Ақмола облысы елдегі азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге елеулі үлес қосып келеді. Өңірде агроөнеркәсіп секторын дамыту мәселесі жайлы облыстық ауыл шаруашылығы және жер қатынастары басқармасы басшысының міндетін атқарушы Еркеш Әленов айтып берді, деп хабарлайды өңірдегі BAQ.KZ тілшісі.
– Биыл облыс фермерлері үшін қолайлы жыл болды. Сала бойынша күрмеуі шешілмеген мәселелер бар ма?
– Биыл дәнді және дәнді-бұршақты дақылдардың жалпы өнімі 5,5 млн тоннаны құрады, орташа өнімділігі гектарына 11,7 центнерден айналды. Астықтың сапасы өткен жылдардағы көрсеткіштерден әлдеқайда жоғары. Майлы дақылдар бойынша да жақсы өнім алынды – 240,7 мың тонна. 200 мың тоннадан астам картоп, 28 мың тоннадан астам көкөніс жиналды. Көктемгі тұқым себу және егін жинау жұмыстарын жүргізуде айтарлықтай қиындықтар болған жоқ, барлық ауылшаруашылық іс-шаралары оңтайлы мерзімде және тиісті агротехникалық деңгейде өтті.
– Мемлекет басшысы елдегі азық-түлік қауіпсіздігі ауыл шаруашылығының дамуына байланысты екенін атап өтті. Саланың өсу қарқыны қандай?
– Соңғы он айдың қорытындысы бойынша ауыл шаруашылығы өнімін өндіру көлемі 18,8%-ға, 973,6 млрд.теңгеге дейін өсті. Бұл республика бойынша ең үздік көрсеткіштердің бірі: Ақмола облысы Қостанай облысынан кейін 2-ші орында. Біз майлы дақылдарды егу алаңын 100 мың гектарға 367 мың гектарға дейін кеңейттік. Мал шаруашылығын дамыту үшін жемшөп дақылдарын егу алаңы 207 мың гектарға дейін кеңейтілді. Осы шаралардың барлығы өңірді тамақ өнімдерімен, сондай-ақ Астананың азық-түлік белдеуінің ішкі қажеттіліктерін қамтамасыз етуге бағытталған.
– Ал сүт және ет бағытындағы мал шаруашылығының дамуы қай деңгейде?
– Облыста 2022-2026 жылдарға арналған АӨК инвестициялық жобаларын іске асыру бойынша Жол картасы жасалды. Оның шеңберінде 306 млрд теңгеге 92 ірі инвестициялық жобаны іске қосу жоспарланған. Бұған мал шаруашылығы саласындағы 37 жоба – 32 өсімдік шаруашылығы, 20 ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу, үш балық шаруашылығы жобасы кіреді. Ең ірілерінің қатарында Бұланды ауданындағы Макинск құс фабрикасы, Аршалы ауданындағы «Ақ-Дала-Агро» ЖШС құс фабрикасы. 2024 жылы Ерейментау ауданында «BigFarm» ЖШС ет комбинатын, 2025 жылы Астрахан ауданында «Bavaria Product» ЖШС шошқа кешенін, 2026 жылы Ақкөл ауданында «Еңбек» ЖШС сүт-тауарлы фермасын іске қосуды жоспарлап отырмыз. Барлық жоспарланған жобаларды іске асыру 2026 жылға қарай сүт өндірісін жылына 44,5 мың тоннаға, барлық ет түрлерін 62,3 мың тоннаға, өсімдік майын 150,5 мың тоннаға, тауарлық балықты 5,5 мың тоннаға ұлғайтуға мүмкіндік береді. Астық және көкөніс қоймаларын салу бойынша да жобалар бар.
– Көп елдерде ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру көлемі топырақ өнімділігін арттыру агротехнологияларды жақсарту есебінен екені жасырын емес. Бізде бұл қалай?
– Бүгінде бұл мәселеге ерекше көңіл бөлініп келеді Ылғал үнемдейтін технологиялар, егіншілік элементтерін енгізу, цифрландырудың арқасында облыс бойынша орташа жылдық астық өндірісі соңғы 3 жылда шамамен 5 млн тоннаны, ал экспорт шамамен 2 млн тоннаны құрады. Биыл 4 млн егістік алқабына заманауи ылғал үнемдеу технологиялар бойынша дәнді дақылдар егілді. Минералды тыңайтқыштарды сатып алу көлемі жыл сайын артып келеді.
– Тамшылатып суару қолданылатын шаруашылықтар бойынша мысалдар келтіре аласыз ба?
– Бүгінгі таңда өңірде шамамен 33,8 мың га суармалы жер бар. Оларға суарудың негізгі әдісі – шашырату, лиманды суару жүргізілетін шаруашылықтар бар. 0,1 мың га алқапта ғана тамшылатып суару әдісі қолданылады. Негізінен, мұндай жүйелер жылыжайларда, мысалы, Біржан сал ауданының «Лиля» ЖК-де, Степногорск қаласындағы «Қазақстанның жылыжай технологияларында», Қорғалжын ауданының «Мет 777» ЖШС-де және басқаларында қолданылады. Айтпақшы, облыста жылыжай кешендері көбейіп келеді. Биыл Бурабай ауданында 0,2 гектарға «Шаймерденов» ЖК жылыжайы қызанақ пен қияр өсіре бастады, ал Атбасар ауданында 2025 жылға дейін «AT system» ЖШС-де қуаты 6 мың тонна жылыжай кешенін салу жоспарлануда.
– Қазіргі егіншілікті озық техникасыз елестету қиын. Биыл фермерлер өздерінің техникалық паркін айтарлықтай жаңартқандарын мәлімдеді. Бұл қаншалықты шындыққа жанасады?
– Соңғы үш жылда облыстың агроқұрылымдары 6 мыңнан астам ауыл шаруашылығы техникасын, оның ішінде 2,4 мыңға жуық заманауи жоғары өнімді машиналар сатып алды. Салыстыру үшін, 2020 жылы шамамен 2 мың бірлік, 2021 жылы-2187 бірлік техника сатып алынды. Бізде цифрлық технологиялар да енгізілуде. Облыста 194 шаруашылық нақты егіншілік элементтерін енгізіп, 800 мың гектардан астам аумақта цифрлық технологияларды пайдаланады. Мал фермаларында СЕЛЭКС, DairyPlan, DelPro және AlPro электрондық жүйелерін пайдалану табында орталықтандырылған басқаруды жүзеге асыруға, жануарлардың өндірістік көрсеткіштерін бақылауға, сүт саууды басқаруға, жануарларды жемазықпен қамтуға, олардың клиникалық жағдайын бақылауға мүмкіндік береді. Менің ойымша, цифрландыру өндіріс шығындарын едәуір төмендетуге және еңбек өнімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
– Облыста ауыл шаруашылығының дәстүрлі емес саласы қалай дамуда? Ол нарықта қаншалықты сұранысқа ие?
– Өңірде кеңінен тараған дәстүрлі емес мәдениеттердің бірі-мақсары. Бұл дақыл оны қайта өңдеуге тапсырған кезде субсидияланады. Нәтижесінде биыл ол 23 мың гектардан астам алқапқа егілді, ал 2021 жылы ол небәрі 4,1 мың гектарға егілген болатын. Биыл ол жалпы 6,6 ц/га өнімділікпен 15 мың тоннаны құрады.
– Өңірде ауыл шаруашылығы кооперативтері қалай құрылғаны баршаға аян. Бұл тәжірибені сәтті деп атауға бола ма және ол бүгінде қаншалықты өзекті?
– Көптеген кооперативтер табысты болды. Шағын шаруашылықтарды біріктіру тұрақты және ірі көлемде өнім алу үшін күш пен қаражатты біріктіруге, содан кейін оны тиімді сатуға мүмкіндік береді. Статистикалық мәліметтерге сәйкес, облыста мал шаруашылығының екі негізгі саласы – сүт және ет бағытындағы 277 ауыл шаруашылығы кооперативі тіркелген.
«Щучье гормолзавод», «SC Food», «Ерейментау Ақбас» ЖШС сияқты ірі бордақылау алаңдарының қатысуымен зәкірлік кооперация тиімді болды. Бұл кәсіпорындар етті, асыл тұқымды ірі қара сатып алады және тұқымдық түрлендіру үшін шаруа және фермерлік қожалықтарға жалға береді. Ал жалға алушылар бордақылау алаңына алынған ірі қараның белгілі бір санын сатуға міндеттеме алады. Өткен жылы осы тетік бойынша облыс фермерлері 400-ге жуық асыл тұқымды ірі қараларды жалға алып, 2 мыңнан астамын бордақылауға сатты. Облыста сүтті мал шаруашылығы саласында 19 кооператив жұмыс істейді, олар жыл сайын шамамен 7 мың тонна сүт дайындайды. Мемлекеттік қолдау шаралары аясында сүт кооперативтері өткен жылы ғана 137,3 млн теңге субсидия алды.
– Жайылымдық жер тапшылығы мәселесі қалай шешілуде?
– Облыста жайылымдық жерлердің тапшылығы 558,8 мың га құрайды. Мәселені шешудің бір жолы - елді мекендерде ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілермен жерді бірлесіп пайдалану туралы меморандумдар жасасу. Осы ретте 333,3 мың га жерді пайдалануға меморандумдар жасалды. Облыс бойынша жайылымдардың ауданы – 2 488,3 мың га, бұл ретте олардың ұтымсыз пайдаланылатын ауданы – 1 458,2 мың га, нақты пайдаланылмайтын жерлердің ауданы 1 183,4 мың гектарды құрайды. Биыл жер ресурстарын басқару жөніндегі облыстық департамент 119 тексеру жүргізді, олардың нәтижелері бойынша 537,1 мың га алаңда жер заңнамасын бұзушылықтарды жою туралы 91 ұйғарым берілді. Соттарда 23 талап арыз (ауданы 141,1 мың га) қаралуда, оның ішінде 3 талап ауыл шаруашылығы мақсатындағы 41,4 мың га жерді мәжбүрлеп алып қоюға қатысты. Мемлекет басшысының тапсырмасын орындай отырып, бүгінгі таңда 302,4 мың га ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер тәркіленді. Қайтарылған жерлер ең алдымен жайылымдық жерлердің жетіспеушілігі мәселесін шешу үшін бөлінетін болады.
