулілігі және есептеу қуатының жеткіліксіздігі нақты прогресті тежеді. Бір қызығы, бұл екі ресурс жыл сайын екі есеге көбейіп, 2000 жылдары АИ-нің үшінші толқынына жол ашты.
Google Translate сияқты инновациялармен, Alexa және Siri сияқты сандық көмекшілермен және өздігінен жүретін көліктердің пайда болуымен машиналар әлемді түсініп, онымен өзара әрекеттесе бастады. Дегенмен, барлық осы прогреске қарамастан, толық сурет әлі дамымаған. Машиналар көмектесе алады және болжай алады, бірақ олар адами қарым-қатынастың қыр-сырын шынымен түсіне алмады және олар адам сияқты ақпараттық өнімдер жасай алмады.
Содан кейін, 2014 жылы генеративті-қарсылас желілер (GAN) бір-бірінің дағдыларын үздіксіз шыңдау үшін екі бәсекелес нейрондық желінің қабілеттерін пайдаланды. "Генератор "Имитациялық деректерді, мәтіндерді немесе кескіндерді жасады, ал" дискриминатор " нақты ақпараттық өнімді имитациядан ажыратуға тырысты. Екі желінің бұл бәсекелестігі жасанды интеллекттің күрделі құрылымдарды түсіну және көбейту жолында төңкеріс жасады.
Сурет 2017 жылы "сізге қажет нәрсенің бәрі — назар аудару" атты жаңашыл мақаланың шығуымен аяқталды. Жасанды интеллектті кіріспе деректердің маңызды бөліктеріне назар аударуға үйрету кезінде кенеттен машина олардың мәнін түсіне бастады деген әсер пайда болды. Бұл генеративті AI, ең болмағанда, зертханаларда адамдар жасаған ақпараттық өнімдерге ұқсас болды.
Gan және үнемі өсіп келе жатқан ақпарат пен өңдеу қуаты қолдайтын зейін механизмдері бірге тарихтағы ең таңғажайып чатбот ChatGPT үшін негіз болды. Оны OpenAI 2022 жылдың қарашасында іске қосты, ал көп ұзамай басқа ірі технологиялық фирмалар генеративті AI негізінде өздерінің чатботтарын ұсынды.
Экономика және қаржы
Әрине, ЖИ экономика мен қаржыдағы жаңа тұжырымдама емес. Жасанды интеллекттің дәстүрлі формалары сандық ақпаратты өңдеу, нарықтық тенденцияларды бағалау және қаржылық өнімдерді бейімдеу үшін бұрыннан қолданылған. Генеративті ЖИ-ді ерекшелендіретін дүние - оның күрделі деректерді тереңірек талдау және шығармашылықпен түсіндіру қабілеті. Экономикалық көрсеткіштер немесе қаржылық айнымалылар арасындағы күрделі қатынастарды талдай отырып, ол болжамдарды ғана емес, сонымен қатар саланың жұмысын айтарлықтай өзгерте алатын балама сценарийлерді, индикативті диаграммаларды және тіпті код үзінділерін де шығарады.
Дәстүрліден генеративті ЖИ-ге көшу мемлекеттік және жеке салаларда мүмкіндіктердің жаңа дәуірін ашты. Мемлекеттік органдар осы зияткерлік құралдарды азаматтарға қызмет көрсетуді жақсарту және жұмыс күшінің жетіспеушілігін жою үшін қолдана бастайды. Орталық банктер оған назар аударады, генеративті ЖИ-де экономикалық болжамдарды нақтылау және алаяқтықты қоса алғанда, тәуекелдерді бақылау тиімділігін арттыру үшін банктік деректердің үлкен көлемін талдаудың жоғары әлеуетін көреді.
Инвестициялық компаниялар акциялар бағасының шамалы өзгеруін және нарық қатысушыларының көңіл-күйін анықтау үшін генеративті ЖИ-ге жүгінеді, бұл неғұрлым креативті нұсқаларды ұсыну үшін үлкен білімге сүйене отырып, ықтимал тиімді инвестициялық стратегияларға мүмкіндіктер жасайды. Сонымен қатар, сақтандыру компаниялары жеке қажеттіліктер мен қалауларға дәлірек сәйкес келетін жекелендірілген саясаттарды құруда генеративті модельдердің мүмкіндіктерін зерттейді.
Генеративті ЖИ туындылары соншалықты сенімді болуы мүмкін, олар шындықтың жалған сезімін тудырады. Бұл жалған ақпараттың таралуына, дүрбелеңге, тіпті экономикалық немесе қаржылық жүйелердің тұрақсыздығына әкелуі мүмкін
Генеративті ЖИ бас айналдыратын жылдамдықпен дамып, экономика мен қаржыдағы ЖИ мүмкіндіктерінің шекараларын кеңейтіп, ескі мәселелерге жаңа шешімдер ұсынады. Кейбір адамдар күмәнмен қарайды. Олардың айтуынша, стохастикалық попугая сияқты, ЖИ мағынасыз және жалған фактілерді, "галлюцинация" деп аталатын құбылысты тудыруы мүмкін және ол бұл сөздердің мағынасын түсінбейді. Олар ChatGPT білімі соңғы оқу күнімен шектелетінін атап өтті. Мүмкін. Дегенмен, инновацияның ақылға қонымды қарқынын ескере отырып, бұл дәлелдер қанша уақыт бойы өзекті болып қала береді?
Дегенмен, генеративті жасанды интеллект төңірегіндегі алғашқы дүрбелең өсіп келе жатқан және шынайы қорқынышқа жол берді. Ai-мен байланысты дәстүрлі мәселелер, мысалы, оқыту үшін деректердегі бар жағымсыздықтарды күшейту немесе шешімдердің ашықтығының болмауы өзектілігін қалпына келтірді. Жаңа қорқыныш пайда болды.
ЖИ қаупі қандай?
Бұл жасанды интеллект ғалымдардың ғана емес сонымен қатыр алаяқ залымдарды да таптырмас құралына айналып отыр. Осы бағдарламалардың арқасында алаяқтар адамдардың дауысын салып, видеосын жасап халықтың қалтасын қағып жүр. Бұл қарапайым халықты ғана емес мемлекет басшыларын да алаңдата бастады. Мәселен Презитдент ҚасымЖомарт Тоқаев 2 қыркүйек күнгі халыққа жолдауында осы мәселені көтерді.
Цифрлық технологиялардың күнделікті өмірімізге жаппай енуі түрлі алаяқтардың көбеюіне әкеп соқтыруда. Оған бәріміз куә болып отырмыз. Сондықтан, қазір қаржы және экономика негіздерін білу, қарапайым цифрлық дағдыларды меңгеру аса маңызды болып тұр, - деді Президент.
Одан бөлек әлеуметтік желі де де түрлі суреттер пайда бола бастады. Мәселен жуырда XVIII ғасырдағы қазақ әйелінің бейнесі деген сурет тарады. Елдің бәрі ол суреттің шынайы екеніне иланды. Бірақ оның ЖИ арқылы дайындалған кейіннен белгілі болды.
Ойдан шығарылған оқиға, жалған сурет немесе синтезделген бейне болсын, генеративті ЖИ туындылары соншалықты сенімді болуы мүмкін. Бұл жалған ақпараттың таралуына, дүрбелеңнің өршуіне, тіпті бұрын-соңды болмаған тиімділік пен қарқындылықпен экономикалық немесе қаржылық жүйелердің тұрақсыздығына әкелуі мүмкін. Бұл әрдайым қасақана бола бермейді: машиналар галлюцинация нәтижесінде байқаусызда жалған ақпарат таратуы мүмкін.
Жасанды интеллекттен туындайтын қауіп тек манипуляциямен шектелмейді. Өйткені генеративті ЖИ дамуын жалғастыруда, бұл бұрын адамдар орындаған тапсырмаларды автоматтандыруға әкеле жатыр. Бұл көптеген жұмыс орындарын жабуды және жұмысқа орналасу мен қайта даярлау стратегияларын қажет етеді.
Осы жылдың басында ЖИ сарапшылары, соның ішінде chatgpt жасаушысы "жасанды интеллекттің жойылу қаупін азайту пандемия және ядролық соғыс сияқты қоғамдық ауқымдағы басқа тәуекелдермен қатар жаһандық басымдыққа айналуы керек"деп ескерткен хатқа қол қойды. Олар ондаған жылдар бұрын Тюрингтің "машиналар біздің өмірімізді бақылауға алу қаупі бар"деп ескерткен алаңдаушылықтарын қайталады.
Біз қазір технология мен этиканың қиылысқан тұсында тұрмыз. Үлкен перспективалары мен терең экзистенциалды сұрақтары бар генеративті ЖИ енді кері бұрыла алмайды. Оның трансформациялық күшін қолдана отырып, Тьюрингтің өзектілігін жоғалтпайтын кеңесін есте сақтау өте маңызды. Генеративті жасанды интеллект - бұл монументалды ауысым, ол үлкен қадағалауды, жаңа нормативтік-құқықтық базаны және жалпыадамзаттық құндылықтармен үйлесетін этикалық, ашық, бақыланатын инновацияларға деген мызғымас міндеттемені талап етеді.
