Адам организмінде қалқанша бездің маңызы қандай? Оның қатерлі ісігі қалай пайда болады? Қандай симптомдарға назарға аударған дұрыс? Осы және өзге де сұрақтарға Ұлттық ғылыми онкология орталығының онкологы, эндокринді хирург Дулат Серікбайұлы BAQ.KZ тілшісіне берген сұхбаты барысында жауап берді.
- Дулат Серікбайұлы, қалқанша бездің қатерлі ісігі туралы нақтырақ айтып өтіңізші. Бұл патологиямен аурушаңдықтың көбеюінің қандай себебі бар?
- Қалқанша безінің қатерлі ісігі-қатерлі ісік қалқанша безінің құрылымында локализацияланған қатерлі ісік. Қалқанша безінің өзі адам ағзасында маңызды рөл атқарады, өйткені ол метаболизмді, өсуді, дамуды, жүрек қызметін және ағзадағы басқа да маңызды процестерді реттейтін гормондардың түзілуіне жауап береді. Қалқанша безінің түйіндік түзілу мәселесі бүкіл әлемде өзекті. Қалқанша безінің түйіндік түзілімдерінің таралуы әр түрлі елдердің тұрғындары арасында 34 пайыздан 66% пайызға дейінгі көрсеткішті құрайды. Бұл түзілімдердің шамамен 10 пайызы қатерлі ісік болып келеді және соңғы жылдары аурушаңдық өсуде, бұл оларды әлемнің көптеген елдерінде денсаулық сақтау проблемасына айналдырады. Бүгінгі күні қалқанша безінің қатерлі ісігінің дамуына әсер ететін бірқатар негізгі факторлар бар: тұқым қуалайтын және экологиялық фактор. Қатерлі ісіктің пайда болуының ең маңызды себебі-мойын аймағының сәулеленуі. Қалқанша безінің жасушалары өте сезімтал, сондықтан егер адам сәулелік терапия алса немесе жиі компьютерлік томографияны мойын аймағына тексерсе, бұл патологияның даму қаупі болуы мүмкін. Айта кету керек, бүкіл әлемде қалқанша безінің ісігін анықтау жағдайларының жиілігі артып келеді. Бұл диагностикаға қол жетімділіктің артуына байланысты. Көптеген адамдар қалқанша безінің ультрадыбыстық зерттеуінен өтуі мүмкін, онда қатерлі ісіктер анықталуы мүмкін.
- Неліктен трийодтиронин қалқанша безінің маңызды гормоны болып саналады?
- Қалқанша безінің гормондары өте маңызды, өйткені олар барлық органдардың дұрыс жұмыс істеуіне қатысады. Денедегі гормондардың жетіспеушілігімен науқас арнайы препараттарды қабылдауы керек.
- Қалқанша бездің ісіктерінің қандай түрлері көп кездеседі?
- Қалқанша безінің қатерлі ісіктерінің бес негізгі түрі бар: папиллярлық қатерлі ісік, фолликулярлық қатерлі ісік, медулярлық қатерлі ісік, анапластикалық қатерлі ісік және төмен сараланған қатерлі ісік. Папиллярлық қатерлі ісік қалқанша безінің қатерлі ісігінің ең көп таралған түрі болып саналады және барлық жағдайлардың шамамен 80 пайызы кездеседі. Ол баяу өсуімен және бездің тек бір бөлігінің зақымдалуымен сипатталады. Бұл типтегі болжам салыстырмалы түрде: егер түзілу диаметрі 4 см-ден аспаса және көрші ағзаларға метастаздар болмаса қолайлы болып саналады.
- Мұндай ауруға қандай симптомдар тән?
- Аурудың белгілері ісіктің мөлшеріне байланысты. Егер білімнің мөлшері кішкентай болса, мысалы, 3-4 см-ге дейін болса, онда адам оны байқамауы мүмкін. Көріністер ісік мөлшері ұлғайған және өсе беретін кейінгі кезеңдерде байқалады. Бірінші айқын көрініс-мойын аймағындағы тері астындағы кішкене түйін, бұл ыңғайсыздықты тудырады. Басқа белгілерге жұтылу мен тыныс алудың қиындауы, қысылу сезімі және тамақ ауруы жатады.
- Әдетте қалқанша бездің обыры қандай жаста диагностикаланып жатады? Диагностиканың қандай түрлері қолданылады?
- Ғылыми мәліметтерге сәйкес, қалқанша безінің қатерлі ісігі 30-32 жас аралығында диагноз қойылады. Диагностика үшін негізінен ультрадыбыстық зерттеу қолданылады. Ультрадыбыстық зерттеу мойынның лимфа түйіндерін ғана емес, сонымен қатар ісіктің құрылымын, мөлшерін және орналасуын көруге мүмкіндік береді. Сонымен қоса қалқанша безінің қатерлі ісігі өкпеге таралуы мүмкін, сондықтан операция алдында өкпені тексеру үшін компьютерлік томография қолданылады. Сондай ақ іш қуысы мен жамбас мүшелеріне ультрадыбыстық зерттеу жүргізу қажет.
- Өзіңіз жұмыс істейтін орталықта емдеудің қандай тәсілдерін қолданасыз?
- Емдеудің негізгі әдісі – хирургиялық араласу. Қалқанша безінің қатерлі ісігін емдеу тактикасы ісікті жою болып саналады. Екінші кезең – радиоиодты терапия, бірақ ол тек үлкен ісік мөлшері немесе басқа органдарда метастаздары бар науқастарға тағайындалады. Өкінішке қарай, біздің орталықта радиоиодты терапия қолданылмайды. Бірақ бұл технология жаңа жағдайда қолжетімді болады.
- Қалқанша бездің ұлғаюы қатерлі ісіктің бар екендігінен хабар бере ме?
- Жоқ, әрқашан олай бола бермейді. Диффузды немесе токсикалық зобта бездің ұлғаюы да байқалады, бірақ бұл қатерлі патология емес. Сондықтан өзін-өзі диагностикалау емес, тек эндокринологқа бару және тексеру маңызды.
- Қалқанша бездің обырының пайда болу қатерінің немесе себептерінің қандай факторын атай аласыз?
- Қалқанша безінің қатерлі ісігінің нақты себебі неде екені әлі анықталған жоқ. Бірақ ауру йодтың жетіспеушілігін, радиациялық фонды тудыруы мүмкін деп саналады. Сонымен, кейбір ішкі себептерге байланысты пайда болған спорадикалық қалқанша безінің қатерлі ісігі және радиацияның әсерінен пайда болған радио-индукцияланған қатерлі ісік, ең алдымен радиоактивті йод изотопы бар.
- Хирургиялық емдеу дегенде адамның қалқанша безі алынып тасталады. Бұл пациенттің өмір сүру сапасына әсер ете ме?
- Хирургиялық емдеу қалқанша безді толық немесе ішінара алып тастауға бағытталған. Операциядан кейін адам ағзасы зардап шекпейді, бірақ арнайы препараттарды қабылдау маңызды. Қалқанша безі маңызды гормондар шығарады, сондықтан оны алып тастаған кезде оларды дәрі-дәрмектермен толтыру қажет.
- Операция кезінде қандай асқынулар пайда болуы мүмкін?
- Қалқанша безінің жанында көмейдің жұмысына көмектесетін екі жүйке орналасқан. Бұл нервтер рефлексивті көмей нерві және жоғарғы көмей нерві деп аталады. Олар қалқанша безінің операциясы кезінде әсер етуі мүмкін. Рефлексивті көмей нерві қалқанша безінің артында орналасқан және жұтқыншаққа өтеді. Егер ісік осы нервке жақын болса немесе операция кезінде зақымдалса, бұл дауыс сымдарының зақымдалуына әкелуі мүмкін. Осыған байланысты адамның дауысы мен тыныс алуы өзгеруі мүмкін. Екі жүйке жарақат алған кезде адамның дауысы жоғалады, дем ала алмайды, сөйлесе алмайды немесе тамақ іше алмайды. Мұндай жағдайларда пациент өздігінен тыныс алуы үшін трахеостомияны, яғни жұлдырудағы тесікті орнатуы керек. Біздің тәжірибемізде мұндай жағдайлар өте сирек кездеседі.
- Операциядан соң пациенттің қалпына келу процесі қалай орын алатынын айтып беріңізші?
- Егер операция асқынусыз өтсе, науқас келесі күні өзін жақсы сезінеді. Ол ішуге, тамақтануға, күнделікті істермен айналысуға және қалыпты өмір сүруге қабілетті. Яғни оңалту процесі тез жүреді. Терідегі жаралар жеті күннен кейін жазылады және тігісті алып тастауға болады. Жуырда орталығымыз алғашқы ғылыми-практикалық конференция өткіздік. Бұл – елордада өткен алғашқы осындай конференция. Қалқанша безінің ауруларын диагностикалау және емдеу мәселелері әртүрлі саладағы мамандардың және медициналық технологиялардың пәнаралық ынтымақтастық пен интеграцияға қатысуын талап етеді. Сондықтан әріптестерім екеуміз аурудың өсуінің негізгі себептері, ерте диагностиканың проблемалары және қалқанша безінің қатерлі ісіктерін емдеу туралы сөйлестік. Іс-шараға дәрігерлер, хирургтар, онкологтар, эндокринологтар, кардиологтар, ультрадыбыстық диагностика дәрігерлері және ядролық медицина мамандары қатысады.
- Оқырмандарымызға қалқанша бездің алдын алуға қатысты қандай кеңес бересіз?
- Қалқанша безі көптеген өмірлік функцияларды реттейтін гормондар шығарады: метаболизм, жүрек ритағы, қан қысымы, дене температурасы. Әйел гормондары қалқанша безінің қатерлі ісігінің негізгі себебі болып табылады. Эндокриндік жүйенің аурулары әйелдерде мужчин қарағанда 4 есе жиі кездеседі. Ғалымдар мұны гормоналды фонмен байланыстырады. Бір қызығы, онкологияның бұл түрі ең зиянсыз болып саналады. 95 пайыз жағдайда пациенттер емделіп, қалыпты өмір сүруді жалғастырады.
Қалқанша безінің қатерлі ісіктерінің алдын алу үшін салауатты өмір салтын ұстану, дұрыс тамақтану, жаман әдеттерден аулақ болу, үнемі профилактикалық тексеруден өту және қалқанша безінің жағдайын бақылау ұсынылады.
- Әңгімеңізге рахмет!
