Жылда Рамазан айында діни сөздерді қазақша қате айту жөнінен дау туындап жатады. Әсіресе ауызашар мен ифтар, сәресі мен сухур сөздерінің қайсысын айтқан дұрыс деген сұрақтар жиі туындайды, деп хабарлайды BAQ.KZ.
Оған соңғы кездері жастар тарапынан жиі айтылып жүрген рамадан, халял, аминь, ассалямуалейкум, дуа, сунна секілді қолданыстар да қосылды. Ең сорақысы, осылай айту қазақ тілді азаматтардың арасында кең таралды. Тіл маманы, жас зерттеуші Әділов Марлен Ерланұлы жыр болған бұл мәселеге тағы тоқталып, өз пікірін білдірді.
Біз тілді бұзбай, бұрыннан қалыптасқан ана тіліміздің фонетикалық нормаларына сәйкес сөйлеуіміз керек. Тілдік норма бекер жасалмайды ғой, әркім әртүрлі айтатын болса әдеби тіліміздің қандай қадірі қалады? Бай қазақ танымымен ертеден қалыптасқан әрі бүкіл сөздіктерге енген ауызашар сөзінің орнына ифтар деп айту тілімдің қадірін білмегендік пе деп ойлаймыз. «Ифтар» – болмысы да тұлғасы да толығымен араб сөзі, إفطار сол тілде «ораза ашу, таңғы ас ішу» деген мағынада жұмсалады, оның қазақша нұсқасы – «ауызашар». «Ораза ашу» түсінігінен ауызашар болып «қазақы» тұлғада қалыптасқан сөз талай жылдардың бері қолданылып, сөздік қорымыздан ойып тұрып орын алды. Бұдан сәл ерте кездері қазақ тілділер де орысша сөйлейтіндер де отандастарымыздың барлығы «ауызашар» сөзін ғана қолданатын. Ендігі жаңа заманның өкілдері қазақ тілінің бұрыннан қалыптасқан сөздік қоры, фонетикалық ережелерін қаперге алмай, өз сөзімізді бөтен атаулармен алмастырғысы келеді. Менің ойымша, бізге мұра боп келген төл сөздерімізді барынша сақтап, қызғыштай қорып, қолдануымыз керек, өйткені ол біздің байлығымыз, бабадан қалған мұрамыз. Бұлай алаңдайтындай себеп те жоқ емес, неге десек, соңғы кездері ифтар деген арабша сөз қосылып, соңғысы халық арасында кең таралып кетті де төл сөзімізді қолданыстан ығыстыруда. Тіпті соңғысын айту сәнге айналғандай, өйткені блогерлер, танымал азаматтар өздерінің посттарында көбіне осы араб сөзін жиірек қолданады, ал бизнес иелері ифтар-меню деп жазуға асығады.
Бұл бір жағынан біздің халқымыздың басқа мәдениетке тым қатты еліктеуінен ба деп ойлаймын. Шетелдік сөздер біз үшін тәтті естілгеннен де болар, оларды тілімізге бірден енгізетін болыппыз. Екінші жағынан, өзіміздің «білімді» екенімізді көрсетіп, сөздерді түпнұсқадағыдай айтқымыз келеді. Әрине мұндай үрдіс тек бізде ғана емес бүкіл әлемде бар. Әсіресе орыс тілінің бизнес тілі апрувнить, митинг, фидбэк, апдэйт, локация, саксес, мэседж, юнит, спич деген сияқты шетелдік сөздермен қаптауда, ол да еліктеуден, сән қуудан, жаһанданудан туған процесс болуы ғажап емес.
Тіл – жанды құбылыс, тілдегі сөздерді қолданысқа белсенді кіргізетін-шығаратын халық яғни көпшілік екенін жақсы білеміз. Десек те ата-бабамыздан мұра болып жеткен, бұрыннан қалыптасқан төл сөздеріміз үшін күресуді тоқтатуға болмайды. Тілші мамандар, филолог зерттеушілер алаңдаушылық білдіріп қана қоймай, тілдің шұрайлы күйін сақтап қалуға немесе оны сақтаудың жолын ұсынуға міндетті. Тілдік норма тұрғыдан қайсысының дұрыс, қайсыбірінің бұрыс екендігін бөліп талдап тұру керек. Соңғы кездері осы мәселе қолға алынып, Дін басқармасының өзі араласып, ауызашар қолданысын қолдаған еді, филологтар әлеуметтік желіде дабыл қаққаннан кейін халық тарапынан ауызашар қолданысының қайта жанданып жатқанын көруге болады. Сондықтан тіл тазалығы, сөз мәдениеті үшін күрес ешқашан тоқтамауға тиіс.
Арабша мен қазақша арасында жарысып келе жатқан сөздердің бірі – сәресі мен сухур. Бұдан ертерек кездері сухур деген сөзді мүлдем естімейтін едік, есесіне соңғы кездері жиі естіп, құлағымызды тесіп болды. Сухур – айтылуы/жасалуы жағынан толығымен арабша қолданыс. Арабша сахар «таңның ағаруы/білінуі» және сахур «сол уақыттағы ас» дегеннен шыққан. Оның тіліміздегі фонетикалық баламасы – сәресі. Сонда сахур «таңның ағара бастаған уақытындағы ас» дегеннен қазақтың сәресі деген төл формасы жасалған, бұл сөз сахар + асы деген бірі арабша, екіншісі қазақша екі сөздің бірігуінен жасалған. Сахар – араб тілінде таң, сонда сәресі дегеніміз «таң асы» деп аударылады. Осындай мағыналы сөзіміз тұрғанда сухур деген арабша баламасына неге жүгінеміз?
Қазіргі кезде осы сөздерден бөлек екі нұсқада, бірі араб тіліне екіншісі қазақ тіліне тән түрлі формада айту белең алды. Сондай жарыспалылыққа әумин мен аминь, рамазан мен рамадан, ассалаумағалейкүм мен ассалямуалейкум, халал мен халял, бауыр мен ахи, сүннет пен сунна, үтір мен витр, зекет пен зякат, сабыр-сабр, дұға-дуа, пітір-фитр деген сияқты мысалдар жатады. Менің ойыма келіп тұрғаны осылар, сіздердің естеріңізге түссе, жазып қосарсыздар! Аминь деп айтатындардың желеуі – әумин дегеніміз араб тілінде «қолға су құй» деген мағынада, егер біз әумин десек дұға-тілегіміз қабыл болмайды екен. Құдайдың өзі әр амал ниетке байланысты демей ме, ең алдымен ниеттеріңе қараймын деп ескертеді емес пе? Онда біз тіліміздің заңдылығына қарай әумин дегенде ішімізден «қолға су құй» деп жатқан жоқпыз ғой! Ассалаумағалейкүм деп айтқанымызда да біреуге жамандық тілеп тұрғанымыз жоқ. Біздікілер араб сөздерін қазақ тіліндегідей формада айтса күнәға батамыз деп ойлай ма, оны білмеймін!? Рамадан, халял, ахи, сунна, сабр деген қолданыстарды қазақы нұсқада айтқанмен діннен шығып кетпеспіз.
