Ел азаматтарының заңға деген сенімі мен құқықтық тәртіпті нығайту – экономика мен әлеуметтік тұрғыда дамуға жол ашатыны сөзсіз. Құқықтық бастамаларды Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев реформалық саясаттағы басты бағыт ретінде анықтады, деп хабарлайды BAQ.KZ тілшісі.
ҚР Президенті жанындағы ҚСЗИ экономикалық саясатты талдау бөлімінің бас ғылыми қызметкер Марат Жұмағұлов сот жүйесіндегі реформаларға туралы айтты.
- 1 шілдеден бастап жаңа кассациялық сот жұмыс істейді деп күтілуде. Жаңа заң қоғамның сотқа деген сенімін арттыра ма?
- Мемлекет басшысының бастамалары мен саяси еркі саяси жүйені, соның ішінде сот жүйесін реформалауға арналған негіз болып саналады. Әсіресе оның тиімділігі мен ашықтығын арттыруда маңызы зор.
2024 жылы 5 шілдеде Қасым-Жомарт Тоқаев елде кассациялық соттарды құруға бағыттаған "Қазақстан Республикасындағы сот жүйесі мен судьяларының мәртебесі туралы" Конституциялық сотқа өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы бұйрыққа қол қойды. Бұл қадам оның сот саласына реформалар қажеттілігі туралы саяси көзқарасын тағы бір мәрте дәлелдеді. Сонымен, Қазақстанда биыл 1 шілдеден бастап қылмыстық, азаматтық және әкімшілік істерге маманданатын үш дербес кассациялық соттарды іске қосу жоспарланып отыр. Мемлекет басшысының кассациялық инстанциядағы соттарды құру қажеттілігі туралы шешім сот жүйесін түрлендірудің логикалық жалғасы болып отыр.
- Бұл шешімнің сот билігі жүйесіне әсері бола ма?
- Әрине, бұл шешімнің сот билігі жүйесіне әсері болатыны сөзсіз. Бұл шешім сот билігінің тәуелсіздігі қағидатын нығайтуға бағытталған және соттар арасындағы функцияны бөлудің маңыздылығын көрсетеді. Осы орайда, бірыңғай сот практикасын қалыптастыру мәселесін Жоғарғы сотқа, ал істерді қайта қарау қызметін кассациялық соттарға жүктейді. Кассациялық соттардың енгізілуімен Жоғарғы соттың рөлі де өзгереді. Осы орайда ол сот практикасының бірыңғайлығын қамтамасыз етуге және әділ сотқа жіберген кезде заңдылық мәселелерін зерттеуге бағытталады. Әділ сотқа жолдаумен тікелей аудандық және облыстық соттар, яғни бірінші және апелляциялық инстанциядағы соттар, сондай-ақ қайта құрылатын кассациялық соттар айналысатын болады. Ал Конституциялық заңға сәйкес, кассациялық соттағы істер тікелей алқаға жіберіледі. Осылайша, іс бойынша тараптарға шақыру ретінде қарастырылады.
- Кассациядағы істі қарау мерзімі қанша уақытқа созылады?
- Кассациядағы істі қарастыру мерзімі алты айдан аспайды. Конституциялық заңға енгізілген өзгерістерге сәйкес, кассациялық соттардың құзыреті, құрылымы мен құрамы, сонымен қоса судьялар мен осы соттардың төрағаларына қойылатын талаптар бекітілген.
- Кассациялық соттың судьялары қалай таңдалады?
- Кассациялық соттардың судьялары кем дегенде 18 жыл заң саласында еңбек өтілі бар немесе судья ретінде 8 жылдан кем емес, соның ішінде облыстық соттың судьясы ретінде үш жыл жұмыс істеген азамат болуға тиіс. Кассациялық соттың төрағасына кем дегенде 10 жыл судья ретінде, соның ішінде облыстық сот судьясы ретінде бес жыл жұмыс тәжірибесі талап етіледі.
- Кассациялық соттарды құру бізге не береді?
- Қазақстанда кассациялық соттарды құру әділ соттың тиімділігі мен қолжетімділігін арттыруға бағытталған. Сондай-ақ азаматтардың сот жүйесіне сенімін нығайтуды көздейді. Бұл реформалар тек сот жүйесінің құрылымын өзгертіп қана қоймайды. Тоқаевтың басшылығымен, бастамасымен қолға алынған Қазақстандағы мемлекеттік басқаруды жаңартудың барынша ауқымды бағдарламасының бір бөлігі ретінде қызмет етеді.
- Әңгімеңізге рахмет!
