27 наурыз – Халықаралық театр күні. Қазақ өнерін дамытуда талантты әртістер мен тәжірибелі режиссерлердің еңбегі ерен. Олардың салған сара жолы бүгінге дейін жалғасып келеді, деп хабарлайды Алматыдағы BAQ.KZ тілшісі.
Статистикаға сүйенсек, елімізде 120 театр жұмыс істейді. Олардың 70-сі мемлекеттік, ал тәуелсіз театрлар саны 50-ге жуықтады. Ал театрлардың ең көп шоғырланған жері – Алматы. Осы ретте біз театртанушы Мәншүк Ташимовамен әңгімелескен едік.
– Еліміздегі театр өнерінің бет алысы қандай? Жастар лабораториялары құрылды, бұған не дейсіз?
Орта Азия мен түркітілдес бауырлас елдермен салыстыра айтсақ, еліміздегі театр индустриясында үлкен өзгерістер болып, көптеген іс-шара өткізіліп жатыр. Фестивальдік биографиямыздың аясы кеңіп, республикалық, халықаралық театр фестивальдерінің саны өсуде. Сапасы әрқилы әр театр облыстық, аймақтық театр мерекелерін көбейтіп, өткен 2023 жылдың өзінде жиырма бір театр фестивалінің өтуі қуантарлық жайт болып отыр. Театрлардың саны күрт көбеюде, мемлекеттік театрлардың саны 70-тен астам, ал тәуелсіз театрлар 50-ге жуықтады. Әр облыста жастар лабораториялары құрылды. Олар театр фестивальдеріне қатысып, өз өнерлерін паш етуде. Инклюзиялық театрлардың пайда болуы, Алматыдағы «Трансформа», «Действие буквально», Астанадағы «Қанаттылар», облыстардағы театр лабораториялары кезінде бір реттік жоба болады деген қасаң пікірлерді жойды. Сонымен қатар облыстық театрлардың жанынан қуыршақ труппалары ашылып жұмыс істей бастағаны, әрине, қуантады. Бұл сандық көрсеткіш болғанмен, саннан сапаның туындайтыны тағы бар.
– Қуыршақ театрындағы үлкен мәселе – балаларға арналған қойылымдардың жоқтығы. Осыған не дер едіңіз?
Драма театрларының жанынан ашылып жатқан қуыршақ труппаларының көбейіп жатқаны қуантқанымен, шығармашылық дайындықтан өтпегені, кемелі келіп, қуыршақ театрының қазанында мақсат-мүдделеріне сай шыңдалмағаны қуыршақ театр фестивальдерінде бірден көзге ұрып көрініп қалды. Ондай труппалар қойған спектакльдер шығармашылығы төмен деп саналатын облыстық қуыршақ театрларының деңгейіне маңайлай алмағаны шындық. Яғни бұл еліміздегі театрларға нағыз өз ісінің шеберлері – қуыршақ театрының режиссерлері мен актерлері, қуыршақ жасаушы шеберлер мен суретшілер, т.б. толып жатқан кәсіби мамандардың жетіспей жатқанын дәлелдейді. Қуыршақ театрындағы үлкен мәселе – балалар драматургиясының жоқтығы. Жазылып жатқан пьесалардың аздығы немесе сапасының төмендігі тағы бар. Балалар театрларына арналған драмалық шығармаларға бәйге жариялауды нақты жолға қойып, үздік шығармаларды жинақ етіп шығарып, балалар драматургиясына арналған сайттар арқылы жариялап, сан арқылы сапаға шығу жағын қарастырмасақ, сол бұрынғыдай қазақ баласын орыстың, шетелдің түрлі ертегілерімен тәрбиелеп, дүбараның күйін кешіп отыра беретінімізге шүбә келтірмейміз. Қуыршақ театры туралы сөз еткенде, ғасырға жуық тарихы бар Мемлекеттік қуыршақ театрының репертуарына мән беретініміз заңды. Соңғы сахналанған «Анасын аңсаған мамонт», «Етік киген мысық» спектакльдерінің екеуі де шетелдік авторлардан аударма әрі кеңес дәуірінде көптің жүрегін жаулаған мультфильмдерден алынған көшірме екенін байқадық. Жалқау, жатыпішер жігіт, дүниенің бәрін алдап, өз қожайынын патшаның қызына қосатын мысықтың іс-ірекеті қай балаға үлгі бола алады.
– Театрға қадам басқан жас режиссерлерімізден жаңашылдық лебі сезіле ме?
Жалпы, бүгінгі режиссурада ізденістер де жоқ емес. Форма қуу басым, тіл мен сөз қалып барады. Бұл жайында театртанушылар да, әдебиетшілер де көп айтып жүр. Форма бірінші планға шығып, сөздің мәйегіне мән беру артта қалды. Мәселен, Әуезов театрының сахнасында литвалық режиссер Вайткус қойған «Қорқыттың көрі» қойылымында драматургия мен форма бар, сөз бен актерлік ойын да бар, сауатты режиссура көзге ұрады, костюмдер тамаша, атмосфера қандай – бәрі де бар. Бұрын басқа спектакльдерден көріп жүрген актерлер мүлдем басқа қырынан көрінді, тіпті дауыстарына дейін өзгеріп кеткеніне таңдандық. Тек форма қумай, мазмұнын ашуға болатынын, тілді де жоғалтпау керектігін режиссер дәлелдеп берді. Яғни, режиссерге көп нәрсе байланысты екенін бұл спектакль айқындай түсті (З.Исламбаева). Бүгінгі жас драматургтерде сахнаның құнары саналатын тіл жоқ, көрермен құлағының құрышы қанып отырып тыңдау керек деген пікірлер көп айтылып жүр. Осындай әлсіз драматургиядағы сөзді тәжірибесіз актерлер ойнаса, көркемдіктің деңгейін анықтау қиын емес. Соңғы кезде аты шыққан жұлдызды актерлерді немесе интернет арқылы аты шыққан актрисаларды бөтен қалаларға шақырып рөл ойнату сәнге айналғандай.
