Нұр-Сұлтан, BAQ.KZ тілшісі. Әйелдер әлем халқының жартысын құрайды, бұл адамзат әлеуетінің жартысына тең деген сөз.
Адамның аса маңызды құқықтарының бірі гендерлік теңдік қоғамда бейбітшілік пен келісімді қамтамасыз ету мен адами әлеуетті толыққанды іске асыру ісінде түйінді рөл атқарады. Әйелдерді қоғам өміріне тарту өнімділікті арттырып, экономикалық өсуді қамтамасыз ететіні дәлелденді. Гендерлік теңдік әлемде және Қазақстанда қандай деңгейде екенін бағамдап көрсек.
Әлемде ерлер мен әйелдер арасындағы жалақы айырмасы орта есеппен 23 пайызды құрайды. Сарапшылар қазіргі жағдайды ескере отырып, жұмыста, жалақыда және жұмыс деңгейінде теңдікке қол жеткізу үшін кем дегенде 170 жыл қажет екенін айтады.
67 дамушы елде жүргізілген зерттеу көрсеткендей, әрбір бесінші ер адам әйелдің біліктілігі болса да, жұмысқа баруына қарсы. 155 елде ер адамға әйелге қарағанда үлкен экономикалық құқық беретін кем дегенде бір заң бар.
Бүкіл әлем бойынша әйелдер ерлерге қарағанда басқаларға қамқорлық жасау үшін ақы төленбейтін жұмысты екі-он есе жиі жасайды. Осыған байланысты әйелдер көбінесе оқуға немесе ақша табуға уақыт бөлмейді екен.
Сарапшылардың айтуынша, гендерлік теңдік экономикалық өсуге ықпал етсе де, экономиканың өсуі гендерлік теңдікке қол жеткізуге көмектеспейді.
Гендерлік теңдікке қол жеткізу және әйелдер мен қыздардың мүмкіндіктерін кеңейту – біздің заманымыздың аяқталмаған міндеті және қазіргі әлемдегі адам құқықтары саласындағы ең үлкен мәселе, - дейді БҰҰ Бас хатшысы Антониу Гутерриш.
1948 жылғы 10 желтоқсанда Бас Ассамблея қабылдаған адам құқықтарының жалпыға бірдей тарихи декларациясы «барлық адам өз қадір-қасиеті мен құқықтары бойынша еркін және тең, әр адам осы декларацияда баяндалған барлық құқық пен бостандыққа нәсілге, дінге немесе басқа жағдайға қатысты қандай да бір айырмашылықсыз ие болуы керек» екенін растады.
Қазіргі уақытта БҰҰ-ның барлық күш-жігері таяуда қабылданған тұрақты даму саласындағы мақсаттарға (ТДМ) қол жеткізуге бағытталған. ТДМ-ның 17 мақсатының әрқайсысында әйелдерге ерекше маңызды рөл беріледі, оның үстіне көптеген міндет әйелдердің теңдігін тануға олардың құқықтары мен мүмкіндіктерін кеңейтуге ықпал етеді.
Осылайша №5 мақсат «гендерлік теңдікті қамтамасыз ету және барлық әйелдер мен қыздардың құқықтары мен мүмкіндіктерін кеңейту» болып табылады. Тұрақты даму мақсаттарын Қазақстан да жүзеге асырып келеді.
Бүкіл әлемде әйелдер құқығының сақталуын қамтамасыз ету үшін көптеген мемлекетке ұлттық заңнамаға тиісті өзгерістер енгізу қажет.
2014 жылғы жағдай бойынша ерлер мен әйелдер арасындағы теңдік 143 елге конституциялық кепілдік берді. Бұл нәтиже рекордтық болғанымен, 52 мемлекет бұл қадамды әлі жасаған жоқ.
Тәуелсіздік жылдарында Қазақстан ерлер мен әйелдердің құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау саласында ілгерілеуге қол жеткізді.
1998 жылғы 29 маусымдағы №248 заңмен Қазақстан Республикасы 1979 жылғы 18 желтоқсандағы әйелдерге қатысты кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы конвенцияға қосылды.
БҰҰ-ның «Әйелдердің саяси құқықтары туралы», «Тұрмыстағы әйелдің азаматтығы туралы» конвенциялары да ратификацияланған.
2009 жылы «ерлер мен әйелдердің тең құқықтарының және тең мүмкіндіктерінің мемлекеттік кепілдіктері туралы» заң қабылданды.
Қазақстан әйелдердің құқықтарын қамтамасыз ету және қорғау мәселесінде көп жұмыс жасады. Әйелдер құқықтары туралы негізгі ережелер Конституцияда көрініс тапты, Қазақстан Республикасы әйелдер құқықтарына қатысты негізгі халықаралық шарттарға қол қойды.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2018 жылғы 28 ақпандағы №89 Қаулысымен әйелдерге қатысты кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы конвенцияның орындалуы туралы ұсынылып отырған баяндама бекітілді.
2020 жылдың наурызында БҰҰ даму бағдарламасы (БҰҰ ДБ) гендерлік әлеуметтік нормалар индексін (GSNI) ұсынды, бұл қоғамдағы гендерлік наным-сенімдер мен таптаурындар әйелдердің саясатта, еңбек нарығында және білім беруде жетістікке жетуіне кедергі келтіретінін өлшеуге мүмкіндік береді. Индекс негізінде жаһандық халықтың 80%-ын қамтитын 75 елдің деректері талданды.
Талдау көрсеткендей, әйелдер өмірінің барлық саласына әсер етеді, бұл әлемде әйелдерге қатысты кең таралған пікірлер туралы түсінік.
Гендерлік теңсіздікті қысқартуда қол жеткізілген прогреске қарамастан, Қазақстанда халықтың 96%-ы әлі күнге дейін әйелдерге қатысты белгілі ұстанымы бар, оларды талдау әйелдердің кәсіби және жеке өмірінде теңдікке қол жеткізу үшін тап болатын көрінбейтін кедергілерді түсінуге мүмкіндік береді, - деп атап өтті БҰҰ ДБ-ның Қазақстандағы тұрақты өкілі Якуп Бериш.
БҰҰ Халықаралық әйелдер күнін мерекелеу қарсаңында Қазақстанды елдегі гендерлік теңдікті одан әрі ілгерілетуге және жұмыс орындарына тең құқық бере отырып, әйелдерге өз мүмкіндіктерін іске асыруға мүмкіндік беруге шақырған еді.
Қазақстан гендерлік теңдікке қол жеткізу және орнықты даму мақсаттарына сәйкес әйелдердің құқықтары мен мүмкіндіктерін кеңейту үшін үлкен күш-жігер жұмсады. Қазақстан тұрмыстық және жыныстық зорлық-зомбылықтың алдын алу және оған ден қою саласындағы заңнаманы жетілдіру бойынша белсенді жұмыс істеуде, әйелдер істері жөніндегі ұлттық механизм мен Қазақстан Үкіметі теңсіздік пен кемсітушілік проблемаларын шешу үшін азаматтық қоғаммен диалог орнатуда. Олар әлеуметтік осал әйелдерді қолдау үшін жұмыс істеуде және әйелдер үшін экономикалық мүмкіндіктерді кеңейту үшін құралдар әзірлеуде, - делінген ҚР БҰҰ Тұрақты үйлестірушісі Норимаса Шимомура мен Қазақстандағы «БҰҰ-Әйелдер» құрылымының елдік кеңсесі командасының бірлескен мәлімдемесінде.
