Балабақша – тәрбие мен білімнің іргетасы қаланатын алтын ұя. Мұнда баланың алғашқы әлеуметтенуі, танымы мен тұлғалық қасиеттері қалыптасады. Қазақстанда соңғы жылдары мектепке дейінгі білім беру жүйесіне ерекше назар аударылып келеді. Білім беруді дамытудың 2020–2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасына сәйкес, мектепке дейінгі ұйымдардағы білім беру мазмұны жаңартылып, ұлттық құндылықтар мен заманауи оқыту әдістері үйлестірілуде. Республика бойынша 3-6 жас аралығындағы балалардың 95%-ы балабақшамен қамтылған. Оқыту мен тәрбиелеу "Ойын арқылы оқыту" қағидасына негізделіп, STEAM, Монтессори, ТРИЗ сияқты әдістемелер кеңінен қолданылып жатыр. Сонымен қатар, үштілділік саясаты да біртіндеп енгізілуде.
Осындай ауқымды өзгерістер мен талаптар балабақшадағы әр маманның, әсіресе әдіскерлердің жауапкершілігін арттырып отыр. Әдіскер – балабақшадағы оқу-тәрбие процесінің үйлестірушісі, тәрбиешілердің сенімді қолдаушысы, балалардың жан-жақты дамуына жағдай жасайтын көшбасшы тұлға.
Осы ретте BAQ.KZ тілшісі «Golden kids» бөбекжай-бақшасының әдіскері Арайлым Талғатқызымен сұхбаттасып, балабақшадағы оқу-тәрбие процесінің қыр-сыры, әдіскер жұмысының ерекшелігі мен педагогтардың кәсіби дамуы туралы әңгімелесті.
– Арайлым ханым, баламен жұмыс істеу үлкен жауапкершілікті талап етеді. Өзіңіздің еңбек жолыңыз қалай басталды және әдіскерлік қызметке қалай келдіңіз?
– Әрине, әр баланың мінезі әртүрлі, олардың жүрегіне жол табу, білім беру ғана емес, тәрбиелеу де маңызды. Сондықтан бұл қызметте мейірімділік, сабырлылық және әр балаға жеке көзқарас қажет. Мұндай жауапкершілік әрбір ұстазға үлкен сенім жүктейді. Бұл қызметте мейірімділік, сабырлылық және әр баланы жеке тұлға ретінде құрметтеу басты қағида болып табылады. Баламен жұмыс істеу — тек білім беру процесі ғана емес, ол оның дамуына, тұлғалық қалыптасуына зор әсер ететін процесс. Өз ісіңді сүйе білу және әр балаға қамқорлық таныту — бұл мен үшін нағыз кәсіби қанағаттанушылықтың көзі. Балабақша әдіскері болғанға дейін бес жыл тәрбиеші болып жұмыс істедім. Осы уақыт ішінде әдіскер мамандығының маңыздылығын түсініп, бұл бағытта жұмыс істеуге деген қызығушылығым артты. Әдіскер – балабақшаның тірегі, тәрбиешілердің сенімді қолдаушысы әрі бағыттаушысы.
– Бұл қызметтегі алғашқы қиындықтар қандай болды?
– Кез келген жұмыстың алғашқы жылдарында қиындықтар болады. Жаңа ортаға бейімделу, әріптестермен қарым-қатынас орнату, тәжірибе жинақтау — бәрі де алғашқы кезеңде қиындық туғызады. Бұл уақытта әртүрлі қиындықтарды жеңу үшін тынымсыз еңбек пен сабыр керек. Өз ісіңнің қыр-сырын түсіну, әр кезеңдегі талаптарды қабылдай білу және әр қиындықтан сабақ ала отырып, кәсіби өсу — бұл еңбек жолының бір бөлігі. Сонымен қатар, алғашқы қиындықтар адамды шынықтырады, шыдамдылық пен жауапкершілікті арттырады. Бұл кезеңнен өткен соң ғана нағыз кәсіби біліктілікке жетуге болады.Құжаттармен жұмыс істеу, бағдарламаларды меңгеру, тәрбиешілермен бірлескен әдістемелік жұмыстарды ұйымдастыру — бәрі үлкен жауапкершілік талап етеді. Бірақ мұның бәрін мен даму жолындағы тәжірибе деп қабылдаймын.
– Балабақшадағы оқу процесін ұйымдастыру – бұл тек білім беру ғана емес, баланың тұлғалық дамуына бағытталған кешенді жұмыс болуы тиіс. Ал сіздердің балабақшадағы оқу процесі қалай ұйымдастырылады?
– Білім беру бес негізгі бағыт бойынша жүзеге асырылады: денсаулық сақтау, қатынас, таным, шығармашылық және әлеуметтік-эмоциялық даму. Бұл бағыттар Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі бекіткен Мемлекеттік жалпыға міндетті мектепке дейінгі білім беру стандартына негізделген. Әр процесс баланың жас ерекшеліктері мен жеке қажеттіліктеріне сай жоспарланады.
Оқу процесі балалардың қызығушылығын оятып, олардың шығармашылық қабілеттерін ашатын қызықты әрі тиімді әдістермен құрылуы тиіс. Әр бала жеке тұлға ретінде қарастырылып, оның өзін-өзі танып-білуіне, коммуникативтік дағдыларын дамытуға ерекше көңіл бөлінеді. Оқу бағдарламасы баланың жас ерекшеліктеріне сәйкес жасалып, ойын арқылы білім алу, әрекетке негізделген әдістер қолданылуы керек.
Сонымен қатар, балабақшадағы оқу процесі тек қана оқу бағдарламасын орындау емес, баланың әлеуметтік дағдыларын қалыптастыру, достық қарым-қатынасқа, еңбекке және жалпы өмірге деген жауапкершілікті дамыту болып табылады. Балаларды топта жұмыс істеуге үйретіп, олардың бір-біріне көмек көрсету, пікір бөлісу дағдыларын дамыта отырып, әлеуметтік ортада өзін еркін сезінетін тұлға қалыптастыру қажет.
Ең бастысы — баланың оқу процесі қызықты, әрі белсенді болуы керек, сонда ғана оның оқу қызығушылығы артады, шығармашылық қабілеттері дамиды. Осылайша, балабақшадағы оқу процесі — бұл баланың барлық мүмкіндіктерін ашатын маңызды кезең.
– Бүгінде қай салада болмасын жаңашыл әдістер күн санап көбейіп жатыр. Бүлдіршіндерді тәрбиелеу мен дамытуда қандай жаңартылған бағдарламалар енгізілуде?
– Елімізде ҚР Оқу-ағарту министрлігі мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламаларын бекіткен. Біз де сол бағдарлама негізінде жұмыс істейміз. Бүгінде "Ойын арқылы оқыту" қағидасы басты орынға шықты. Балабақшада балалар көбіне ойындар арқылы оқытылады. Ойын – баланың әлемді тану тәсілі, оның танымдық қызығушылығын оятып, шығармашылық қабілеттерін дамытады. Ойын барысында бала назарын шоғырландырып, логикалық ойлау мен шығармашылық дағдыларды дамытады.
Сонымен қатар, ұлттық құндылықтарға негізделген "Біртұтас тәрбие бағдарламасы" енгізілді. Бұл бағдарлама қазақ халқының салт-дәстүрлерін, мәдениетін, тілін сақтай отырып, балалардың адамгершілік қасиеттерін дамытуға бағытталған.
Қазақстандағы балабақшадағы оқу жүйесі балалардың жеке қабілеттерін ашуға және олардың толыққанды дамуына бағытталған, әрі бұл жүйе үздіксіз білім беру жолында маңызды қадам болып табылады.
– Білім беру саласында да жыл сайын жаңа жобалар , әдістер ұсынылады. Балабақшаға да қойылар талап бар шығар. Сіздер баламен жұмыс барысында заманауи әдістер мен технологиялар қолданасыздар ма?
– Әрине. Монтессори әдісі, ТРИЗ (Шығармашылық тапсырмаларды шешу теориясы), STEAM (ғылым, технология, инженерия, өнер және математика негізіндегі оқыту) әдістері, ойын арқылы дамыту тәсілдері кеңінен қолданылады.
Мәселен, STEAM — бұл ғылым, технология, инженерия, өнер және математиканы біріктіретін заманауи білім беру тәсілі. Бұл әдіс баланың кез келген пәнді ойын және тәжірибе арқылы үйренуіне мүмкіндік береді. Балалар физика, математика және инженерия негіздерімен ойын арқылы танысып, шығармашылық қабілеттерін дамытады. Балалар қарапайым конструкциялар құрып, түрлі эксперименттер жүргізу арқылы өз білімдерін бекітеді.
Ал монтессори әдісі балабақшада балалардың өзіндік даму ерекшеліктеріне сүйене отырып, олардың жеке қабілеттерін толықтай ашуға бағытталған әдіс. Бұл әдіс баланың табиғи қызығушылығын оятып, өздігінен білім алу процесін қолдайды. Монтессори әдісінің негізі – балалардың еркіндігі мен жауапкершілігін арттыру, олардың қоршаған ортаға, өзіне және басқа балаларға деген құрметін дамыту. Балабақшада монтессори әдісін қолдану көптеген артықшылықтар мен нәтижелер береді.
ТРИЗ теориясы – бұл шығармашылық және инновациялық ойлауды дамытуға арналған әдіс, ол балалардың ойлау қабілеттерін шыңдауға, күрделі мәселелерді шешуге, жаңа идеялар мен шешімдер ұсынуға бағытталған. ТРИЗ теориясы балабақшадағы оқу процесінде балалардың логикалық, шығармашылық ойлауын дамытуда маңызды рөл атқарады. Сонымен бірге, жасанды интеллект элементтері бар оқыту құралдарын да енгізіп жатырмыз. Бұл балалардың логикалық ойлауын, шығармашылығын дамытуға мүмкіндік береді.
Сонымен бірге, жасанды интеллект элементтері бар оқыту құралдарын да енгізіп жатырмыз. Бұл балалардың логикалық ойлауын, шығармашылығын дамытуға мүмкіндік береді.
– Балалармен жұмыс істеудегі басты қағидаларыңыз қандай?
– Басты қағидам – мейірім, түсіністік пен сенім. Осындай қолайлы ортада бала өз ойын ашық жеткізе алады және еркін дамиды.
– Тәрбиешілердің кәсіби дамуына қалай үлес қосасыз?
– Тәрбиешілердің кәсіби дамуы — бұл педагогикалық қызметтің тиімділігін арттыру үшін үздіксіз білім алу, дағдыларды жетілдіру және жаңа білім мен әдістерді меңгеру процесі. Тәрбиешінің кәсіби дамуы балабақшадағы оқу процесінің сапасын арттырып, балалардың тұлғалық дамуына оң әсер етеді. Педагогикалық қызметкерлердің кәсіби дамуының бірнеше негізгі аспектілері бар, олардың әрқайсысы тәрбиешінің дамуына және оның жұмысының сапасына ықпал етеді.
.jpg)
Біз де тәрбиешілердің кәсіби дамуы үшін жоспарлы семинарлар, ашық сабақтар, әдістемелік апталықтар ұйымдастырып, жас мамандар мектебін жүргіземіз. Сонымен қатар, тәрбиешілерге арналған шеберлік сыныптары мен онлайн курстарды жүйелі түрде өткіземіз. Бұл педагогтың кәсіби біліктілігін үздіксіз арттыруға бағытталған.
– Балалардың даму ерекшеліктерін ескеріп қалай жұмыс істейсіздер?
– Біз дифференциалды оқыту әдісін қолданамыз. Әр баланың психологиялық, физикалық және әлеуметтік даму деңгейі әртүрлі болуы мүмкін, сондықтан оқыту әдістері мен тәсілдері әр баланың қажеттілігіне сәйкес болуы тиіс. Бұл оқыту жүйесі балалардың тұлғалық дамуын қолдап, олардың барлық қабілеттерін барынша ашуға бағытталады.Әр баланың жеке даму ерекшеліктерін ескеріп, жеке бағдарламалар жасаймыз. Мысалы, ерекше білімді қажет ететін балалар үшін арнайы түзету бағдарламаларын ұсынамыз.
– Қазіргі балалардың тәрбиесіне қатысты не айтар едіңіз?
– Бүгінгі балалар өте зерек, ақпаратты тез меңгереді. Олар сандық технологиялар дәуірінде өсіп келеді, сондықтан педагог әрдайым жаңарып, өз білімін толықтырып отыруы керек. Сонымен қатар, баланың эмоционалды интеллектісін дамыту да аса маңызды болып отыр.
Қорытындылай келе, балабақшалардағы білім беру тек академиялық біліммен шектелмейді. Бұл — баланың тұлғалық дамуы, эмоциялық интеллектісі мен әлеуметтік дағдыларын қалыптастыру. Әдіскердің осы үдерістегі орны өте маңызды, себебі ол балалардың жан-жақты дамуын қамтамасыз етіп, тәрбиешілердің кәсіби деңгейін арттыруға көмектеседі.Арайлым Талғатқызы айтқандай, балабақшадағы әдіскердің жұмысы — тек білім беру ғана емес, балалардың болашаққа деген сенімін қалыптастыру. Ол баланың тұлғасын еркін дамытуға ықпал етеді, осылайша, балабақшада әр маман өз ісінде шебер әрі жауапты болуға тиіс. Бұл — баланың болашағына жасалған үлкен қадам.
Қазақстандағы мектепке дейінгі білім беру жүйесінің жаңартылуы мен жаңа әдістемелерді енгізу арқылы балабақша оқыту сапасы жақсарып келеді. Болашақта мектепке дейінгі білім беру жүйесінде педагогтар мен әдіскерлердің жұмысы маңызды рөл атқаратын болады, себебі олар балалардың болашақта жетістіктерге жетуіне және қоғамда өзін толыққанды тұлға ретінде қалыптасуына негіз қалайды.
