Мемлекеттік сатып алу жүйесінде өзгерістер болады. Бұған дейін оны Президент Қасым-Жомарт Тоқаев сынға алған болатын. Жосықсыз жеткізушілер қалай анықталады? Демпинг мәселесін қалай шешуге болады? Бұл туралы Мемлекеттік сатып алу туралы заң жобасын әзірлеу жөніндегі жұмыс тобының жетекшісі, Мәжіліс депутаты Руслан Қожасбаев айтып берді.
Қожасбаевтың айтуынша, заң жобасы мемлекеттік сатып алу субъектілерінің негізгі ережелерін, қағидаттарын, құқықтары мен міндеттерін көздейді. Сонымен қатар, жаңа заңда:
Мемлекеттік сатып алуға шағымданудың жаңа тетігі.
Қоғамдық мониторинг институтын енгізу.
Сатып алуды өткізу мерзімін қысқарту.
Сатып алу процесін жеңілдету.
Бір көзден сатып алуды жеңілдету.
Тұрақты Мемлекеттік сатып алу элементін енгізу.
Мемлекеттік сатып алуға қатысуға байланысты шектеулер белгілеу.
Мемлекеттік сатып алулар, квазимемлекеттік сектор, оның ішінде "Самұрық-Қазына"қоры үшін бірыңғай платформаны енгізу.
Жосықсыз жеткізушілерді қысқарту үшін заң жобасында бағалық емес өлшемшарттарды енгізу көзделген. Жұмыс тобының жетекшісі мұның не ұсынатынын түсіндірді.
Мемлекеттік сатып алуға қатысу үшін веб-порталға өтінім берген кезде жүйе компанияның қызмет тарихы, өзге шарттарды орындау, салық базасын төлеу, еңбек қорын төлеу бойынша толық талдауын автоматты түрде жүргізеді. Баға ұсынылғанға дейін де бұл компания автоматты түрде тексеріледі. Егер компания біліктілік іріктеуінен өтсе, онда ол тұрақты, сапалы, конкурсқа қатысқанға дейін рұқсат етілуі мүмкін, - деп түсіндірді Қожасбаев.
Жаңа заң демпинг мәселесін де шешкісі келеді, өйткені ең төменгі бағаны ұсынған компания конкурста жеңіске жетті, бірақ ең жақсы сапа емес.
Байқауға қатысқан компания тендерді жеңіп алу үшін үлкен жеңілдік жасай алады. Төмен баға тауарлардың, жұмыстардың немесе қызметтердің сапасына әсер ететіні сөзсіз. Қазір біз пайыздық ұғымды нақты цифр жоқ болғанша енгізіп жатырмыз, бірақ жұмыс тобы жеңілдік дәлізде 5-10 пайыз болады, артық емес деген шешім қабылдады. Содан кейін әртүрлі түрлер бойынша, қызметтер бойынша біреуі, жұмыстар бойынша екіншісі, тауарлар бойынша үшінші сандар, - деп қосты депутат.
12 ақпанда премьер-министр Олжас Бектенов Мемлекеттік сатып алу саласында "тұтас заңсыз бизнес"пайда болғанын мәлімдеді. Оның айтуынша, қазіргі сатып алу жүйесі жаңа жобалардың іске асырылуын және экономиканың дамуын тежейді.
Өкінішке орай, бүгінгі таңда жосықсыз жеткізушілердің Мемлекеттік сатып алуларына қатысу фактілері бар. Премьер-министр Олжас Бектенов, менің ойымша, "шағымданушылар тобын"білдірді. Олар қалай жұмыс істейді: бұл адамдар конкурстың өтіп жатқанын алдын-ала біледі, бес-алты аффилиирленген компаниялары мәлімдейді. Егер конкурсты "бөтен" компания жеңіп алса, ішкі мемлекеттік аудит департаментіне (ДВГА) шағымдар басталып, "дөңгелек би" басталады: конкурстың күшін жою, конкурста жеңіске жеткен адал компанияның жұмысында проблемалар бар, оның басшылығы нүктеге дейін жеткізіледі, содан кейін адам кеңсеге келіп, келісімшарт сомасының бес пайызы үшін ол шағымдарды қайтарып алып, жолдан кетуге дайын, - деді Руслан Қожасбаев.
Сонымен қатар, жеткізушілердің жұмыстың бұзылуы мен сапасыздығы үшін жауапкершілігі күшейтіледі.
Өнім беруші шартқа сәйкес қабылдаған талаптарды орындамаған не тиісінше орындамаған жағдайда, біз, біріншіден, тұрақсыздық айыбын өндіріп алуды, екіншіден, мұндай өнім берушіні жосықсыз тізілімге, басқаша айтқанда, кейіннен басқа конкурстарға қатысуға мүмкіндік бермейтін қара тізімге енгіземіз. Бұдан басқа, депутаттар шарттарды біржақты тәртіппен бұзу шарттарын белгіледі. Бұл шаралар жосықсыз компанияларды мемлекеттік сатып алуға қатысудан шығаруға бағытталған, - деді Қожасбаев.
Естеріңізге сала кетейік, жақында Шығыс Қазақстан облысында шенеуніктер мемлекеттік сатып алуларда конкурсты қалай жеңіп алу керектігі туралы нұсқаулықты кездейсоқ жариялаған кезде жанжал туындады.
Адами факторды болдырмау үшін мемлекеттік сатып алу жүйесіне рейтингтік-балдық жүйені пайдалана отырып, конкурс түрінде мемлекеттік сатып алу тәсілі енгізілді.
Ол қазірдің өзінде үш түрге: құрылыс жұмыстарына, жобалауға, техникалық қадағалауға әрекет етеді. Бұл жүйе бойынша жеңімпазды мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйесінің деректері негізінде портал автоматты түрде анықтайды. Жеңімпаздарды автоматты түрде анықтауды ескере отырып, мұндай сатып алулардың қорытындылары шағымдануға жатпайды. Нұсқаулық жоқ. Бес компания өтініш берді делік, веб-портал бәрін ескереді және жеңімпазды автоматты түрде анықтайды. Мұнда ешқандай нұсқаулық көмектеспейді. Жалпы, біз талдау жүргіздік және Мемлекеттік сатып алуды рейтингтік-балдық жүйені пайдалануға барынша ауыстыруды жоспарлап отырмыз. Қазір әлем АИ-ге қарай жылжуда, осыған байланысты автоматтандырылған жүйелер енгізілуде, конкурстық комиссияның қатысуынсыз, адами фактордың қатысуынсыз. Сонымен қатар, бізде қоғамдық мониторинг институты енгізілуде. Сәуір айынан бастап қоғамдық бақылау туралы жаңа заң енгізіліп, мониторингке кім қатысуға құқылы екендігі нақты жазылған. Олар мемлекеттік сатып алу жүйесін бақылайды. Барлығы ашық болады, - деді Қожасбаев.
Мәжілісменнің айтуынша, қазіргі заңнама бойынша квазимемлекеттік сектор Мемлекеттік сатып алуды дербес, ал мемлекеттік органдар бөлек жүргізеді. Жаңа заң бойынша олардың барлығы енді бірыңғай платформа арқылы жүргізілетін болады. Бұрын болжанбаған қоғамдық мониторинг институты мемлекеттік сатып алуды бақылауға көмектеседі.
Сондай-ақ, жаңа заң аясында мемлекеттік сатып алу мерзімдерін қысқарту жоспарлануда. Қазіргі уақытта бұл мерзім, заңға сәйкес, екі айды құрайды (сот процестерін қоспағанда). Кейде олар бір жылға жетеді. Енді бұл қарау мерзімі бір айға дейін қысқарады.
Бұдан басқа, шағымдану тетігі енгізілетін болады. Енді, егер конкурсқа қатысушылар келіспесе, олар ішкі мемлекеттік аудит департаментіне (ДВГА) шағым түсіреді. ІІБ шешімімен келіспеген жағдайда жоғары тұрған орган - мемлекеттік ішкі аудит комитетіне апелляция беріледі. Осыдан кейін ғана кәсіпкерлер сот органына жүгінуге құқылы.
Кейде бұл процесс бірнеше жылға созылады. Жаңа заңға сәйкес біз осы тізбектен ВВГА-ны алып тастаймыз және өкілеттік құқығын мемлекеттік сатып алуды ұйымдастырушыға береміз. Мысалы, әкімдік. Комиссия құрылатын болады, оның құрамына: жоғары тұрған орган, "Атамекен" ҰКП өкілі, Қоғамдық палатаның өкілі, мәслихат депутаттары кіретін болады. Шағымды қарау мерзімдерін енгізу жоспарлануда, бұл шартты түрде 10-15 күн. Егер конкурсқа қатысушы келіспесе, ол тікелей сотқа жүгінеді. Бұл мерзімдерді қысқартуға, жалпы процедураны бірнеше жылдан бір айға дейін жеңілдетуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, тапсырыс берушінің өзі шағымдар сатысына тағы бір рет өтпеуі үшін барынша ашық конкурс өткізуге тырысады, - деп түсіндірді спикер.
Бұл ретте бір көзден сатып алу рәсімі жеңілдетіледі. Қолданыстағы заңға сәйкес ауыл әкімдіктері тауарларды, жұмыстарды және қызметтерді бір көзден үш мың АЕК-ке дейін сатып алуға құқылы. Жаңа заң аясында бұл шекті ұлғайтқысы келеді.
Бұдан басқа, отандық тауарлардың үлесін арттыру жоспарлануда.
Отандық өндірушілерді қолдау бойынша біз офтейк-келісімшарттар жасасу мүмкіндігін қарастырамыз, енгіземіз. Бұл бір, екі, үш жылға тауарларды сатып алуға кепілдендірілген келісімшарттар. Өндірушіде оның өнімі бір жыл немесе одан да көп уақыт ішінде сатып алынатынына кепілдік бар. Өндірушінің жұмысында тұрақтылық пайда болады, ол мемлекеттің онымен келісімшарт жасасатынын біледі, оған екі жылға кепілдік беріледі, шартты түрде жұмыс істейді, тауарлардың белгілі бір түрін жеткізеді, - деп қорытындылады Руслан Қожасбаев.
Ұзақ мерзімдер, шексіз шағымдар. Тоқаев Мемлекеттік сатып алуларда өзгеретінін айтты
3 сәуірде Мәжілісте Мемлекеттік сатып алу туралы жаңа заңның алғашқы оқылымы өтті. Жазға дейін заң Сенаттан өтуі керек, содан кейін ол Президентке қол қоюға барады деп жоспарлануда. Жаңа заң 2025 жылдың 1 қаңтарынан бастап жұмыс істейді деп күтілуде.
