Қытайдың Қазақстандағы Төтенше және өкілетті елшісі Чжан Сяо Тайвань бұғазындағы мәселенің шығу тарихына тоқталып, Қазақстан-Қытай арасындағы байланыстар жайлы айтты, деп хабарлайды BAQ.KZ тілшісі.
Тайвань мәселесінің тарихи шығу тегі қандай?
Тайвань аралы - Қытай провинциясы, ежелгі заманнан бері Қытай территориясының ажырамас бөлігі саналады. Шамамен б.з. 610 жылы материктік Қытайдың жағалаудағы тұрғындары Тайваньдағы Пенху аралдарына қоныс аудара бастады. 12 ғасырда қытайдың Сун әулеті Тайваньдағы Пенху аралдарына шенеуніктерді жіберді. 1335 жылы Юань әулеті Қытайдың орталық үкіметі ретінде Тайваньда ресми түрде әкімшілік билік құрып, белсенді басқара бастады. 1895 жылы Жапония қытай-жапон соғысында жеңіліске ұшыраған Цин үкіметін Тайвань мен Пенху аралдарын басып алуға мәжбүр етті. 1943 жылы Қытай, АҚШ және Ұлыбритания үкіметтері Тайвань мен Пенху аралдарының Қытайға оралғанын жариялап, «Каир декларациясын» қабылдады.
1945 жылы шілдеде Қытай, АҚШ және Ұлыбритания «Каир декларациясының шарттары орындалатынын» растайтын «Потсдам декларациясына» қол қойды. Сол жылдың тамызында Жапония «Потсдам Жарлығының» қабылданғанын және сөзсіз берілу туралы жариялады. Тайвань сол жылдың қазан айында босатылып, Қытай территориясына қайта оралды. Осы уақытқа дейін Тайвань мен Пенху аралдары Қытайдың егеменді юрисдикциясына оралды және олардың Қытайдағы мәртебесі заңды, саяси және іс жүзінде расталды. Көп ұзамай, Қытайдағы азаматтық соғыстың жалғасуына және сыртқы күштердің араласуына байланысты Тайвань бұғазының екі жағы да көпжылдық саяси текетірестің қалыптан тыс күйіне түсіп, Тайвань мәселесі туындады.
Тайвань бұғазындағы қазіргі жағдай қалай?
Бұғаздың екі жағы да Қытайға тиесілі, яғни Тайвань - Қытай территориясының бөлігі. Қытайдың егемендігі мен аумақтық тұтастығы ешқашан бөлінбеген. Бұл Тайвань бұғазындағы нақты қазіргі жағдай (статус-кво). Тайваньның Қытай құрамына қайтарылуы Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі халықаралық тәртіптің маңызды құрамдас бөлігі, бұл туралы Каир мен Потсдам декларацияларында ақ-қара түспен көрсетілген.
«Бір Қытай» қағидаты халықаралық қоғамдастықтың басым консенсусы және БҰҰ Бас Ассамблеясының 26-шы сессиясының №2758 қарарында расталған халықаралық қатынастардың жалпыға бірдей танылған базалық қағидаты, сондай-ақ Қытай мен тиісті елдер арасындағы дипломатиялық қатынастарды орнату мен дамытудың саяси негізі саналады.
Тайвань бұғазындағы жағдайды (статус-кво) кім өзгертуге тырысып жатыр?
Тайвань бұғазындағы «статус-квоға» нұқсан келтіргісі келетіндер – «Тайвань тәуелсіздігі» сепаратистік күштері мен сырттан араласу. «Тайвань тәуелсіздігі» сепаратистік күштері Тайвань халқының мүдделерін елемейді, «бір Қытай» қағидатын қамтитын 1992 жылғы Консенсусты мойындаудан бас тартып, «Тайваньның бірте-бірте тәуелсіздігін» ілгерілету үшін үздіксіз күш салып жатыр. Олар «десинификацияны» белсенді түрде насихаттап, «екі Қытай» немесе «бір Қытай, бір Тайвань» құруға ұмтылады.
Тайвань бұғазында бейбітшілік пен тұрақтылықты қалай сақтауға болады?
«Бір Қытай» қағидасы Тайвань бұғазындағы «статус-квоны» қолдайды. «Бір Қытай» қағидатын бұзу статус-квоның өзгеруін білдіреді. Тайвань бұғазында бейбітшілік пен тұрақтылықты сақтау үшін «Бір Қытай» қағидатын сөзсіз ұстану керек және «Тайвань тәуелсіздігі» мен шетелдік араласуға қарсы тұру қажет. «Тайвань тәуелсіздігіне» қарсылық білдіруден бас тарта отырып, Тайвань бұғазындағы бейбітшілік туралы айтатындар шын мәнінде Тайвань бұғазындағы бейбітшілік пен тұрақтылыққа елеулі әсер ететін сепаратистік әрекеттерді құптап, қолдап отыр.
Тайвань аралы ежелгі заманнан бері Қытайға тиесілі, оның нақты тарихи және нақты құқықтық негізі бар. Тайвань мәселесі тек Қытайдың ішкі істеріне жатады, Қытайдың байырғы мүдделерінің өзегі саналады. ҚКП-ның 20-шы Бүкілқытайлық Конвенциясының есебінде былай делінген: «Тайвань – Қытайлық Тайвань. Тайвань мәселесі қытайлардың өз ісі, қытайлардың өздері шешуі керек. «Бейбіт жолмен бірігу, бір ел, екі жүйе» саясаты Тайвань бұғазының екі жағын біріктірудің ең тиімді жолы, сонымен қатар екі жақтағы отандастар мен жалпы Қытай халқы үшін ең тиімді нұсқа».
Қазақстан мен Қытай - тату көршілер және мәңгілік жан-жақты стратегиялық серіктестер. Екі ел бір-бірінің егемендігін, тәуелсіздігін және аумақтық тұтастығын құрметтейді және әрқашан өзара сыйластық пен теңдік қағидаттары негізінде достық пен ынтымақтастықтың екіжақты қатынастарын дамытады. Президент Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев пен Қазақстан СІМ «бір Қытай» қағидатын берік қолдайтынын және «Тайвань тәуелсіздігіне» нақты қарсы екенін бірнеше рет мәлімдеді.
2022 жылғы қыркүйекте ҚХР Төрағасы Си Цзиньпиннің Қазақстанға мемлекеттік сапары барысында Мемлекет басшылары «екі ел арасындағы дипломатиялық қатынастардың орнағанына 30 жыл толуына орай ҚХР мен Қазақстанның бірлескен мәлімдемесіне» қол қойып, жариялады. Біздің елдеріміздің көшбасшылары тараптар мемлекеттік егемендікке, қауіпсіздік пен аумақтық тұтастыққа, сондай-ақ тараптардың түпкі мүдделерін білдіретін басқа да сұрақтарға қатысты мәселелер бойынша өзара қолдау көрсетуді жалғастыратынын атап көрсетті. Қазақстандық тарап «бір Қытай» қағидатын берік қолдайды және БҰҰ Бас Ассамблеясының 2758 қарарында айтылғандай, Қытай Халық Республикасының Үкіметі бүкіл Қытайды білдіретін жалғыз заңды үкімет екенін растайды.
Тайвань - Қытай территориясының ажырамас бөлігі. Қазақстан тарапы «Тайвань тәуелсіздігіне» қандай да бір нысанда қарсы, екі жағалау арасындағы қатынастардың бейбіт дамуын және ҚХР Үкіметінің Қытайдың бейбіт бірігуін жүзеге асыру жөніндегі барлық күш-жігерін қолдайды. Қытай тарапы Қазақстанның дербес таңдалған даму жолын және Қазақстан Үкіметі мемлекетішілік тұрақтылықты, этносаралық келісімді қолдау және әлеуметтік-экономикалық дамуды ынталандыру үшін қабылдайтын шараларды берік қолдайды.
2023 жыл Қазақстан-Қытай қатынастарының кезекті «Алтын отыз жылдығының» бірінші жылы, сондай-ақ Қазақстанда «Бір белдеу және бір жол» бастамасының басталғанына 10 жыл. Осы мүмкіндікті пайдалана отырып, екі ел мемлекет басшыларының стратегиялық жетекшілігімен бір-бірінің түбегейлі мүдделерін табанды түрде қолдап, әртүрлі салалардағы ынтымақтастықты тереңдетуді, халықаралық әділдік пен шындықты бірлесіп қолдауды, тұрақтылық пен бейбіт дамуға оң ықпал етуді жалғастырады.
