Ақмола облысы, BAQ.KZ тілшісі. Технологиялар мен интернеттің қарқынды дамыған дәуірінде алаяқтар да түрлі амалдарға барып, әлеуметтік желілер мен заманауи мессенджерлердің аңғал пайдаланушыларын өз қармақтарына түсіруде. Адамдарды алдаудың күрделі схемаларының тізімі артып келеді және оларды анықтау қиынға соғады. Киберқылмыспен күрес бөлімінің жұмысы туралы Көкшетау қалалық полиция басқармасының жедел уәкілі Райымбек Дүйсембаев айтып берді.
Райымбек Бауыржанұлы құқық қорғау органдарында алтыншы жыл жұмыс істейді, ІІМ Қарағанды академиясын бітірген. Полиция капитаны пандемия кезінде алаяқтық әрекеттердің саны артқанын айтады.
Бұл интернеттегі алаяқтықтың бір түрі. Ол ақша, мүлік және мұра құрбандарын бопсалау мақсатында ақпаратты жасыруды немесе дұрыс емес ақпарат беруді қамтуы мүмкін. Электронды алаяқтық ұрлықтан өзгеше, өйткені бұл жағдайда жәбірленуші қылмыскерге ақпаратты, ақшаны немесе мүлікті өз еркімен және саналы түрде береді. Халықаралық сарапшылардың зерттеуіне сәйкес, киберқылмыс әлемдік экономикаға 600 миллиард доллар шығын әкеледі. Интернеттегі алаяқтық пошта спамынан бастап онлайн-алаяқтыққа дейін көрініс береді. Бізде жалған сайттар құру, басқа адамға онлайн-несие рәсімдеу басым, – деп түсіндірді полицей.
Тәртіп сақшысының айтуынша, жыл басынан бері осындай 300-ден астам қылмыс жасалған. Бірнеше эпизод ашылды, көптеген қылмыс Көкшетауда жасалды. Алдау схемалары әртүрлі, бірақ микрокредиттік ұйымдарда онлайн-қарыздарды рәсімдеу көш бастап тұр.
Ақмолалық тұрғын жалған интернет-дүкен шотына ақша аударған. Белгілі болғандай, қаскүнем инстаграмда әйелдер киімін сату бойынша аккаунт құрған, онда жәбірленуші тауарды таңдап, 78 мың теңгеге тапсырыс ресімдеп, 50% алдын ала төлем жасаған. Осыдан кейін алаяқтың байланысы тоқтаған. Целиноград ауданы Қосшы кентінің тұрғыны автокөлікке қосалқы бөлшектерді сайт арқылы сатып алу үшін «Колеса.kz». ақша аударған. Кейін сатушы байланысқа шықпаған. Алаяқ бұрын бірнеше рет сотталған 20 жастағы қарағандылық болып шықты. Сондай-ақ полицияға Көкшетау қаласының тұрғыны хабарласып, желіде автокөлік сатқаны туралы хабарлама жіберген. Ер адам өзін машина иесі ретінде таныстырып, 800 мың теңге сомасында алдын ала төлем жасауды өтінді, олар қалған қаражатты бір аптадан кейін нотариалды түрде рәсімдеуге келіскен. Бірақ белгілі болғандай, ол көліктің иесі емес, тек белгілі бір мерзімге көлікті жалға алғандығы анықталды, - дейді Райымбек Дүйсембаев.
Оның айтуынша, осыған ұқсас схема үйді жалға беруші алаяқтар арасында танымал. Олар фотосуреттерді «OLX» сайтына орналастырып, алдын-ала төлем жасауды сұрайды. Ақшаны алғаннан кейін әдетте, олар байланысын тоқтатады. Тіпті олар сол пәтерді бірнеше рет тапсыра алады.
Соңғы уақытта қылмыстың осындай түрі таралуда, алаяқтар өздерін банк қызметкерлері ретінде таныстырып, кез келген сылтаумен депозиттік шоттардан қаражат алуға, картаның үш таңбалы нөмірін және жеке деректерді білуге тырысады. Осылайша, олар үлкен сомаға несие ресімдеуі мүмкін. Біздің аймақта осындай бірнеше жағдай болды. Қылмыскерлер өздерін банктің қауіпсіздік қызметкерлері ретінде таныстырып, тұрғындарға ұялы телефон арқылы қоңырау шалып, оған миллион теңге көлемінде несие ресімделгенін хабарлаған. Алаяқтар одан терминалдан ақша алып, оны несиені өтеу үшін басқа шотқа аударуды сұрайды. Ол ақшаны өз қолымен аударған екен. 20 минут ішінде алаяқтар жәбірленушіге туыстарымен сөйлесуге және банкке хабарласуға мүмкіндік бермей, ақша аудару операциясын тез арада жасау керек деп мәлімдеген. Бұл кибер алаяқтардың адамдардың психологиясын жақсы білетіндігін дәлелдейді, - деп түсіндірді жедел уәкіл.
Оның мәлметінше, әдетте алаяқтар банкке кибершабуыл болғанын айтады және жеке деректерді, банктік және депозиттік шоттардың нөмірін, карта нөмірін, код сөзін, жеке параққа кіру үшін парольдерді көрсетуді сұрайды.
Пандемия кезінде интернет-алаяқтық жағдайлары күрт өсті, өйткені адамдар киімге, өнімдер, кітаптар, тұрмыстық техникаға онлайн тапсырыс бере бастады.
Жақында біз студенттер мен магистранттарға дипломдық және курстық жұмыстар дайындауға уәде берген алаяқты ұстадық. Әйел 70-80% алдын ала төлем алып, байланысқа шығуды тоқтатқан. Соңғы уақытта кәсіпорындарда немесе ЖШС-да бухгалтерлер мекеменің шоттарына қолжетімділікті пайдалана отырып, қаражатты жеке және жасанды шоттарға аударған жағдайлар жиілеп кетті. Кибер шабуылшылар ақпараттық технологияларды шебер қолдана отырып, «Қазпошта» АҚ, «OLX», «Колеса.kz» олар сауалнаманы толтыруды сұрайды және клиенттерге несие береді немесе ақша аудару үшін жалған шоттарды пайдаланады. Алаяқтық әрекеттердің тағы бір схемасы – азаматтар «OLX» сайтында жұмыс іздеу туралы ақпаратты орналастырады. Олар адамның жеке деректерін жалақы алу үшін сұрап, олардың атына несие алады. Ұсталған шабуылдаушы бізге дәстүрлі схемасын көрсетті. Күдікті жәбірленушінің немере ағасының атын атайды және ер адам оның шынымен ол екенін растайды. Содан кейін ол көлік сатып алғанын хабарлап, қыздан мобильді қосымша арқылы оған ақша аударуды сұрайды. Алаяқтар психологияны жақсы біледі, құрбандармен сөйлескен кезде алгоритм құрылған, – дейді полиция қызметкері.Жедел уәкіл Райымбек Дүйсембаевтың айтуынша, мәселені заңнамалық деңгейде шешу керек. Банктердің, әсіресе микрокредиттік ұйымдардың қауіпсіздік шараларына қойылатын талаптарды қатаңдату керек, өйткені мәліметтер базасынан ақпарат қаржы ұйымдары қызметкерлерінің кінәсінен жария болады, бірақ оны дәлелдеу қиын. Ал жәбірленушілер өздерінің несие тарихын бұзбау үшін қомақты соманы төлеуге мәжбүр.
Тек сот шешімі бойынша банктер несие төлемінің күшін жоя алады. Бірақ алдымен алаяқтарды тауып, кінәсін дәлелдеп, сот үкімін күту керек, содан кейін ғана сізге жүктелген қарыз кешіріледі. Шындығында, мәселе күрделі. Көптеген азаматтар өздерінің аңғалдығынан зардап шегеді, бірақ бұл олардың жеке жауапкершілігі. Қауіпсіздікті сақтау, бейтаныс адамдарға жеке деректерін бермеу, күмәнді сайттарға кірмеу, мәміле жасасатын немесе тауар сатып алатын адам туралы ақпаратты қайта тексеру қажет. Біз банктердің қауіпсіздік қызметімен бірлесіп жұмыс істейміз. Әлеуметтік желілерде алаяқтар туралы ақпараттар пен бейнероликтер орналастырамыз. Киберқылмыспен күрес бөлімінің қызметкерлері «OLX», «Kолеса.kz» «Kiwi» сияқты танымал сайттардың басшыларына хаттар жолдады, мұнда қауіпсіздік жоғары деңгейде емес. ҚР Қылмыстық кодексінің 190-бабы (Алаяқтық) бойынша 1 000 АЕК дейін айыппұл немесе 2 жылға дейін бас бостандығын шектеу қарастырылған. Адамдар Белгілі топтың алдын ала сөз байласуы бойынша жасалған алаяқтық 4 000 АЕК дейін айыппұ не мүлкін тәркілей отырып, 4 жылға дейін бас бостандығын шектеумен, ірі көлемде жасалған алаяқтық 3 жылдан 7 жылға дейін бас бостандығын шектеумен жазаланады, - деп қосты Райымбек Дүйсембаев.Полиция қызметкері өздерінің құпия деректерін құпия сақтауды, телефондарды парольдермен қорғауды, ПИН-кодтарға ешкімге сенбеуді, банк карталарын өз бетінше басқаруды сұрайды.
Операцияларды жүргізу кезінде банк қызметкерлері сізден қандай да бір пароль сұрауға құқылы емес екенін білу маңызды. Гаджеттерге бейресми платформалардан күдікті және тексерілмеген қосымшаларды орнатуға болмайды. Банктік карта деректеріне қол жеткізетін вирустардың арқасында шоттардағы қаражат ұрлануы мүмкін. Интернет-дүкендерде сатып алу кезінде мұқият болу керек, клиенттердің пікірлерін зерделеу қажет. Банк картасы немесе жеке құжаттар жоғалған жағдайда дереу қызмет көрсететін банкке хабарласыңыз және оларды бұғаттаңыз. Сізден сілтеме бойынша өту сұралатын хабарламаларға абай болыңыз,–деп түйіндеді құқық қорғаушы.
