Нұр-Сұлтан, BAQ.KZ. Соңғы кездері Алматы қаласының аумағында және жалпы Қазақстан Республикасында интернет пен әлеуметтік желілер арқылы жасалатын алаяқтық фактілері жиілеп кеткен.
Сонымен қатар, қаскөйлер әртүрлі қылмыстық тізбектер бойынша әрекет етеді, әдетте, әлеуметтік желілерді, WhatsApp, Telegram мессенджерлерін және тұрақты телефон байланыстарын пайдаланады.
Тәжірибеде жиі кездесетін мысалдарды келтірейік.Тәжірибе көрсеткендей, кез келген адам алаяқтардың құрбаны болуы мүмкін. Дегенмен, егде жастағы адамдар шығынға көбірек ұшырайды. Айта кету керек, мұндай қылмыстарды тергеген кезде тергеу органдары Қазақстан Республикасынан тысқары жерлерге ақша аудару сияқты мәселелерге тап болады, қаскөйлер бір реттік ұялы телефондар мен абоненттік нөмірлерді пайдаланады, ал мұндай қылмыстарды ашу орасан зор күш салуды талап етеді, – деді Алмалы аудандық Полиция басқармасының бастығы Есен Ысқақов.
Бірінші мысал. Қаскөй(лер) өзін банктің қауіпсіздік қызметкері ретінде жалған атпен әлеуетті жәбірленушінің ұялы телефонына қоңырау шалып, сол арқылы сенімге кіруге тырысады. Әдетте, сөйлеу мәнері өте сыпайы болады. Содан кейін алаяқ жаңа ғана белгісіз біреулер төлем картасын рұқсатсыз бұзып, одан ақшаны шешіп алмақ болғанын немесе күдікті әрекеттің анықталып, біреудің несие алмақ болып жатқанын хабарлайды. Сосын қаскөй нұсқауларды орындауды және СМС-кодтарын хабарлауды талап етеді. Көрсетілген СМС сандар түріндегі кодтар арқылы қаскөйлер жәбірленушінің картасынан басқа карталарға ақша аударады. Тәжірибе көрсеткендей, ақша көбінесе Ресей Федерациясына немесе көрші елдерге аударылады.
Екінші мысал. Қаскөйлер өздерінің қылмыстық әрекеттерін жасау үшін жеке пайдалануға арналған тегін бағдарлама – AnyDesk бағдарламалық құралын (бағдарламалық қамтамасыз ету) пайдаланды. Дегенмен, бағдарлама қазіргі уақытта қылмыстық және басқа да мақсаттарда жиі пайдаланылады. Атап айтқанда, әртүрлі сылтаумен қаскөйлер ұялы телефонға мобильді қосымшаны орнатуға мәжбүр болады, содан кейін телефонға толық қол жеткізе отырып, олар өздерінің алаяқтық әрекеттерін жасайды (қаражатты шешіп алу, несие рәсімдеу және т.б.).
Үшінші мысал. Интернет-алаяқтықтың тағы бір кең тараған түрі “OLX”, “Колеса.kz”, Instagram және т.б желілерде орналастырылған тауарларды сату және қызметтерді көрсету туралы жарнамалармен байланысты. Мысалы, бұл сайттарда тауарды, автокөліктің қосалқы бөлшектерін сату немесе қызмет көрсету туралы хабарландырулар орналастырылған. Сонымен қатар, қаскөйлер өнім немесе қызмет үшін толық төлемді немесе оның бір бөлігін талап етеді. Картаға қаражатты аудартқаннан кейін қаскөй байланысын үзеді. Оның үстіне қылмыскерлер әлеуетті құрбанды алаяқтық ниеті бар деп айыптай отырып, өз деректерін (жеке куәліктің суретін, төлем картасының суретін) жіберуді жиі сұрайды.
Төртінші мысал. Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасының аумағында, соның ішінде Алматы қаласында “онлайн несие” сияқты қызмет көрсететін шағын несиелік ұйымдардың әртүрлі түрлері бар. Несие алу үшін ұйымның сайты шағын несие алғысы келетін тұлғаның жеке куәлігінің суретін қоса отырып, жеке және баптау деректері толтырылады. Егер сіздің жеке куәлігіңіздің суреті болса, мұны да алаяқтар оңай пайдалана алады. Болашақта ақшаны қайтару мерзімі аяқталғаннан кейін коллекторлық қызметтер сізді іздей бастайды.
Немесе тағы бір мысал, сіздің картаңыз бен жеке куәлігіңіздің суреті алаяқтардың қолына түсті. Қолда бар деректерді пайдалана отырып, сіздің атыңызға онлайн несие рәсімделеді. Карточкалық шотыңызға ақша түскен кезде сізге белгісіз біреу телефон соғып, өзін жалған есіммен таныстырып, картаңызға белгілі бір соманы қате жібергенін айтып, оны қайтарып беруді сұрайды. Ақшаны қайтарған кезде алаяқтардың құрбаны өз атына берілген несие қаражатын қайтардым деп те ойламайды.
Алаяқтардың құрбаны болмау үшін бірнеше кеңес:
-
Ұялы телефоныңызға банк жіберген СМС кодтарын, сондай-ақ, CVV кодын (картаның артқы жағындағы 3 таңбалы код), телефон арқылы профиліңіз бен баптау деректеріңізді ешкімге айтпаңыз! Есіңізде болсын, банктің ӨҚ ешқашан өз клиенттеріне қоңырау шалмайды. Деректер мен СМС кодтарыңызды бермесеңіздер, алаяқтар ешқашан ақшаңызды шешіп ала алмайды.
-
Ешбір жағдайда AnyDesk бағдарламасын жүктеп алмаңыз, өйткені сіз алаяқтарға ұялы телефоныңызға рұқсат бересіз!
-
Тауарды сатып алу немесе қызметтерді алу кезінде қажетсіз тәуекелге берілмеңіз, сатушыны және өнімнің өзін көруге тырысыңыз және оның қауіпсіз екеніне көз жеткізгеннен кейін ғана төлем жасаңыз!
-
Ешбір жағдайда төлем карталары мен жеке басын куәландыратын құжаттардың суреттерін жібермеңіз!
-
Банктік қызметтерге қатысты сұрақтар бойынша нөмірлері жалпыға қолжетімді, оның ішінде ресми сайттарда жарияланған банктердің CALL-орталықтарына тікелей хабарласыңыз.
-
Отбасыңыз бен достарыңызға интернет-алаяқтардың құрбаны болу қаупі туралы ескертіңіз.
-
Осыған ұқсас жағдайларға тап болсаңыз, “102” пультіне немесе жақын жердегі полиция бөліміне хабарласыңыз.
