Нұр-Сұлтан, BAQ.KZ тілшісі. Мұнайгаз саласы бойынша сарапшы Жанат Мұсабаев «биржа бағаның өсуіне түрткі болды деп ойламау керек. Себебі биржада бензиннің барлық көлемінің тек 10%-ы саудаланады. Қалған 90% бұрынғыдай тікелей жеткізілімдермен және шарттармен саудаланады» деген пікірде.
2020 жылдың бірінші қаңтарынан бастап мұнай өнімдеріне акциздің мөлшерлемесі көтерілді (литріне 10 теңге). Сол уақыттан бері бензин бағасының өсуі болған жоқ, керісінше, төмендеді. Сонымен қатар мұнай экспортынан түсетін кірістер әрқашан ішкі нарықтағы шығындарды жауып отыратын. Қазіргі дағдарыс жағдайында жер қойнауын пайдаланушылар-мұнайшылар экспорттан ерекше кіріс алмайды. Тиісінше, ішкі нарық тартылуда. Түптеп келгенде бұл жанармай құнына да әсер етті, - деді ол.
Сарапшының айтуынша, зауыттарды жаңғырту бағаның өсуіне әсер еткен жоқ. Өйткені жаңғырту 2019 жылы аяқталды. Ол кезде үш отандық зауыт жөндеуден өтті.
Қазір біздің зауыттар заманауи стандарттар бойынша жұмыс істеуде. Барлық жаңғырту жұмысы зауыттардың тарифіне түсті. Алайда қазір ол бағаның өсуіне әсер еткен жоқ. Яғни жаңғырту соңғы аптада байқалып отырған бағаның өсуіне себеп емес, - деді Жанат Мұсабаев.
Спикер одан әрі өсу мен болжамдарға қатысты ойымен де бөлісті. Оның сөзінше, көршілермен арадағы шамамен 100 теңгелік айырмашылықты ескерсек, бұл шектеу емес.
Біздің бензин заңсыз және бақылаусыз шекаралас өңірлерден Ресей мен Қырғызстанға шығарылады. Бұл ретте бюджет ешқандай салық алмайды және таяу болашақта мұнай базаларының қалдықтары таусылып, халықты ЖЖМ үздіксіз қамтамасыз ету бойынша жаңа проблемалар туғызуы мүмкін. Егер, әрине, отандық бағаны орыс бағасымен салыстыруға болатын болса, онда мұндай ағындар болмайды. Қазір барлығы басқа ілеспе салалар бойынша да бағаның өсуінен қорқады. Бұл инфляцияны тудырады. Мен мұнымен мүлдем келіспеймін, өйткені біз талдау жасадық. Дизель факторы экономикада үлкен рөл атқарады. Өйткені бүкіл өнеркәсіп дизельде. Ал бензин соңғы тұтынушыға қажет: бізге, қарапайым тұрғындарға, такси жүргізушілеріне. Соңғы күндері бензин бағасы 10-15 теңгеге өсті. Егер абсолюттік мәнде айтар болсақ, егер елдегі орташа статистикалық отбасының көлемі екі литр болатын бір автокөлігі болса, отбасылық бюджеттің шығысы айына 5 мың теңгеден артық емес немесе егер ол такси жүргізушісі емес, жұмысқа баратын қарапайым азамат балаларды балабақшаға апаратын болса, одан да аз болады, - деп түсіндірді сарапшы.
Оның пікірінше, бензин бағасы баяу өсетіндіктен, бақыланбайтын ағындар жоғалады. Егер ағындар жоғалып кетсе, барлық бензин елде қалады.
Шекара маңындағы заңсыз схемалардан шығарылған артық деректерді ішкі тұтыну мен заңды экспортқа жіберген дұрыс, одан тиісті салықтар төленеді. Халық айына 5 мың теңге жоғалтады, бірақ бұл сома мемлекеттік бюджетке жиналады. Осыған байланысты өз ұсынысымды айтқым келеді: көлікке салық бар. Мысалы шағын автокөлігі бар жүргізуші көлік салығы үшін жылына 10 мың теңге төлейді. Оған қоса жұмсалған бензин үшін айына 5 мың теңге төленеді. Демек адам жылына 60 мың теңге төлейді. Мен мемлекетке халыққа көлік салығын алып тастауды ұсынамын. Өйткені ол бензинге осы бағаны төлеген. Бұл жақсы ұсыныс, алайда пысықтауды талап етеді. Өйткені ол тұтынушылардың осал топтарына, мысалы, жеке тасымалдаушыларға әсер етуі мүмкін, - деп есептейді сарапшы.
Сарапшы 2011 жылы «мұнай өнімдерінің айналымы туралы» заң енгізілгенін атап өтті. Осы заңмен бірге шекті бағаны реттеу енгізілді.
Яғни мемлекет барлығына жанармай бекетінде қандай баға болуы керек екенін көрсетті. 2016 жылы бұл ереже жойылды. Содан кейін бензин бағасы 20 теңгеге күрт өсті. Бұл туралы Энергетика министрлігі оның бағасын үнсіз бақылап отырды. Қалайша? Елде «бағаны көтермеңдер, бар бағаны ұстап тұрыңдар» деген ұсыныс жасалған үш-төрт ірі жеткізуші бар. Наурыз айының соңынан бастап Қазақстанда алғаш рет биржадағы сауда-саттық басталды. Бұл нарықты ырықтандыру бағытындағы тағы бір қадам. Енді мемлекет бағаны ешқандай әдіспен ұстап тұра алмайды. Баға сұраныс пен ұсыныс есебінен қалыптасатын болады. Бірақ биржа бағаның өсуіне түрткі болды деп ойламаңыз. Себебі биржада бензиннің барлық көлемінің тек 10%-ы саудаланады. Қалған 90% бұрынғыдай тікелей жеткізілімдермен және шарттармен саудаланады, - деп қорытындылады мұнай-газ саласының сарапшысы Жанат Мұсабаев.
