Нұр-Сұлтан, BAQ.KZ тілшісі. Өткен жылдың қазан айында Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігі құрылды. Агенттікке Президент монополияға қарсы органның қызметін әлемдік тәжірибеге сәйкес қайта бағдарлау бойынша елеулі міндеттер қойды. Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігінің төрағасы Серік Жұманғарин «Қазақпарат» ХАА АҚ бас редакторларымен кездесу барысында Бәсекелестікті дамыту жөніндегі ұлттық жобаның тетіктері туралы баяндады.
Агенттік әлқиссасы
Бірден айтқым келеді, Агенттік баға реттеуші болып табылмайды. Агенттік монополияға қарсы реттеу шаралары мен бәсекелестікті дамыту жөніндегі шараларды іске асыруға, кәсіпкерлік қызметпен айналысу үшін мүмкіндіктер мен ынталандыруды кеңейтуге жауапты, - деді Серік Жұманғарин.
Оның айтуынша, бұл мәселе өзекті, өйткені монополияға қарсы қызмет жұмысының тұжырымдамасын өзгерту және оны ЭЫДҰ стандарттарына сәйкес келтіру Ұлт жоспарының 53-қадамында көзделген.
Монополияға қарсы және тарифтік реттеушілердің өкілеттіктерін бөлу бірқатар еуропалық және басқа елдердің тәжірибесіне сәйкес келеді.Бүгінгі таңда Агенттік қызметінің негізгі міндеттері мен бағыттары - тауар нарықтарындағы баға белгілеудегі бұрмалаушылықтарды жою, кәсіпкерлікке мемлекеттің қатысуын азайту, әкімшілік экономикалық кедергілерді жою, - дейді Агенттік төрағасы.
Ол атағандай, бұл-Қазақстанның жаңа бәсекеге қабілетті саясатының негізгі бағыттары.
Мемлекет басшысы проактивті бәсекелестік саясатын енгізу бойынша ұсынылған тәсілдерді қолдады, өткен жылдың соңында «бәсекелестікті дамыту жөніндегі мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттары туралы» Жарлыққа қол қойылды. Қасым-Жомарт Тоқаев атап өткен нарықтық биліктің шоғырлануы мен ел экономикасының базалық салаларындағы монополияланудың сындарлы деңгейі елдің ұлттық идеясы бәсекелестікті дамыту мен қорғауды жариялау үшін негіз болды, - дейді ол.
Жұманғарин атап өткендей, елдегі бәсекелестікті дамыту – бұл абстрактілі идея емес, бұл үлкен және кіші мыңдаған проблема, оларды шешу қазіргі уақытта қоғамда бәсекеге қабілетті климатты құрудың негізгі міндеті болып табылады.
Агенттік құрылғаннан бері біз краудсорсинг қағидаттары бойынша ашық алаңдар, кедергілер бойынша кеңестер мен Ореп Space құрдық. Open Space форматындағы алаңда бизнес өкілдерімен, мемлекеттік органдармен және сала сарапшыларымен бірлесіп белгілі бір нарықтар мен салаларды ашық талқылау жүргізіліп жатыр. Open Space жұмысы барысында 220-дан астам проблемалық мәселе анықталды, - дейді ол.
Серік Жұманғарин атап өткендей, тауар нарықтарына кірудегі әкімшілік кедергілерді жою үшін Агенттік жанынан тауар нарықтарына кірудегі кедергілерді анықтау және жою бойынша кеңестер құрылған.
Кеңес 17 өңірдегі әртүрлі саласы мен 12 сарапшыдан құралады. Орталықта барлығы 216 адам бар. Оның ішінде 1 – агенттік өкілі, қалғандары-бизнес өкілдері. Кеңестер отырыстарында анықталған кедергілер агенттікке жұмысқа беріледі. Бүгінгі күні кеңестер отырыстарының қорытындылары бойынша тауар нарықтарына кіру кедергілерін жою бойынша 58 ұсыныс бағытталды. Олар нақты мерзімдері мен жауапты орындаушылары бар «кедергілер картасына» енгізілді. «Кедергілер картасындағы» 58 іс-шарасының 13-і орындалды, - дейді Агенттік төрағасы.
Ұлттық жоба – жаңа жоспар
Бәсекелестікті дамыту жөніндегі ұлттық жоба – мемлекеттік жоспарлаудың жаңа жүйесінің бірқатар жобаларының алғашқысы. Оның негізі бәсекеге қабілетті саясатты енгізу болып табылады. 20-дан астам жұмыс тобының құрамына мемлекеттік органдардың, «Атамекен» ҰКП, салалық қауымдастықтардың, нарық субъектілерінің өкілдері кірді. Жобаларды талқылау краудсорсинг қағидаттары аясында жүзеге асырылды, оған 1 500-ден астам сарапшы қатысты, - деді Жұманғарин.
Ол атағандай, Ұлттық жоба жүйелі реформаларды тежейтін бәсекелестікті дамытудың 3 реттеуші кедергілерін шешуге бағытталған.
Біріншісі - негізгі қуатқа қолжетімділікті қамтамасыз ету мәселелері. Негізгі қуат дегеніміз инфрақұрылым, ресурстар, оған қол жеткізбей бәсекелестер тұтынушыларға өз қызметтерін ұсына алмайды. Көбінесе ол мемлекет есебінен жасалады және оның қайталануы ұтымды емес. Ең алдымен бұл көлік және байланыс саласындағы инфрақұрылымдық нысандар болып табылады. Мысалы, кабельдік кәріз, ТОБЖ желілері, магистральдық теміржол желісі. «Негізгі қуаттарға» шектеулі қол жетімділік бизнестің жаңа түрлерін дамытуды немесе қолданыстағы түрлерін масштабтауды қиындатады, - деді Серік Жұманғарин.
Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігінің төрағасы екінші маңызды кедергі баға қалыптастыруды бұрмалау екенін айтты.
Кәсіпкерлік кодекстің 116-бабы бағалық реттеудің 14 түрін қамтиды. Мемлекеттік бағаны қалыптастыру кейде инновацияның, бәсекелестіктің дамуына кедергі келтіреді. Осыған байланысты баға белгілеу тәсілдерін қайта қараумен айналысу маңызды. Үшіншіден, кедергі-селективті қамқоршылық немесе фаворитизм маңызды. Бұл -бәсекелестіктің аллокативті тиімділігін бұрмалайтын мемлекеттік қолдау шаралары. Фаворитизмнің көрінісі «Effet utile» бәсекелестік қағидатын бұзу, ол жеке компанияларға нарықтық билікті негізсіз беретін құқықтық актілерді қабылдауды шектейді. Сонымен қатар, фаворитизм әртүрлі бірыңғай операторларды, жеке монополияларды құруда, ерекше немесе арнайы құқықтар беру арқылы «жеңімпаздарды» тағайындайды, - деді ол.
Жұманғарин атағандай, Ұлттық жоба үшін біз 3 базалық бағытты қарастырады.
Көрсетілген бағыттар бойынша неғұрлым түйінді салалар мен жобалар айқындалған. Осылайша, ұлттық жобада ең маңызды «мейнстрим» жобалары шоғырланған, олардың негізгі міндеті - елдегі бәсекелестік саясатын дамыту тұрғысынан «бенчмарк» құру, - деді ол.
Биржалық сауданы дамыту
2020 жылдың қазан айында Агенттіктің құрылғанда тауар биржаларының қызметінде мемлекеттік саясатты қалыптастыру жөніндегі функциялар уәкілетті органда қалды. Себебі биржалық сауда ішкі және сыртқы сауданың ажырамас бөлігі болып табылады. Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігінің жанынан биржалық комитет құрылды, бұл консультативтік-кеңесші ведомствоаралық орган. Биржа комитеті көмір, авиациялық отын, газ және мұнай өнімдерінің биржалық саудасы бойынша іскерлік ойындарды қоса алғанда, осы нарықтардың нақты сатушылары мен сатып алушыларының қатысуымен бірқатар отырыс өткізді, онда сауда-саттыққа жаңа тәсілдер пайдаланылды, - деді Серік Жұманғарин.
Ол атағандай, іскерлік ойындардың нәтижелері бойынша 2021 жылдың бірінші тоқсанында битум, мұнай өнімдерін (АИ-92, дизель отыны, авиакеросин) биржалық сату іске қосылды.
Қазіргі уақытта БҚДА міндеттері бірі биржалық тауарлардың, оның ішінде қара және түсті металдардың сынықтары мен қалдықтарының, сұйытылған мұнай газының тізбесін кеңейту мәселесін пысықтау болып табылады, - деді ол.
Ұлттық жобаның жаңашылдығы
Жоба жаңашылдығының бірі –теміржол көлігімен жүк тасымалдау нарығына жеке тасымалдаушылардың қол жеткізуін қамтамасыз ету. Қазіргі уақытта «Қазақстан темір жолы» ҰК АҚ магистральдық темір жол желісіне ие. Өткен жылдан бастап пилот аясында алғаш рет 2 жеке жүк тасымалдаушысы іске қосылды. Даму стратегиясы аясында келесі жылдан бастап «графика желісі» конкурстық негізде ойнатылады, жаңа жеке операторларға рұқсат беріледі. Жобаны іске асыру арқылы жеке компаниялардың жүк тасымалы үлесінің 30% - ына қол жеткізу жоспарлануда, - деді Жұманғарин.
Ол атағандай, бірқатар жобалар «коммуналдық құлдық» деп аталатын мәселелерді шешуге бағытталған.
Оның ішінде домофон, лифт компанияларының қызметтерін, қоқыс шығару, теледидар, байланыс қызметтерін баламасыз пайдаланады және барлық жерде бір қызмет көрсететін компания бар. Мұның бәрі ТШ салу және беру кезеңінде немесе ТКШ саласын цифрландырудағы кемшіліктердің нәтижесінде орын алады, - деді Агенттік төрағасы.
Мемлекет иелігінен шығу
Жекешелендіру аясында мемлекет портфелі 17% - ға. Мемлекет қатысатын кәсіпорындарды құру жалғасып жатыр, көбінесе бұл мәжбүрлі шара, өйткені мектептер, ауруханалар салынып жатыр. Мемлекеттік операторлар санын қысқарту монополиясыздандыруды, мемлекет шығыстарын оңтайландыруды қамтамасыз етеді. Сондай-ақ кәсіпкерлік пен тұтынушыларды дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасайды. Квазимемлекеттік сектор субъектілерінен конкурстан тыс тауарлар сатып алынатын мемлекеттік тапсырмаларды қысқарту жөніндегі жоба елеулі әсер етеді, - деді Серік Жұманғарин.
Ол атағандай, 2020 жылы мемлекеттік тапсырмаларды іске асыруға шамамен 378,1 млрд теңге бөлінді.
Ұлттық жоба мемлекеттік тапсырмалар санын кемінде 25% - ға қысқарта отырып, жеткізушілерді конкурстық іріктеуді қамтамасыз етуді жоспарлап отыр. Сонымен қатар жекешелендіру қарқынын жеделдету үшін әкімшілік-аумақтық ерекшелікті ескере отырып, «секторлық тәсілді» енгізу ұсынылады. Ұлттық жобаны іске асыру қорытындысы шикізат тауарлары, электр энергетикасы, көлік және байланыс салаларындағы шешуші қуатқа қол жеткізу, сондай-ақ денсаулық сақтау, көлік, байланыс, агроөнеркәсіптік кешен, ТКШ салаларындағы кедергілерді азайту болып табылады.Біздің ойымызша, бұл – салауатты бәсекелестікті дамытуға кедергі келтіретін неғұрлым күрделі тораптар болатын базалық алаңдар, осы проблемаларды шешу ұлттық жобаның негізгі міндеті болып табылады, - деп түйіндеді ол.
