Заманауи медицина көптеген ауруды емдеуге қауқарлы екені белгілі. Бірақ медицина қаншалықты жоғары болса да, кейде кейбір ауыр патологиялардың дертіне шипа бола алмайтын жайттар кездесетіні жасырын емес. Алайда ондай кезде «құтқарушыдай» құрақ ұшып жәрдемдесетін бір жан. Ол – антқа берік адал дәрігерлер. Олар өз пациенттеріне көмек келеді: ауырсыну синдромын бәсеңсітіп, психологиялық қолдау көрсетеді, науқастың жайсыздық сезімін азайтуға қол ұшын созады. Медицинада оның өз атауы да бар, деп хабарлайды BAQ.KZ тілшісі.
Медициналық көмектің ондай түрі заманауи тілмен айтқанда "паллиативті көмек" деген атауға ие. Паллиативті көмек деген не? Оның қандай ерекшеліктері бар? Науқастарға ол қай кезде көрсетіледі? Осы және өзге де сұрақтарға елордадағы Ұлттық ғылыми онкология орталығына қарасты оңалтумен көпсалалы терапиялы паллиативті көмек секторының аға ординаторы Светлана Қожағалиева сұхбат барысында жауап берген болатын.
- Светлана Қазыбекқызы, паллиативті көмек деген не? Ол не үшін қажет? Сұхбатымыздың басында алдымен осыны түсіндіріп өтсеңіз?
- Паллиативті көмек – бұл емделмейтін аурулары бар науқастардың өмір сүру сапасын жақсартуға бағытталған медициналық көмек түрі. Мұндай адамдар үшін арнайы емдеудің болашағы жоқ. Сондықтан бұл кезеңде науқастың азап шегуіне әкелетін әртүрлі ауырсыну белгілерін жеңілдету ғана көрсетілген. Ауырсыну – пациенттерде жиі кездесетін және ауыр белгілердің бірі. Біздің басты міндетіміз – науқасқа психикалық тепе-теңдікті алуға көмектесу, физикалық ауырсынуды азайту, туыстарына күтім жасау және науқаспен қарым-қатынас жасау дағдыларын үйрету. Паллиативтік көмектің негізінде тәртіптік тәсіл жатыр. Бұл науқастар мен олардың жақындарына кешенді көмек көрсететін медициналық, психологиялық, әлеуметтік, ақпараттық және рухани салалардың үйлесімі. Паллиативтік көмек тек стационарда ғана емес, амбулаториялық емханаларда, оның ішінде үйде де көрсетілетінін атап өткім келеді. Біздің қаламызда арнайы паллиативтік көмек бөлімшесі бар, ал ғылыми онкологиялық орталықта паллиативтік көмектің төсек профилі бар көп салалы терапия секторы жұмыс істейді.
- Жалпы, паллиативті көмек қашан және қандай онкологиялық пациенттерге көрсетіледі? Сол жағын нақтылай кетсеңіз?
- Онкология – бұл бір орында тұрмайтын және тез дамитын ауру. Өкінішке қарай, бізге негізінен көбінесе ауруы жанына батып, әбден асқынған науқастар келеді. Ісікке қарсы тиімді терапия болмаған кезде оларға паллиативті көмек қажет. Яғни, бұл хирургиялық араласуға, сәулелік терапияға немесе химиятерапияға шыдай алмайтындар үшін қажет. Әдетте, науқасқа қатерлі ісік диагнозы қойылған кезде бастапқыда паллиативті көмек тағайындаған дұрыс. Дәл осы сәттен бастап пациент шок пен ауруды қабылдамайды. Менің ойымша, пациенттер бүкіл ауруы кезінде қолдау алуы керек. Науқаспен бірге осы жолды жүріп өткен және оған үлкен психологиялық қолдау көрсететін туыстары мен достары паллиативтік көмектің маңызды буыны болып саналады. Мен осыны дәрігер ретінде үнемі айтып келемін.
- Өзіңіз қызмет етіп жүрген онкологиялық орталықта паллиативті емдеудің қандай әдістері қолданылады?
- Паллиативті емдеудің арнайы әдісі жоқ. Мен жаңа айтып өткенімдей, оның бірнеше принциптері ғана бар. Ол дегеніміз – ауырсынуды жеңілдету, күтім және психологиялық қолдау. Барлығы кешенді түрде жүреді. Әрине, онкология дегенде көптеген адамдар қорқынышты сезінеді. Олар ішкі әлемінде болып жатқан сол қорқыныштармен, үреймен күресуге көмектесу керек. Сондықтан паллиативті көмек тобына міндетті түрде психолог кіреді. Медициналық тұрғыдан біз ауырсынуды басатын дәріні таңдай аламыз. Себебі амбулаториялық жағдайда пациентке қандай препараттар қолайлы екенін бәрі біле бермейді. Паллиативті сәулелік терапия да бар. Бұл – сүйек метастаздарын емдеудің тиімді әдісі, ауырсыну синдромының қарқындылығын едәуір төмендетеді және науқастардың осы санатының өмір сүру сапасын жақсартады.
- Бүгінгі таңда адамдар паллиативті көмек алуға болатындығы туралы қаншалықты хабардар деп айта аласыз? Орталықтарыңыз бұл бағытта қалай жұмыс істеп жатыр?
- Паллиативті көмек бөлімшесі біздің онкологиялық орталықта бір жылдан астам уақыт жұмыс істеп келеді. Бұған дейін біз емдеудің бұл түрімен айналысқан емеспіз. Қазақстандықтар мұндай қолдаудың бар екендігі туралы әлі де жеткілікті ақпараттандырылмағанын атап өту маңызды. Біз медициналық персоналға арналған оқыту іс-шараларын өткіземіз және паллиативтік көмек туралы хабардарлықты арттыру үшін халыққа ақпараттық науқандар өткіземіз. Біз бұл қызметтерге аурумен күресуге көмектесу үшін мүмкіндігінше көп пациенттерге қол жеткізуді қамтамасыз етуге тырысамыз. Біздің елде паллиативтік көмек қауымдастығы да жұмыс істейді, ол жерден тұрғындар қалаған уақытында барып консультация ала алады.
- Ұлттық ғылыми онкология орталығында паллиативті көмекті қалай алуға болатындығын нақтырақ айтсаңыз...
- Біздің орталықта осындай көмек алу үшін пациент кездесуге келуі керек. Кездесу барысында ғана біз науқастың жағдайын бағалаймыз, қалай көмектесу қажеттігін саралаймыз. Тағы бір ескеретіні, пациенттің қолында талдаулар жиынтығы болуы керек. Өйткені біз адамға көмектесе алмайтын және оны ауруханаға жатқызудың қажеті жоқ жағдайлар да кездесіп жатады. Сондықтан біз мұқият тексеруден өтіп, үйде күтім жасау бойынша қосымша ұсыныстар береміз. Сонымен қоса, үй жағдайында науқасты әрі қарай күтуге қатысты нұсқаулықтар мен кеңестер береміз.
- Ал пациенттің туыстарымен жұмыс істеу жағы қалай? Оларға қандай жағдай жасалған және қандай көмек көрсетіледі?
- Дұрыс байқадыңыз. Ең алдымен, біз туыстарымызбен жұмыс істейміз. Ауру тек науқас үшін ғана емес, оның туыстары үшін де сынақ екендігі айтпаса да түсінікті. Сондықтан психологтар туыстарымен де сөйлеседі, соның ішінде өмірдегі қиын жағдайды жеңуге көмектеседі. Біз физикалық және психикалық жайлылықтың маңыздылығын түсінеміз, пациентке және оның жақындарына көмектесу үшін қажет нәрсенің бәрі бар.
- Қазақстандағы жол картасы аясында қандай іс-шаралар жүргізіліп жатыр?
- Жол картасы арқылы кейбір хаттамалар қайта қаралады және жаңартылып отырады. Қазір балалардың паллиативтік көмегіне, хосписке және қаржыландыруға ерекше назар аударылуда. Сондай-ақ паллиативтік көмекке тарифтерді көтеру мәселесі тұр. Мұның барлығы алдағы уақыттың еншісінде, шешімін табатын мәселелер деп білемін.
- Шетелдегі паллиативтік көмектің қалай ұйымдастырылғаны туралы айтыңызшы. Шетелдік әріптестеріңіздің қандай тәжірибесін біздің мамандар өздеріне үлгі етіп алды? Өзіңіз осы салада қанша жыл еңбек етіп жүрсіз.
- Өзіме келер болсам, мен 10 жылдан астам паллиативтік көмекпен айналысып келемін және Эстонияда, Финляндияда және басқа елдерде жұмыс сапарларында болдым. Өкінішке қарай, Қазақстанда паллиативтік көмек әлі де дамудың бастапқы сатысында тұр. Шетелдік клиникалар қызметкерлерді мұқият таңдайды. Бұл саладағы мамандар тек жақсы дайындалып қана қоймай, пациенттеріне жанашырлық пен қамқорлыққа ие болуы керек. Біздің мамандар үшін шетелдік стандарттар мен жұмыс әдістеріне жету маңызды міндет болып саналады. Кәсіби дамуға, шетелдік әріптестермен тәжірибе алмасуға және емдеу мен күтімнің заманауи әдістерін енгізуге назар аудару маңызды. Жақын арада біздің еліміздегі паллиативтік көмек қолжетімді және сапалы болады деп үміттенемін және осы саладағы мамандар пациенттерімізге өмірінің қиын кезеңдерінде лайықты күтім мен қолдау көрсете алады.
- Қандай клиникалық хаттамалар мен схемаларды басшылыққа ала отырып жұмыс істейсіздер?
- Бізде өз қызметімізде қолданатын ұлттық ауырсынуды бақылау хаттамалары мен схемалары бар. Науқасты ауырсыну деңгейін бағалай алатындай етіп үйрету керек. Өйткені ол тек осы немесе басқа препараттың оған қалай әсер ететінін сезінеді және біледі. Пациенттерге олар ала алатын тегін дәрі-дәрмектердің мерзімі мен түрлері туралы хабарлау керек. Өкінішке қарай, көптеген адамдар мұндай нәрселер туралы білмейді.
- Сіздің ойыңызша, паллиативті пациент үшін ең маңызды нәрсе не?
- Мұндай адамдарға назар аудару және оларға қамқорлық жасау өте маңызды. Өйткені шынайы пейіл, көңіл олардың азаптарын айтарлықтай жеңілдетеді. Менің ойымша, еріктілер науқастарға келіп, түрлі мерекелер ұйымдастыруы керек. Өкінішке қарай, біздің елде бұл нашар дамыған, жолға қойылмаған десе де болады. Сондай-ақ пациенттер атақты адамдардың келуіне қуанышты болады. Кездесуді олар үшін арнайы ұйымдастырған дұрыс болар еді. Арнайы ойын-сауық бағдарламаларын, концерттерді, дәрістерді немесе мастер-класстарды құру пациенттерге жағымды эмоциялар сыйлап, бір сәтке болса да сергітіп, өмірді сүюге, өмірден, сол сәттен ләззат алуға, оларды аурудан алшақтатуға көмектеседі.
- Өз басыңыз неліктен дәл осы бағытты таңдадыңыз? Сізде кәсіби тұрғыдан шаршап-шалдығу, қажу болды ма?
- Әрине, медицинада жұмыс істеу өте қиын болуы мүмкін және эмоциялық «күйіну», қажуды тудыруы мүмкін. Жағымсыз эмоцияларды жинамау үшін демалу және демалу жолдарын табу маңызды. Психологиялық қолдау және хобби сабақтары онымен күресуге көмектеседі. Ең бастысы-өзіңізге қамқорлық жасауды және қуаныш пен қанағат әкелетін нәрсені жасауды ұмытпау. Өз кәсібіңізді жақсы көру және оған адал болу маңызды.
Мен үнемі жас буынға, тәлімгерлерге айтып отырамын. Өз мамандығын шынайы жақсы көрмеген дәрігер адам емдей алмайды.
- Әңгімеңізге рахмет!
