Нұр-Сұлтан, BAQ.KZ. "Сарыарқа және Алтын Орда: уақыт пен кеңістік" халықаралық ғылыми конференциясы аясында Теректі ауылында, Жұбан Ана, Жошы хан, Алаша хан және Домбауыл кесенелерінде көшпелі семинарлар өткізілді.
Қарағанды облысы әкімдігінен хабарлағандай, Жезқазғандағы Ө. Байқоңыров атындағы университетте қоғам және студенттермен болған кездесуде конференция қонақтары мен қатысушылары түркі халықтарының тарихына арналған екі кітапты ұсынды және әлемнің ең жақсы зертханаларында жүргізілген зерттеулер төңірегінде құпияны ашты, бұл Алтын Орда ақсүйектерінің өмірінен кейбір егжей-тегжейлерді біліп қана қоймай, сонымен бірге олардың шынайы келбетін қалпына келтіруге де мүмкіндік береді.
"Рухани жаңғыру" бағдарламасы аясында ұйымдастырылған халықаралық конференцияға Германия, Жапония, Ресей, Қырғызстан, Түркия, АҚШ, Украина және Қазақстанның өкілдері қатысты. Кездесудің модераторы, Қазақстан Республикасы Ұлттық музейі директорының ғылыми жұмыс жөніндегі орынбасары Айбар Қасеналиннің айтуынша, ұйымдастырушылар есептер мен талқылаулардан басқа, осы керемет тарихи ескерткіштер орналасқан жерлерге саяхат жасау үшін әдеттегі шеңберден алшақтап, бағдарлама жасауды ұйғарған. Жалпы А. Қасеналиннің сөзінше, қонақтарға Қарағанды облысының қасиетті жерлерін аралау керемет әсер қалдырған.
Қатысушылардың көзқарасы бойынша, ұйымдастырушылар дұрыс таңдау жасады. Енді конференцияға қатысқан ғалымдар, тарихшылар алған мәліметтері, әсерлері мен тіпті эмоцияларымен бірге баяндамалар жинағын дайындайтын болады. Мысалға, жапондық Хироюки Нагаминенің айтуынша, ол бәрін өз көзімен көріп, тарихтың бір бөлігіне қол тигізгеніне өте қуанышты - бұл өте қызықты және мазмұнды. Ол атап өткендей, Жапонияда Алтын Орда кезеңі соншалықты мұқият зерттеліп жатпағандығы өкінішті.
Өткенді зерттей келе
Кездесу барысында Алтын Орданың 750 жылдығын мерекелеу аясында дайындалған Бонн университетінің профессоры (Германия), тарих ғылымдарының докторы, Нұрлан Кенжеахмет дайындаған екі кітаптың тұсауы кесілді. Олардың бірі Алтын Орда, Қазақ хандығы, Шибанидтер әулеті, Осман империясы және XIV-XVI ғасырлардағы Моғолстан туралы баяндайды. Екіншісі - "Сарыарқа және Алтын Орда: уақыт пен кеңістік" конференциясына дайындалған альбом.
Алтын Орданың 750 жылдық мерейтойын атап өту үшін тек кітаптар ұсынылып қана қоймай, сонымен қатар конференция ұйымдастырылды. Айбар Қасеналиннің айтуынша, іс-шараларға дайындық үш жыл бұрын басталған, сондықтан бұл бір күндік емес, маңызды нәтиже беретін маңызды нәрсе болды. Мысалға, археологиялық қазбалар, ДНҚ талдаулары, радиокөміртек, антропологиялық зерттеулер жүргізілді және жүргізілуде.
Елбасы мен Қазақстан Республикасының президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың назарының арқасында Алтын Орданың, жалпы орта ғасырдың тарихын кеңінен насихаттауға көп көңіл бөлінуде. А. Қасеналин атап өткендей, Қарағанды облысының мәдениет, архивтер және құжаттама басқармасы ұзақ уақыт бойы маңызды тарихи ескерткіштерді мұқият зерделеуді алдына мақсат етіп қойған. Сонымен қатар әлемдік қауымдастықта да ортағасырлық тарихи оқиғалар мен жеке тұлғаларға, әсіресе Алтын Ордаға деген үлкен қызығушылық баршылық.
Айбар Қасеналиннің өзі археолог ретінде Жезқазғандағы төрт ескерткішті қазуға қатысқан - Ұлытау аймағында: қосымша зерттеулер үшін Жошы хан, Алаша хан, ал зерттеу басталғаннан бастап Аяқ Қамыр және Болған Ана кесенелерінде.
Мәдениет, мұрағаттар және құжаттама бөлімінің жетекшісі Еркебұлан Ағымбаев Жошы хан және Болған Ананың ДНҚ талдауларын зерттеу жұмыстары әлі де жалғасып жатқандығын растады. Жұмыс күрделі: зерттеуге 12 ғасырда өмір сүрген адамдардың қалдықтары алынған. Ғалымдар жұмысын 2020 жылы аяқтауға уәде береді, содан кейін антропологтардың заманауи әдістерінің арқасында олардың тарихи келбеті қалпына келтірілетін болады.
"Келесі жылы біз көптеген сұрақтарға жауап аламыз және олардың көзқарастарын, шынайы жүздерін көре аламыз, - дейді Еркебұлан Ағымбаев.
Басылымның: Шыңғысханның баласы Жошы ханның мавзолейге келуінің ықтималдығы қандай? Себебі бүгінгі таңда ғаламтор кеңістігі басқа адамның қалдықтары болуы мүмкін деген жорамалдар кездеседі, - деген сұрағына, ол бұл шынында да Шыңғыс ханның ұлы екендігіне көптеген жанама белгілер мен дәлелдер бар деп жауап берді.
"Жүргізілген ДНҚ талдауы әлемдік қоғамдастық үшін бұл фактіні растауы керек. Бәрі жоспар бойынша жүріп жатыр, жақында Болған ананың кім екенін білеміз - оның қалыңдығы ма, әлде қандас туысы ма", - деді ол.
Бөрік нені баяндайды
"Өңірде табылған барлық артефактілер, ғылыми және тарихи зерттеулер көшпелілер өркениетінің тарихына уақыттың көзқарасы арқылы қарауға мүмкіндік береді" , - дейді белгілі археолог-реставратор, Павлодар мемлекеттік педагогикалық университетінің «YMAI» халықаралық зерттеу зертханасының «Margulan Centre» орталығының жетекшісі Татьяна Крупа.
Көптеген қатысушылар сияқты, ол да Қарағанды облысына алғаш рет келді.
"Мен үшін ғылыми жұмыстар мен зерттелген олжалармен? ескерткіштермен танысу өте қызықты болд. Бұл тек Қазақстан тарихына ғана емес, сонымен бірге жалпы еуразиялық кеңістік тарихына жаңа көзқараспен қарауға мүмкіндік береді", - дейді ол.
"YMAI" зертханасында Татьяна Николаевна Болған Ананың жерлеу орнынан табылған ежелгі маталарды - алтын моншақ пен түйені зерттейді. Бұл оның не болғанын көрсететін ең бай, ең қызықты материал.
"Мен саяси, экономикалық тарихтың маңыздылығымен дауласқым келмейді. Бірақ көп жағдайда біз өткенді өзімізге бағыттаймыз, адамның не жегеніне, қалай киінгеніне, қалай өмір сүретініне қызығушылық танытамыз. Ал тұрмыстық заттар, костюмдер, олар қолданған маталардың бөліктері бізге осы идеяны береді, деп атап өтті археолог-қалпына келтіруші.
Бүгін зертханада зерттеліп жатқан маталар өте құнды. Т.Крупа атап өткендей, дворяндардың жерлеулерінде қазба жұмыстары кезінде алтын сырмақ жиі кездесетін болса, онда бұл тас сирек кездесетін және құнды артефакт болып табылады. Оның үстіне өте қарапайым гүл шоқтары өрнектелген. Бір қызығы, Татьяна Крупа атап өткендей, зерттелген маталардың барлық түрлері Қытайда жасалған. Бұл сол күндері мықты сауда қатынастарының болғандығын растайды. Естеріңізде болса, Ұлы Жібек жолының бір саласы - Мыс (Сарысу) бағыты бойынша өткен.
