Алматы, BAQ.KZ. Соңғы төрт жылда Қазақстанға 30 млрд теңге сомасына контрафактілік өнім әкелінді. Оның көлемі жыл сайын шамамен 10%-ға артып келеді, сонымен бірге халықтың денсаулығына төнетін қауіп арта береді. Бұл туралы «Қазақстан тұтынушылар лигасы» қауымдастығы хабарлады.
Аталған қауымдастық 2023 жылға дейін шағын және микробизнесті тексеруге мораторий қазақстандық нарыққа заңсыз өнім ағынын айтарлықтай ұлғайтуға алып келеді деп санайды. Сол себепті мұндай тауарларды реттеудің нақты тетігін қабылдау қажет.
Қаржы министрлігінің Мемлекеттік кірістер комитетінің мәліметінше, жыл басынан бері Қырғызстаннан Қазақстанға қытай өндірісінің халық тұтынатын тауарлары импортының өсуі төрт есе өскен, бұл таңбаланбаған тондар, брендтік тауарлар, оның ішінде электрондық сигареттер және тағы басқасы.
Өткен жылы «Экономикалық контрабанда» бабы бойынша 2020 жылға қарағанда 1,5 есе көп құқық бұзушылық тіркелді, сондай-ақ акцизделетін тауарларды таңбалау ережелерін бұзғаны, сондай-ақ қауіпсіздік талаптарына жауап бермейтін тауарларды шығарғаны немесе сатқаны үшін қылмыстық істер санының өсуі байқалады. Бұдан басқа, мұндай тауарларды ел аумағында да жасырын өндіреді. Нарықта контрафактілік өнімнің пайда болуы тек қазақстандық экономика үшін ғана емес, бірінші кезекте – халықтың денсаулығы мен өмірі үшін тәуекелдерге әкеп соғады,-делінген хабарламада.
Ресми дерек бойынша, 2020 жылы темекі өнімдерінің заңсыз тауар айналымы 1,4% - ды немесе 2,3 млн қорапты құраған. Барлық дәріханалар жеткізушілерде медициналық препараттарға сертификаттар мен лицензиялардың болуын тексермейді екен.
Мәселен, өткен жылдың қазан айында Алматы облысындағы дәріханалардың бірінде аллергиялық реакция тудырған сертификатталмаған антибиотик сатылды. Ал контрафактілі алкоголь қолдан жасалған және антисанитарлық жағдайда шығарылады. 2020 жылы одан 30-ға жуық адам қайтыс болды. Өткен жылы Алматыда алкоголь өнімдерін шығаратын 12 жасырын цех анықталып, 125 мыңнан астам шөлмек тәркіленді. Ал осы жылдың сәуір айында Түркістан облысының бірінде екі жасырын цех ашылып, 410 литр спирт түріндегі сұйықтық және 1,4 мыңға жуық шөлмек дайын арақ тәркіленді.
Заңсыз өнімге деген сұраныс оның арзан болуына байланысты. Бірақ төмен баға төмен сапаны білдіреді. Көбінесе мұндай тауарлардың құрамы да, өндірушісі де белгісіз. Мысалы, бүгінгі күні нарықта үлкен саны бар никотин бар өнімдерді алайық. Регламенттер мен стандарттар, заңнамалық тетіктер болмағандықтан, осы нарықты реттеуге және халықты денсаулыққа төнетін нақты қауіптен қорғауға мүмкіндік жоқ, - деп атап өтті «Қазақстан тұтынушылар лигасы» қауымдастығы" ЗТБ басқарма төрайымы Светлана Романовская.
Қазақстан тұтынушылар лигасының басшысы билік контрафактілік өнімдердің сатылуына бақылауды күшейтуі керектігін, бірінші кезекте контрафактілік никотин бар өнімдерді сатудың жолын кесу үшін стандарттар мен техрегламенттер қажет екенін атап өтті.
Техникалық регламент әлі қабылданған жоқ, дегенмен біз оның қажеттілігі туралы бірінші жыл айтып отырған жоқпыз. Іс жүзінде қарапайым темекіге балама болуға және темекі шегуден тұтынушыларға зиянды азайтуға тиіс электрондық сигареттер денсаулыққа қауіп төндіреді, өйткені бұл құрылғылар жиі сертификатталмаған, сондықтан қауіпті, - деп атап өтті Светлана Романовская.
«Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» ҚР кодексінің 110-бабына сәйкес, Денсаулық сақтау министрлігінің ақпараты бойынша, бір реттік вейптер елімізде бұзушылықтармен өткізіледі: қаптамада жүйелік улардың, канцерогендік және мутагендік заттардың құрамы туралы, сондай-ақ дайындаушы және жарамдылық мерзімі туралы мәліметтер жоқ. Бірақ бұл өнімдер бойынша елде зерттеулер жүргізілмейді, ал техрегламенттің болмауы құрамның қауіпсіздік талаптарына қаншалықты сәйкес келетінін бақылауға мүмкіндік бермейді. Сонымен қатар, Қоғамдық денсаулық ұлттық орталығының мәліметінше, Қазақстанда түрлі дәм қоспалары бар бір реттік вейптерді шегетін жасөспірім ұлдар мен 11-15 жастағы қыздар саны үш есе өсті.
Өткен жылы билік Қазақстанда бұл құрылғыларға толық тыйым салуды ұсынды, алайда Денсаулық сақтау министрлігі одан бас тартуға шешім қабылдады және никотині бар өнімдердің реттелмеу мәселесі өзекті болып қала берді. 2021 жылдың күзінде Үкімет алкоголь өнімдерін таңбалау және бақылау бойынша пилоттық жобаны жою туралы шешім қабылдады-нарықтың жосықсыз қатысушылары мен заңсыз өнімдер салықтық және азаматтық бақылау арқылы анықталады. Темекі өнімдерін таңбалау өндірушілер (импорттаушылар) және көтерме саудада өткізушілер деңгейінде ғана жалғастырылады. Мемлекет осылайша шағын бизнеске қаржылық және әкімшілік жүктемені азайтуға ниетті.
Бірақ Светлана Романовская атап өткендей, азаматтық бақылау контрафактіге қарсы күресте, сондай-ақ осы немесе басқа өнімдерге толық тыйым салуда тиісті нәтиже бермейді. Кез – келген тыйым жағдайды одан сайын ушықтырады-нарықтағы заңсыз өнімдердің саны, керісінше, өседі, өйткені халық табысының төмендеуі құны төмен тауарларға сұранысты тудырады. Қазақстан тұтынушылар лигасы басшысының айтуынша, егер бұрын контрафактілік өнім түпнұсқадан бірнеше есе арзан болса және бұл тұтынушыларға контрафактіні анықтауға мүмкіндік берсе, енді мұндай тауарлардың бағасы түпнұсқамен салыстырғанда айтарлықтай төмен емес.
Нәтижесінде адамдар түпнұсқаны немесе контрафактіні сатып алатындығын білмейді. Сондықтан реттеудің нақты тетігі, бекітілген техрегламенттер мен стандарттар, тұтынушылардың құқықтық сауаттылығы болмаса, халықты денсаулыққа төнетін қатерден қорғау сияқты, контрафактілік өнімнің өсіп келе жатқан ағынымен тиімді күресу мүмкін емес, - деп атап өтті Светлана Романовская.
