Цифрлық революция әлемдік экономика мен қоғамның келбетін өзгертіп-ақ келеді. Бұл ретте Орталық Азияның іргелі мемлекеті саналатын Қазақстан осы бір оң өзгерістердің жарқын мысалы бола алады. Өйткені біздің ел өңірдегі цифрлық даму саласының нағыз көшбасшысына айналды. Елімізде цифрлық экономика мен цифрлық қызметтердің дамуын ынталандыру үшін маңызды қадамдар да жасалып жатыр. Осы орайда Еgemen.kz тілшісі биылғы Жолдауда Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев жүктеген тапсырмалар төңірегінде Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрі Бағдат Мусинмен сұхбаттасқан
– Біздің ел кең жолақты интернетке қолжетімділікті қамтамасыз ету үшін инфрақұрылымға инвестиция салуға басымдық берді. Бұл Қазақстанның цифрлық дамуға жасаған маңызды қадамдарының бірі болды. Бастама өзін-өзі қаншалықты ақтады?
– Инфрақұрылымға қаржы құю қалалардың ғана емес, шалғай аудандардың да желіге қосылуына мүмкіндік берді. Осылайша, елдегі интернет қолданушыларының көбеюіне ықпал етті. Сондай-ақ бұқара мен бизнеске мемлекеттік қызметтерді алу үшін ыңғайлы электронды сервистерді ұсына отырып, цифрлық үкімет тұжырымдамасын жан-жақты енгізуге жол ашты. Бұл бюрократиялық жүктемені азайтады әрі мемлекеттік органдармен өзара әрекеттесуді жеңілдетеді. Сонымен қатар Қазақстан инновациялық хабтар құру және технологиялық компанияларға инвестиция тарту арқылы инновациялық жобалар мен стартаптарды қолдап келеді. Елдегі цифрлық индустрияның тұрақты дамуын қамтамасыз етудің тағы бір маңызды қадамына білім беру мен кадрларды даярлауға инвестиция салуды айтар едім. IT білім беру және жетекші университеттермен әрі технологиялық компаниялармен әріптестік ел Үкіметінің басым міндетіне айналды. Қазақстан халықаралық ұйымдармен және шет мемлекеттермен цифрлық трансформация саласында ынтымақтасып отыр. Бұл өзара озық тәжірибелермен алмасуға жол ашады. Бүгінде біздің ел инфрақұрылымды, цифрлық үкіметті, инновацияларды және кадрларды даярлауды дамытуға баса назар аударып отыр. Әрі цифрландыру саласында толайым жетістіктерге қол жеткізіп келеді. Осының бәрі елімізді цифрлық даму бойынша Орталық Азиядағы табысты елге айналдырады.
– Ел Президенті биылғы Жолдауда отандық IT қызметтерді экспорттауды арттыруға ерекше мән берді. Бұл салада қазіргі аяқ алысымыз қандай?
– ІТ қызметтер экспорты жыл өткен сайын ұлғайып келеді. Мәселен, 2022 жылдың қорытындысы бойынша IT қызметтердің экспорты 334 млн долларды құрады. Осы жылдың бірінші тоқсанында бұл көрсеткіш 115 млн долларға тең болды. Сарапшылардың болжамы бойынша жыл соңына дейін 500 млн долларға жетуі керек. Бұл өсім – IT секторды дамытудың табысты стратегиясының және мемлекет тарапынан жан-жақты қолдаудың анық дәлелі. Сондай-ақ мұндай өсім отандық IT индустрияның әлеуеті зор екенін айғақтайды. Мәселен, бүгінгі таңда біздің министрлік «GovTech» бағыты бойынша ірі технологиялық компаниялармен ынтымақтасып отыр. Бұл қадам Қазақстанға электронды үкімет саласында өз брендін құруға және басқа елдерге тәжірибе ретінде ұсынуға мүмкіндік береді. Осы жылдың 26 тамызында Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі тәжікстандық тараппен өзара түсіністік туралы меморандумға қол қойды. Құжат аясында біздің тарап Тәжікстанның өнеркәсіп және жаңа технологиялар министрлігімен электронды үкімет платформасын іске асыру тәжірибесімен бөліседі. Екі ел арасындағы ынтымақтастық шеңберінде тәжік мамандарын Қазақстанның озық IT мектептері мен ғылыми-зерттеу институттарында оқыту мүмкіндігі де көзделеді. Осы орайда көрші ел мемлекеттік қызметтер саласындағы біздің IT әзірлемелерді жоғары бағалағанын айта кетейік.
– Мемлекет басшысы Жолдауда «Astana Hub» үлгісімен өңірлерде технологиялық хабтарды дамытуды тапсырды. Бұл жұмыстың елде әлдеқашан басталғанын жақсы білеміз. Алда қандай жоба-жоспарлар тұр?
– Технологиялық хабтар – инновациялар орталығы. Стартаптар, кәсіпкерлер және ғылыми жобалар дұрыс даму үшін қажетті қолдау мен инфрақұрылымды дәл осы жерден алады. Біртұтас экожүйені дамыту мақсатында біздің министрлік әкімдіктермен бірлесіп облыстарда «Astana Hub» үлгісі бойынша технологиялық хабтар ашу бойынша жұмыс жүргізіп жатыр. Аймақтық органдармен ынтымақтастық әр өңірдің нақты қажеттіліктері мен ресурстарын ескере отырып, инновацияларды дамытуға бағытталған күш-жігерді оқшаулауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар бұл аймақтардағы экономиканың өсуіне ықпал ете отырып, бүкіл ел бойынша инновациялық мүмкіндіктердің біркелкі бөлінуіне ықпал етеді. Бүгінгі таңда «Astana Hub» халықаралық технопаркі 14 өңірлік IT хабқа жетекшілік етеді. Яғни 9 өңірлік IT хаб ресми түрде ашылып, табысты жұмыс істеп жатыр. Олар – «Abai IT Valley», «Kyzylorda Hub», «Digital Jetisu», «Zhambyl Hub», «Oskemen IT Hub», «Jaiq Hub», «Turkistan IT Hub», «Qostanai IT Hub», «Aqmola IT Hub». Сондай-ақ тағы 5 өңірлік IT хабты (Ақтау, Ақтөбе, Павлодар, Атырау, Шымкент қалаларында) ашу жұмыстары қолға алынды.
2021 жылдан бастап «Astana Hub» жекеменшік мектептерде мамандар даярлау үшін адами капиталды дамыту бағдарламасын іске асыруға қаржылық қолдау көрсетіп келеді. Аймақтық менеджерлер «Tech Orda» бағдарламасына қатысу үшін жергілікті жекеменшік ІТ мектептерге жетекшілік етті. Өңірлік даму кеңсесінің қолдауымен жаңа 8 жекеменшік IT мектеп ашылды. Олар «Tech Orda» бағдарламасына жүгініп, бүгінде бесеуі іріктеуден сәтті өтті. Бұл қатарда «Jetisu IT Hub», «Dosti School», «Vertex School», «s-Tec», «Jump Lessons» және «Insoft.shymkent» мектептері бар. Осы жылдың тамызындағы дерек бойынша, өңірлердегі жекеменшік IT мектептердің жалпы саны – 20.
– «Tech Orda» бағдарламасын мысалға келтірдіңіз ғой. Бұл жобаның қазіргі күнге дейінгі қандай жетістіктерін ерекше атап өтер едіңіз?
– Ел Президенті 20 мың ІТ маманды даярлау туралы тапсырма берген болатын. «Tech Orda» осы міндетті ойдағыдай орындауға күш салып келеді. Бағдарлама іске қосылғаннан бері «Machine Learning», «Data Science», «Data Analytics», «FinTech & Blockchain», «MetaVerse», «Artificial Intellect Development», «Game Development» сияқты Орталық Азия үшін ерекше бағыттар жан-жақты дами бастады. «Tech Orda» сұранысқа ие IT бағыттағы мамандардың жергілікті IT қауымдастығын дамытуға жағдай жасады. Әрі бұл жұмыс тұрақты түрде жүргізіліп келеді. Мәселен, «Tech Orda» аясында OMNIUM интерактивті технологиялар және білім беру бағдарламалары орталығында Borsyq Games инди-әзірлеушілер тобы жасақталды. Бұл команда «Astana Hub»-пен бірлесіп ұйымдастырылған «Go Viral Fest» аясында қызу жұмысқа кірісті. Екі күн ішінде 6 адамнан тұратын инди-әзірлеушілер тобы «Zelda» және «Genshin Impact» негізінде жасалған «Eden: tale of the Forest Guardian» деп аталатын RPG жанрындағы ойын жобасын ұсынды. Жобаның негізгі мақсаты – табиғатқа және оны мекен етушілерге қамқорлық таныту. Жобаның параметрі адамның табиғатпен қарым-қатынасына әсер етеді және экологияның қаншалықты нәзік екенін аңғартады. Мен мұндай бастамаларды жаһандық тұрғыдан маңызды деп санаймын.
Жалпы, біздің елде қоғамға пайдалы инновациялық идея көп. Мәселен, жаһандық нарықтарда түркілік ІТ шешімдер мен стартаптарды ілгерілету мақсатында министрлік АҚШ-тағы «Silkroad Innovation Hub» инновациялық хаб өкілдігінің бағдарламасын ресми іске қосуға бастамашы болды. Оның мақсаты –Орталық Еуразиядан және АҚШ-тың Кремний алқабындағы түркі мемлекеттері ұйымына мүше елдерден ұсынылған технологиялық кәсіпкерлер мен стартаптарды қолдау және ілгерілету. Бұл хаб технологиялық инновацияларды дамыту, іскерлік байланыстарды нығайту және Орталық Азия өңірі мен АҚШ арасында тәжірибе алмасу үшін алтын көпір болуға бағытталған. Айта кету керек, Кремний алқабындағы мұндай хабтар Скандинавия елдерінде, Сингапур, Швейцария, Оңтүстік Корея, Сингапур секілді мемлекеттерде ғана бар.
– Жалпы, ІТ салада жалақы жоғары екенін білеміз. Болашақта бұл сала халықтың әл-ауқатын арттыратын бағытқа айнала ала ма?
– Ұлттық статистика бюросының мәліметі бойынша, 2021 жылы IT сектордың жалпы жалақысы 341 млрд теңгені, ал 2022 жылы 437 млрд теңгені құрады. Салада жұмыспен қамтылғандар саны былтыр 167 мың адамға, биыл 182 мың адамға тең болды. Саладағы орташа жалақы 341 мың теңгеден 437 мың теңгеге дейін өсті. ІТ сектор халықтың әл-ауқатын арттыратын іргелі салаға айнала алады. Өйткені мұндағы жобалар дұрыс үйлестірілген жағдайда өзін-өзі ақтайды. Тіпті шетел нарығын бағындыруға да мүмкіндік бар. Оған «Astana Hub»-та қолға алынған жобалар мысал бола алады. Мәселен, отандық Biometric стартапы – нөлден бастап сәтті көтерілудің әрі әлемдік нарыққа шығудың жарқын үлгісі. Бір кездері компьютерлік клубтың иесі болған Әлібек Нарымбай технологияға деген құштарлығын жасанды интеллект негізінде инновациялық жобаға айналдырды. Biometric биометрия саласындағы озық шешімдерді әзірлеумен және енгізумен айналысады. Олардың технологиялары саусақ іздері, бетті тану және басқа да биометрика сияқты бірегей биологиялық параметрлер арқылы тұлғаны тануға мүмкіндік береді. Бұл – қаржы, қауіпсіздік және денсаулық сақтау секілді салаларда сұранысқа ие. Салыстырмалы түрде қысқа мерзім ішінде «Biometric» ел ішінде де, одан тыс жерлерде де инвесторлар мен серіктестердің назарын өзіне аударта алды.
– Еліміз жасанды интеллект саласын дамытуға мүдделі. Мұны жүзеге асыруға қомақты қаражат пен күш жұмсауға да әзір. Биылғы Жолдауда бұл мәселе де айтылды. Ендігі жоба-жоспарлар қандай?
– Елімізде жасанды интеллект саласындағы өнімдер мен шешімдерді әзірлеуге маманданған стартаптар үшін инкубаторлар мен акселераторлар құрылды. Бұл бастамалар жас кәсіпкерлер мен зерттеушілерге өз жобаларын дамытуға көмектеседі. Сондай-ақ бүгінде ел Үкіметі жасанды интеллекті дамыту жөнінде шаралар қабылдап жатыр. Осының бәрі жасанды интеллектпен байланысты жобалар үшін қаржылық қолдау мен инфрақұрылымды жақсартады. Жасанды интеллектің дамуында коммерциялық ұйымдар да маңызды рөл атқарады. Еліміздегі коммерциялық ұйымдар өздерінің бизнес-үдерістеріне жасанды интеллекті енгізу үстінде. Бұл тұтынушыларға қызмет көрсетуді жақсарту, өндірістік үдерістерді оңтайландыру және басқа да көптеген сала үшін жасанды интеллекті пайдалануды қамтиды. Кейінгі жылдары елімізде кәсіпкерлердің инновациялық шешімдерді дамыту үшін күш біріктіруінің нәтижесінде табысты IT жобалар пайда болды. Айталық, «Az Tech Ventures» және «Qazangels: az Tech Ventures» компанияларын мысалға алуға болады. Бұлар ақпараттық технологиялар мен инновациялар саласындағы стартаптарды қолдайтын әрі қаржыландыратын еліміздегі венчурлық компаниялар. Олар инвесторлармен және кәсіпкерлермен әлеуетті жобаларды табу әрі оларды қаржыландыруды қамтамасыз ету үшін тізе қосады.
Сонымен қатар цифрлық технологиялар саласындағы стартаптарға бағдарланған «Kazakhstan Digital Accelerator» сияқты табысты жобаларды атап өткен жөн. Ол стартаптарды дамыту үшін тәлімгерлік, оқыту және ресурстарға қол жеткізуді қамтамасыз етеді. Кәсіпкерлер мен инвесторлар бірлескен жобаларды құру үшін акселератор мүшелерімен жиі ынтымақтасады. Сондай-ақ «Decentralized Finance» (DeFi) жобасын да айтуға болады. Бұл – блокчейн және орталықтандырылмаған қаржы (DeFi) саласындағы жоба. Кәсіпкерлер мұндай жобаларға инвестиция сала алады немесе өздерінің «DeFi» өнімдері мен платформаларын жасау мүмкіндігіне ие. Бұл мысалдар Қазақстанда инновациялық IT жобаларды бірлесіп дамыту үшін ақпараттық технологиялар саласындағы бизнесмендер мен инвесторлар үшін мүмкіндік көп екенін көрсетеді. Мемлекет те, жекеменшік сектор да қолдау көрсететін стартаптар мен инновациялардың экожүйесін дамыта отырып, Үкімет IT-индустрияны дамыту және табысты жобаларды құру үшін қолайлы жағдайлар жасай бермек.
Президенттің биылғы Жолдауы министрліктің алдағы жұмысына зор қолдау әрі елдің цифрлық даму мен инновациялар саласындағы стратегиясының негізгі элементі болмақ. Өйткені еліміз цифрландыру саласында Орталық Азияның көшбасшысы ретінде тұрақты дамуға ұмтылады. Ал цифрлық технологиялар экономика мен халықтың әл-ауқатын көтеруде маңызды рөл атқарады.
– Әңгімеңізге рахмет.
