2025 жылғы 30 қазан күні APEC саммиті аясында Оңтүстік Кореяның Пусан қаласында АҚШ президенті Дональд Трамп пен Қытай төрағасы Си Цзиньпин шамамен 1 сағат 40 минутқа созылған келіссөз өткізді. Кездесу сауда, тарифтер, технологиялық экспорт бақылаулары, сирек жер металдары және фентанил бойынша ынтымақтастық сияқты өткір тақырыптарды қамтыды. Ресми түрде ірі, жазбаша келісім жарияланбады: көптеген сарапшылар бұл кездесуді «тактикалық үзіліс» деп бағалап, нақты әрі тексерілетін өзгерістердің болуын күтуде, деп хабарлайды BAQ.KZ тілшісі.
Кездесудің нақты фактілері – не белгілі?
Негізгі талқыланған бағыттар: тарифтер мен сауда механизмдері; технологиялық экспорт бақылаулары (чиптер, жоғары технологиялар); сирек жер элементтері – олардың халықаралық жеткізілімдері мен экспорттық реттеулері; фентанил және ауыл шаруашылығы өнімдері (соя және басқа да дақылдар).
Ресми нәтиже: толық көлемді, міндеттейтін сауда келісімі жарияланбады. Кездесу нәтижесінде тараптар кейінірек жұмыс істейтін арнайы форматтар немесе жұмыс топтары арқылы мәселені жалғастыруға ниет білдірген. Бұл – ресми жарияланған құжаттарда қысқа сипатталған, бірақ нақты шарттар мен тексеру механизмдері әлі бекітілген жоқ.
Нақты қандай нәтижелер бекітілді және қандай мәселелер ашық қалды?
Бекітілмеген: ешқандай толық, құқықтық түрде міндеттейтін сауда келісімі немесе тарифтік жеңілдету ресми жарияланбады.
Мүмкін уақытша шаралар: сирек жер элементтері мен басқа да экспорттық бақылауларға қатысты «жұмыс тобы» құру немесе белгілі бір уақытша шаралар туралы келіссөз жүргізу туралы мәлімдемелер болды – бірақ мұның нақты мазмұны мен верификация механизмдері ашық емес.
Нарықтар реакциясы: қысқа мерзімде айтарлықтай өзгеріс жоқ – инвесторлар ресми және нақты шарттарды күтуде.
Сарапшылар Трамп пен Си Цзиньпинь кездесуінің нәтижесін бағалады
АҚШ пен Қытай басшыларының кездесуі әлемдік нарық пен саясат сарапшыларының назарын өзіне аударды. Сарапшылардың басым бөлігі бұл келіссөздер экономикалық шиеленісті бәсеңдеткенімен, түбегейлі бетбұрыс жасамады деген пікірде.
Maybank Securities компаниясының стратегиялық нарықтар жөніндегі директоры Тарек Хорчани келіссөзді «тактикалық үзіліс» деп бағалады.
Бұл стратегиялық шешім емес – тактикалық үзіліс; негізгі технологиялық бәсеке мен жеткізілім тізбегінің мәселелері әлі де ашық қалды, - деді ол Reuters агенттігіне берген пікірінде.
Оның айтуынша, екі ел арасындағы шиеленіс уақытша бәсеңдегенімен, технология мен сирек металдар саласындағы қайшылықтар шешімін тапқан жоқ.
Kingston Securities сарапшысы Дикки Вонг кездесуден нақты, орындалатын нәтижелер күтудің әлі ерте екенін айтты.
Кездесу нақты, орындалатын өзгерістерге әкеледі ме – белгісіз. Біз бірлескен, тексерілетін шарттарды көрмейінше сенім арту қиын, - деді ол.
Вонгтың пікірінше, нарықтар бастапқы оң реакция көрсеткенімен, ұзақ мерзімді тұрақтылыққа сенім аз.
Kenanga Investment Bank экономисі Мұхаммад Сайфуддин де келіссөздің әсері қысқа мерзімде байқалатынын, бірақ жалпы «экономикалық декуплинг» үрдісі жалғасатынын атап өтті.
Тыныштық пайда болуы мүмкін, бірақ орташа мерзімдегі декуплинг үрдісі жалғасады. Компаниялар өндіріс пен жеткізуді әртараптандыруды жалғастыра береді, - деді ол.
Сонымен қатар, халықаралық экономика зерттеушілері сирек жер элементтерінің маңызына ерекше тоқталды.
Сирек жер элементтері – Пекиннің стратегиялық резервы. Олардың экспорттық режимдерін өзгерту немесе шектеу Қытайға технологиялық бәсекеде артықшылық береді, - деп түсіндірді сарапшылар тобының талдауында.
Ал CSIS және Brookings институттарының аналитиктері кездесудің символдық мәні жоғары болғанымен, нақты бақылау тетіктері енгізілмесе, оның әсері уақытша болатынын айтты.
Символдық жағынан кездесу оң – бірақ жүйелі, тексерілетін бақылау механизмдері болмаса, бұл тек уақытша келісім ғана, - делінген талдауда.
Қорытындылай келгенде, сарапшылардың ортақ ойы – Трамп пен Си Цзиньпиньнің кездесуінен кейінгі ахуал қысқа мерзімде нарықтарға тыныс берсе де, стратегиялық шиеленістердің басы ашық күйінде қалды.
Қорытынды: не ұмытпау керек?
Кездесу – дипломатиялық деңгейде маңызды әрі позитивті сигнал: ол ықтимал шиеленісті төмендетуге мүмкіндік бермек. Дегенмен шетелдік сарапшылардың көпшілігі оның негізгі құрылымдық проблемаларды шешпейтінін, ал қайтадан нақты, тексерілетін, құқықтық түрде міндеттейтін келісімдер болмаса, тек уақытша тыныштықпен шектелетінін ескертеді. Қазақстан үшін алынатын пайда қысқа мерзімді болуы мүмкін; ұзақ мерзімді әсер тек нақты, орындалатын келісімдердің нәтижесіне тәуелді.
Бұған дейін АҚШ пен Қытай басшылары Пусанда кездесетіні туралы және басты тақырыптар мен күтілетін нәтижелерге толығырақ тоқталған болатынбыз.
ҚХР Төрағасы Си Цзиньпин мен АҚШ Президенті Дональд Трамп арасындағы кездесуінде талқылануы мүмкін үш негізгі мәселе жайлы жаздық.
