Репродуктивті денсаулықты қорғау туралы Академик Е.Д. Дәленов атындағы ғылыми-зерттеу институтының ғылыми қызметкері nерапевт-дәрігер Қарлығаш Сүйіндік айтып берді, деп хабарлайды BAQ.KZ тілшісі.
Репродуктивті денсаулықты сақтау өмір сүру сапасын жақсартуға және әр адамның денсаулығына құқығын, сондай-ақ өзінің репродуктивті функциясына қатысты таңдау мүмкіндігін қамтамасыз етуге бағытталған.
Қазіргі жағдайларда жыныстық белсенділіктің ерте басталуына, отбасындағы жыныстық тәрбиенің жеткіліксіздігіне, қауіпті жыныстық мінез-құлыққа әкелетін білім беру бағдарламаларының болмауына, жыныстық жолмен берілетін инфекцияларды жұқтыру қаупінің артуына байланысты репродуктивті денсаулық мәселелері жасөспірімдер үшін ең өзекті болып табылады. АҚТҚ және қалаусыз жүктілік, мектепке бармау және академиялық үлгермеушілік, - деді Қарлығаш Сүйіндік.
2010 жылдан 2020 жылға дейін ЮНФПА жүргізген Қазақстан Республикасының жасөспірімдері мен жастарының репродуктивті және жыныстық денсаулығына талдау 15 пен 19 жас аралығындағы жасөспірімдер арасындағы туу көрсеткішінің 1000 әйелге шаққанда 28,3-тен 22,9-ға дейін төмендегенін көрсетті және одан әрі дамытуды талап етеді. 2022 жылы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросының мәліметі бойынша, қыздар арасында 5,2 мың жүкті болу және 5 мың жасанды түсік жасату жағдайы тіркелген. Қазақстан Республикасы Прокуратурасының ресми сайтында 15-19 жас аралығындағы «Кәмелетке толмаған баланы зорлау» бабы бойынша 199 қылмыс көрсетілген.
Жасөспірімдер арасындағы ерте жыныстық дебют бойынша ұлттық орташа көрсеткіш 16,5 жасты құрайды. Бұл ретте 15-19 жас аралығындағы жасөспірімдердің 16,7%-ы кем дегенде бір рет жүкті болған, оның 62%-ы жүктілікті босанумен, 22%-ы жасанды түсікпен, 16%-ы өздігінен түсік тастаумен аяқтаған. 2015-2018 жылдар аралығында жасөспірімдер арасында жыныстық жолмен берілетін инфекциялардың жаңа жағдайларының (мерез – 2,5 есе; гонорея – 1,6 есе; трихомониаз – 1,5 есе; хламидиоз – 1,4 есе) төмендеуі байқалды. Алайда, 15-19 жас аралығындағы жасөспірімдер арасында АИТВ-инфекциясының жаңа жағдайларының 39-дан 53-ке дейін өскені байқалады. Соңғы фактіні 2019 жылы Қазақстан Республикасында 15-17 жас аралығындағы жыныстық жолмен берілетін инфекциялармен сырқаттанушылық бойынша статистикалық мәліметтер растайды: мерезбен – 21, гонорея – 20, трихомониаз – 23, хламидиоз – 12 жағдай, - деп атап өтті ол.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының 2023 жылғы 2 маусымдағы мәліметтері бойынша әлемде 15 пен 19 жас аралығындағы 21 миллионнан астам жасөспірім жүкті болып, олардың 12 миллионға жуығы босанады.
Қазақстанда 15-19 жас аралығындағы жасөспірім қыздар ЭЫДҰ елдеріне қарағанда алты есе жиі босанады. Жасөспірім қыздар арасында жүктілік кезінде және одан кейінгі суицид жеті есе жоғары. Қазақстанда 2019 жылы кәмелетке толмаған 59 қыз өз-өзіне қол жұмсаған. Сондай-ақ өз-өзіне қол жұмсау әрекеттері тіркелді – 270 жағдай. Республикалық электронды денсаулық орталығының мәліметінше, соңғы үш жылда жүкті болу көрсеткіші өскен. 2019 жылы 15-17 жас аралығындағы 1651 жүкті қыз бала тіркелген. 2021 жылы Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросының мәліметі бойынша 15 пен 18 жас аралығындағы жасөспірім қыздардан 5 774 бала туды, 2022 жылы 5,2 мың жүктілік және 5 000 түсік болды, - дейді маман.
Қоғамдық пікірді зерттеу орталығының (CIOM) 2022 жылдан бастап еліміздің барлық аймақтарынан 14-19 жас аралығындағы 4,3 мың жасөспірім қатысқан социологиялық сауалнамаға сәйкес, жастардың үштен бірі жыныстық белсенді. Қалалық жасөспірімдер арасында тәуекелді мінез-құлық айқынырақ (сексуалдық серіктестердің орташа саны 4). Респонденттердің тек 10% АИТВ-ға тестілеуден өткен.
«Астана медицина университеті» КЕАҚ №1 акушерлік және гинекология кафедрасы қалада тұратын 12-19 жас аралығындағы 148 мектеп оқушысы, 143 мектеп оқушыларының ата-анасы және 243 студент арасында жыныстық тәрбие мәселелері бойынша жүргізілген әлеуметтік сауалнаманың талдауы бойынша 2022 жылдың 1 қыркүйегінен бүгінгі күнге дейінгі кезеңде респонденттердің контрацепция әдістерін іс жүзінде білмейтіні анықталды, жыныстық жолмен берілетін инфекциялар туралы, жыныстық жетілудің басталу белгілерін, сондай-ақ организмдегі физиологиялық өзгерістерді (екіншілік жыныстық белгілердің дамуы) білмейді. Осылайша, алынған мәліметтер білім беру мекемелерінде (мектептерде, колледждерде), әсіресе жасөспірімдер арасында жыныстық тәрбие берудің маңыздылығын тағы бір рет көрсетеді, - деді Қарлығаш Сүйіндік.
Оқу бағдарламаларына жыныстық тәрбие енгізілген дамыған ТМД елдерінде жасөспірімдердің қалаусыз жүктілігінің төмен пайызы байқалады.
Швейцария мен Нидерландыда бұл көрсеткіштер ең төмен болып табылады, мұнда балалардың жыныстық тәрбиесі балабақшада адам және бір-бірімен қарым-қатынас туралы ең қарапайым түсініктерден басталады, балаларды ғашық болуды үйретеді және оларды білуге үйретеді; олардың денесінің шекаралары. Жастар алғашқы жыныстық қатынасқа орта есеппен 18,6 жаста келеді Финляндияда 7-8 жаста балаларды дене мүшелері, 9-12 жаста - жыныстық даму мен көбею, 13-15 жаста - жыныстық қатынас, қауіпсіздік, ережелер мен құндылықтар туралы оқытылады. Эстониядағы жасөспірімдердің туу көрсеткіші Финляндиямен салыстырмалы - 15-19 жас аралығындағы 1000 қызға 6 жағдай. Эстонияда контрацепция және презервативтер туралы білімнің артуы және жастарға арналған жыныстық және репродуктивті денсаулық қызметтерінің қолжетімділігі жасөспірімдер арасында ЖЖБИ таралуының айтарлықтай төмендеуіне әкелді. Қазіргі уақытта Нигерде жасөспірімдік жүктіліктің ең жоғары деңгейі бар, әрбір 1000 қыздың 203-тен астамы жасөспірім кезінде жүкті болады, - деді ол.
«Өзбекстанда салауатты өмір салтын қалыптастыру және жастардың репродуктивті денсаулығын қорғау» зерттеуіне сәйкес, колледж/лицейлерде сабақтар негізінен жеке бас гигиенасы және аурудың алдын алу (78,6%), көзқарасы сияқты тақырыптарда жүргізілетіні анықталды. жастардың отбасылық құндылықтарға (50 ,1%), қарама-қарсы жыныспен қарым-қатынас психологиясына (49,5%), кемелдік пен отбасылық өмірге дайындығына (44,1%), және жыныстық және репродуктивті білім беру (33,1%), жыныстық жолмен берілетін инфекциялар (29,2%), контрацепция және қалаусыз жүктіліктің алдын алу (16,6%), АҚТҚ/ЖИТС және ЖЖБИ, тәуекелдер инфекциясы және қорғау әдістері бойынша оқытудың ең аз көлемі.
2010 жылы 15-19 жас аралығындағы әйелдердің туу көрсеткіші бойынша Қырғызстан Еуразиялық аймақ елдері арасында Әзірбайжан, Грузия, Болгария және Румыниядан кейін бесінші орынды иеленді. 2011 жылы 15-17 жас аралығындағы қыздар арасында 1214 (тірі туылғандардың жалпы санынан 0,82%) және 18-19 жастағы қыздар арасында 10543 (тірі туылғандардың жалпы санынан 7,05%) тіркелді. Соңғы жылдары контрацептивтерді пайдаланатын жасөспірім қыздардың (12-19 жас) үлесі өсуде (презерватив 58%), Сонымен қатар, бұл халық арасында жыл сайын бала туу және түсік түсіру жағдайлары тіркеледі. Жасөспірімдердің гонорея және мерезбен ауыру көрсеткішінің 15-19 жастағы тұрғындардың сәйкесінше 25 және 31/100 мыңына дейін өсуі байқалады. Қырғызстандағы жастардың репродуктивті денсаулық саласындағы қажеттіліктерін бағалау нәтижелері «жасөспірімдер үшін ақпарат іс жүзінде жоқ екенін көрсетті.
Кәмелетке толмаған әйелдер арасындағы жүктіліктің ең төменгі көрсеткіші Скандинавия елдерінде, бұл жалпы білім беру ұйымдарындағы жыныстық тәрбие мен жыныстық тәрбиенің жоғары сапасымен, сондай-ақ жүктілікті қорғау бойынша медициналық кеңес берудің кең қолжетімділігімен түсіндіріледі. Қыздардың, жасөспірімдердің және фертильді жастағы әйелдердің ұрпақты болу функциясының және соматикалық денсаулығының бұзылуы болашақта бала туу және ана мен бала өлімінің көрсеткіштеріне тікелей әсер етеді. Жасөспірімдердің ұрпақты болу жүйесінің бірқатар аурулары бедеулік қаупін арттыруы мүмкін. Даму ақауларын ерте диагностикалау, ЖЖБИ туралы хабардарлықты арттыруға бағытталған білім беру бағдарламаларын жүзеге асыру, контрацептивтердің қолжетімділігі мен дұрыс қолданылуы, қабыну ауруларын дер кезінде анықтау және емдеу арқылы бұл мәселені шешуде айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізуге болады.
Осыған байланысты республикада өңірлердегі АӘК-тің біркелкі таралуы мен қолжетімділігін қамтамасыз ету, оларда тұрақты негізде мамандардың (урологтар, гинекологтар, заңгерлер, психологтар) болуымен АӘК қызметін біркелкі ету бойынша шаралар қабылдау қажет. Репродуктивті денсаулық саласында жасөспірімдерге мейірімді қарым-қатынас жасау дағдылары бар. Сондай-ақ жасына және дағдысына сәйкес ақпаратқа қол жеткізу, білім беру ұйымдарында тегін кеңес беру арқылы жасөспірімдердің репродуктивті денсаулығын сақтау мен нығайтудың негізгі элементі болып табылатын жыныстық тәрбиенің жүзеге асырылуын қамтамасыз ету қажет. жыныстық мінез-құлық, соның ішінде жыныстық белсенділіктің басталуын кешіктіру және денсаулық сақтау жүйесіне дұрыс көзқарас. Жасөспірімдермен жұмыс істеу кезінде дәстүрлі әдістерді де (дәрістер, семинарлар, брошюралар) және заманауи коммуникация құралдарын (акциялар, чат-боттар, флешмобтар, бейнероликтер, әлеуметтік желілер, волонтерлік) пайдалану қажет, - екенін айтады маман.
