Солтүстіктен Оңтүстік Кореяға келіп жатқан қашқындар саны азаяр емес. Соңғы кезде ерлермен қатар әйелдердің қарасы көбейген. Шекарада анасынан айырылып, қытайлық миссионерлерге алданып, тұрмысқа шығуға мәжбүр болғаны және бұдан басқа қиындықтары жайлы білдік. Кейде олар артта бауырым қалды деп, солтүстікке кетіп қалғысы да келеді екен. Арнайы мамандығы жоқтар жұмыс істеуге қабілетсіз болып жатқан жағдайлар көп.
Оңтүстікке жеткенде ғана көңілі жай табатын солтүстіккореялықтарға Корея Республикасының үкіметі арнайы қаржы бөліп, жәрдемақы, тегін білім мен медицина т.б. қамқорлығын аямайды. Назарларыңызға - Корей түбегіндегі ымыраға келу процесіне арналған пресс-турымыздың аясында Korea Hana Foundation (Корей бірігу қоры) директоры Kyung Bin Goh мырзамен және бала кезінде Солтүстік Кореядан қашып келген қызбен сұхбатымызды ұсынамыз.
Korea Hana Foundation (Корей бірігу қоры) директоры Kyung Bin Goh мырза
BAQ.KZ: Kyung Bin Goh мырза, қор қашан құрылды? Қанша адам жұмыс істейді?
Korea Hana Foundation - "оңтүстік және солтүстікті біртұтас қылу қоры" деп аталады. Біздің ұйымды мемлекет қаржыландырады. Міндетіміз – босқындарды Оңтүстік Кореяға бейімдеу, сіңісіп кетуіне жәрдемдесу.
Біздің ұйым 2010 жылы құрылды. Келесі жылы 10 жылдық мерейтойымыз болады. Бас кеңседе 60-қа жуық адам жұмыс істейді. Ал Оңтүстік Кореяның территориясында 25-ке жуық филиалымыз бар. Оларда 100 шақты адам еңбек етеді. Негізі мемлекет толық қаржыландырғанымен, донорлар қайырымдылық жасап, көмектесіп тұрады.
BAQ.KZ: Солтүстік Кореядан қашу оңай емес көрінеді. Олар қалай қашып келді?
Мынау Корей түбегінің картасы. Дәл ортасында екі Корея шекараласып жатыр. Ең жақын жол – демаркация линиясын асып өту. Бірақ бұл жерден өту мүмкін емес.
Екінші жол – теңіз жолы. Бірақ бұл да қиындау болады. Мұндай жолдармен қашып шығуға болады, дегенмен өте сирек кездеседі. Сондықтан босқындардың көбі Оңтүстікке жету үшін алдымен Солтүстік Кореяның солтүстігіне жетіп алады. Себебі Солтүстік Корея мен Қытайдың арасындағы қарым-қатынас жақсы. Оңтүстік Корея мен Қытайдың арасында дипломатиялық қатынас бар. Қашу заң бойынша жазаланады. Сондықтан олар шекара арқылы өтеді.
Карапекту тауының арасында екі өзен бассейні бар: батыста және шығыста. Сонымен қатар, ол жерде өте ұзын өзен бар. Оның ортасы тым терең. Сол себепті батыс өзеннің жоғарғы жағы мен шығыс өзеннің жоғарғы жағынан өтеді. Батыс өзені – Омлук, шығыс өзені – Тумнан. Яғни олар визасыз қашып келеді де, босқын статусын алады.
Егер Қытай территориясында жүріп, полицияға ұсталып қалса, оларды мәжбүрлі түрде Солтүстік Кореяға жөнелтеді. Сондықтан қашқан кезде «көмекшілерсіз» мүмкін емес. Олар қашпас бұрын жолда көмектесетін адам іздейді, келіседі. Сосын ұзақ және алыс жолға шығады. Қытайдың үлкен территориясын асып, оңтүстік-шығыс Азия елдерінің шекарасынан өтеді. Егер олар өтсе, онда Оңтүстік Кореяның елшіліктерін іздей бастайды. Көмек сұрайды. Басқа елдерге Қытай арқылы жетіп алып, Оңтүстік Корея елшілігін іздеу - ең оңай жол.
BAQ.KZ: Неліктен Қытайдағы Оңтүстік Корея елшілігі көмектеспейді?
2000 жылдардың басында Оңтүстік Кореяның елшілігінен көмек сұраған жағдайлар болды. Босқындар тек Оңтүстік Кореяның елшілігінен ғана емес, АҚШ, Ұлыбритания, Канада, тағы басқа елдердің де елшіліктерінен де көмек сұраған. Осындай жағдай көбейе бастағанда Қытай үкіметі Солтүстік Кореямен қарым-қатынасына қауіп төнеді деген оймен, Қытайдағы елшіліктердің күзет қызмет күшейтті.
Арасында шпион болуы мүмкін
Оңтүстік Корея елшілігіндегі қызметкерлер босқындардың Оңтүстік Кореяға келу жолын іздеп табу керек. Олар үшінші елде болғандықтан, сол дипломатиялық қызметтегі үкіметтің келісімімен босқындарды Оңтүстік Кореяға әкелуге барынша тырысады.
Екі Корея соғысты уақытша тоқтатты. Білесіз. Босқын болып келгендердің ішінде шпиондар болуы мүмкін. Сондықтан келгендерді 2-3 ай бойы барынша жіті тексереміз, қадағалаймыз. Түрлі сұрақ қоямыз. Олар шынымен экономикалық қиындықтарға байланысты қашты ма, әлде басқа ойы бар ма, соны анықтаймыз. Егер олардың қашып келгені белгілі болса, онда біздің қоғамға бейімделуі үшін түрлі ұйымның бағдарламаларына сәйкес оқытылады. Босқындар қорымыздың институтындағы сабағын тәмамдағаннан кейін біздің жұмысымыз басталады.
BAQ.KZ: Егер қашып келген адам шпион болып шықса, Оңтүстік Корея қандай шара қолданады?
Қазір Кореяда солтүстіктен келген 30 мыңға жуық босқын бар. Бірақ қытайлықтардың өтірік солтүстіккореялық болып, қашқын ретінде келген кездері болды. Мұндай жағдай жылына 20 реттей болып тұрады. Қытайлықтарды еліне депортация жасаймыз. Екі ай бойы қашқынның шпион екені анықталса, ондай «ержүрек» шпиондарды артына қайтармаймыз. Қалжыңдаймын (күлді – авт.). Ол туралы айтпай-ақ қояйын.
BAQ.KZ: Босқындардың білім дәрежесі қандай?
Солтүстік Кореяда білім алу тегін. Олардың көбі орта мектепті бітірген. Бірақ барлығы оқи алады дегенге сену қиын. 1990 жылдардың соңы мен 2000 жылдың ортасына дейін Солтүстік Кореяның экономикалық жағдайы күрт нашарлап кетті. Осылайша көбінің білім алу мүмкіндігі болмады. Оңтүстік Кореямен салыстырғанда білім беру мазмұны мен деңгейі екі түрлі, айырмашылығы көп. Сондықтан олардың оңтүстікке келгенде білім алып, оқуын жетілдіруі өздеріне байланысты.
Бірінші кезекше мынаны ұмытпауымыз керек. Бізде капитализм, оларда коммунизм. Айырмашылық – жер мен көктей. Сондықтан олар барынша тырысу керек. Тіл бір болғанымен, сөздердің, оны жеткізудің жолы әртүрлі. Бізде өзге тілдер де бар. Ал олар тек корей тілінде сөйлейді, соны қолданады, сонымен жазады.
BAQ.KZ: Солтүстік Кореяда босқынды шекарада ұстап алса, қандай жаза қолданады?
Егер бірнеше рет қашуға тырысса, жаза өте қатаң. Көбіне қашқысы келгенді ұстаса, кейін жібереді. Түрлі жаза қолданады. Күндердің бір күнінде жібереді. Бірақ ол адам тағы бірнеше рет қашуға тырысқан оқиғалар да бар. Сөйтіп қашып кетеді. Өліп кететіндей жазаламайды. Бірақ өте ауыр жұмысқа салып, әлімжеттік көрсеткен кездер де болған. Оны қашып келгендер айтып берді.
BAQ.KZ: «Солтүстік Кореяға оңтүстіктегі ешқандай ақпарат жетпейді» деген рас па? Кітап, газет және т.б. жете алмай ма?
Соңғы кездері босқындар Солтүстік Корея өте жабық мемлекет болғанымен, солтүстіккореялықтар Қытайға турист ретінде барғанда Оңтүстік Кореяның өте дамыған, экономикасы жоғары ел болғанын біледі. Осылай жалпылама хабардар.
BAQ.KZ: Солтүстік Кореядан Оңтүстік Кореяға неше күнде келуге болады?
Әртүрлі. Кейде тездетсе, бірнеше ай. Ал кейде жылдан асады.
BAQ.KZ: Солтүстіккореялық Қытайдың шекарасына кіргеннен кейін олардың қашып келе жатқанын қалай біліп қояды?
Көбіне шекарада ұсталады. Ел ішінде жүргенде тығылып қалуға мүмкіндік бар.
BAQ.KZ: Сонда қашып келе жатқандарға кім көмектеседі? Нақтырақ айтсаңыз осы тұсты...
Дін жолын басшылыққа алып, миссионер болып жүргендер көмектеседі. Көбіне қауіпсіз жетуіне осы миссионерлер жәрдемдеседі. Оңтүстік Корея бай ел болыпты деп, бірден қашып кететін адамдар көп емес. Тек ертеңге жейтін тамағы қалмағанда, жағдайы нашар бола бастағанда ғана қашуға бел буады. Ал, олардың қашуына жиі көмектесетін – миссионерлер.
Қытайда балалы болып қалған солтүстіккореялық қыздар
BAQ.KZ: Мен сіздің сайтыңыздан Солтүстік Кореядан қашып келген әйелдердің саны артқанын байқадым. Бұл немен байланысты?
- Қытай мен Корея Республикасы арасындағы дипломатиялық қатынас орнағанға дейін босқындардың көбі ер адамдар болды. Себебі Оңтүстік Кореяға келудің негізгі жолы - демаркация линиясы мен теңіз еді. Осы екі жолдан басқа шекарадан асу мүмкін емес-тін.
Біздің Қытайда елшілігіміз болмады. Тек жігері мықты, күш-қуаты бар және Солтүстік Кореяны шынымен жек көретіндер ғана қашатын. Ал Оңтүстік Корея мен Қытай шекарасы ашылғаннан кейін, қашып келетін әйелдердің саны күрт көбейді. Олар Солтүстік Кореядан қашып, Қытайда жұмыс тауып алатын. Себебі ерлерге қарағанда әйелдерге жұмыс табу оңай. Содан кейін Туман өзенінің солтүстігінде қытай-кәрістер тұратын округ бар. Ол жерде ауыл шаруашылығы бар. Жастардың көбі ауылдан қалаға кетіп қалғандықтан егде жастағы кісілер қалған. Ал жалғыз қалған кәрі кісілер өздеріне солтүстіккореялық босқындардың ішінен әйел іздейді.
BAQ.KZ: Сонда қытайлықтар оларды пайдаланған болып тұр ғой?
Иә, 10 жыл бұрын бұл өте өзекті әлеуметтік мәселе болды. Қытайда да адам құқығы, әсіресе босқын әйелдердің құқығы қатты бұзылды деуге болады. Бірақ қазір жағдай реттелді.
BAQ.KZ: Сонда Корея Республикасының үкіметі сіздің қорға жылына қанша қаражат бөледі?
Орталық үкіметте Оңтүстік пен Солтүстікті біріктіру министрлігі бар. Дәл осы министрлік босқындарды қолдау және біздің қоғамға бейімдеумен тікелей жұмыс істейді. Осы үкіметтік мекеме бюджетінің жартысы қашқындарды қолдау үшін жұмсалады. Біздің қордың жыл сайынғы бюджеті 35 млрд вонды (11 млдр 7 млн теңгеден аса) құрайды. Бұл – таза осы қорға бөлінетін ақша.
BAQ.KZ: Сонда нақты қандай көмек көрсетіледі? Егжей-тегжей айтып берсеңіз.
Босқындарға келген бойдан тұрғын үй беріледі. Адаптация үшін берілетін алғашқы жәрдемақы – 10 мың доллар (11,5 млн теңге). Бастапқы 6 ай бойы үкімет олардың жақсы өмір сүруі үшін ақша береді.
Әлеуметтік тұрғыдан аз қамтылған оңтүстіккореялықтарға берілетін жәрдемақы босқындарға да беріледі. Яғни, бірдей көлемде жәрдемақы алады. Бұл соманы оның жұмыс істеу қабілетіне қарай көтеруге болады.
Бұл – базалық жәрдемақы. Ересек адамдарға жұмыс іздейміз және оларды жұмысқа орналастыру үшін арнайы курстарға жібереміз, оқытып, үйретеміз. Олардың жұмыс тәжірибесі болмағандықтан, жұмыс өнімділігі төмен болады. Мұндай жағдайда жұмыс берушіге мемлекет жәрдемақы бөледі. Ал, балалардың жақсы білім алуы үшін барынша жағдай жасаймыз. Орта мектеп, әрине – тегін. Ал ұлттық, қоғамдық университетке түсіп жатса, тегін оқиды. Ал жекеменшік университетке тапсырса, онда Үкімет жарты ақшасын төлеп береді. Медициналық қызметке келетін болсақ, оларды тегін емдейміз. Сосын біздің Қорда жұмыс істейтін адамдардың әрбір төртіншісі, яғни ұжымның 25% – босқындар. Арасында отбасылық жұп болғандар да бар. Екі Корея азаматтары отбасы құрғандары бар.
BAQ.KZ: Солтүстіккореялықтарды жұмысқа орналастырғанда оңтүстіккореялық қарапайым тұрғындардың көзқарасы қандай?
Әрине, әр жерде әртүрлі. Бірақ көбіне оңтүстіккореялықтар оларға ешқандай көзқарас білдірмейді, қалыпты түрде қабылдайды.
BAQ.KZ: Солтүстік Корея азаматы оңтүстікке келгенде сіздерді қалай табады?
Түрлі жағдай болады. Егер олар қашайын деп ниеттенсе, алдын ала дайындалады. Ал, ештеңені білмей келетіндер де бар. Содан кейін осындай қор бар екенін естіп, өздері жүгінеді.
Мұндай бөлінуді біздің еліміз таңдаған жоқ
BAQ.KZ: Оңтүстік Корея босқындарға не үшін көмектеседі? Қандай қажетті бар?
Әрине, екіге бөлінгеннен кейін дүниеге келген соң біз Отанды бөлудің не екенін түсінбейміз. Азаматтардың көп бөлігі өз отбасыларынан айырылып қалуды түсіне бермейді.
Көп отбасы екіге бөлінді. Бірақ мемлекет бұл адамдардың қайғысын түсінеді. Қашқындар да солай, оларға жаңа қоғамға үйренісу қиын емес. Тек отбасын ар жақта қалдырғаны үшін қиналады. Біздің ата-әжелеріміз, әке-шешеміздің кезіндегі адамдар бұл қасіретті сезінді, бірақ іштей тынды, жасырды. Мұндай бөлінуді біздің еліміз таңдаған жоқ. Сырт күштердің әсерінен бөлініп кеттік.
Қазір біздің халқымыз мүгедек халде отыр деуге болады. Біз елдерді біріктіру арқылы үлкен держава болуды, экономика жағынан күшті ел болуды көздемейміз. Тек адам сияқты өмір сүргіміз келеді. Қашып келген халықты қатты сыйлаймыз. Біздің жағдайымыз жақсы. Дамыған елде өмір сүріп жатырмыз. Ал босқындар бүгінгі өміріне көңілі толмай, отанын тастап біз жаққа келіп жатыр. Қиналғаннан келеді. Сондықтан олардың қайғысы – олардікі ғана емес, бәрімізге ортақ қасірет. Оны бірге жеңуіміз керек.
Мұның үшінші елге қашып кетуден айырмашылығы көп. Сондықтан үкіметіміз олардың жағдайын ойлайды. Солтүстік пен оңтүстіктің экономикалық жағдайлары да екі түрлі. Қосыла қалған күнде олардың бізге бейімделуіне дайын болуымыз керек. Әрине, оларға көмек бергенді артық деп есептейтіндер де бар. Босқындарға көп ақша береді деп «ренжитіндер» бар. Бірақ оларға бөлінетін ақша соншалықты көп емес. Біз оларға минималды ақша мен әлеуметтік жағдай жасап, қоғамға бейімделіп, бәсекеде жеңуіне көмектесуіміз керек. Оларға көмек бергеннен бөлек, Солтүстік Кореямен байланысты да жақсы ұстауымыз керек. Егер аяқ астынан қосыла қалсақ, біз бірден барлық солтүстіккореялыққа көмектесе алмаймыз. Олардың саны – 25 млн адам. Бізге тым ауыр. Түгел қамти алмаймыз. Сондықтан екі Корея қосылғанға дейін біз аздан-аздан көмектесуіміз керек.
BAQ.KZ: Оңтүстік Корея түбегейлі қосылғысы келе ме, ымыраға келгісі келе ме? Түсіндіріп берсеңіз.
Кейбір адамдар "жақсы өмір сүріп жатырмыз, сондықтан бізге қосылудың қажеті жоқ" деп ойлайды. Бірақ бәрібір қашан да болмасын бірігуіміз керек деп ойлаqтындар аз емес. Соңғы кезде Оңтүстік Корея азаматтары балалы болудан бас тартып жатыр немесе дүниеге бала келу саны күрт төмендеді. 2050 жылға дейін халық саны қазіргіден жартыға түсіп қалады. Сондықтан қос Кореяның қосылуы көп мәселенің басын шешер еді. Тек экономикалық емес, әлеуметтік тұрғыдан да маңызды.
BAQ.KZ: Пхеньянға қарсы санкциялар көп, бірақ олар ядролық қаруға ақшаны қайдан алып жатыр?
Ядролық бағдарламаға ақша табу – экономикалық логика тұрғысынан дұрыс емес. Солтүстік Кореяның саяси күші экономикалық ахуалды «жауып тұр». Қытай, 1960 жылдары адам басына шаққандағы жалпы ішкі өніміне шаққанда 100 доллар болған кезде де ядролық қару әзірлеген. Экономикасы төмен болғанымен, қаржыны ядролық қаруға «құйып жатыр».
BAQ.KZ: Халықаралық БАҚ өкілдері қалай жазады? Қызығушылығы қандай?
Басқа елден келетін журналистер көп. Еуропа елдері, АҚШ жиі жазады. Сіздер – Қазақстаннан келген алғашқы журналистерсіздер. Бізге бүкіләлемдік БАҚ қызыққаны қуантады.
Босқындармен әңгімелесіп, ойын сұрағым келеді дегенде, қор басшысы бізді күтіп алып, кездесуді реттеген қыздың Солтүстік Кореядан келгенін айтты. Бірден сөзге тарттық...
BAQ.KZ: Аты-жөніңіз кім, нешедесіз... өзіңіз жайлы айтып кетсеңіз...
Интервью алдында айта кетейін, мен ешқашан сұхбат бермеймін. Бірақ қор директоры айтқан соң, қарсылық білдіре алмадым. Көбіне сұхбат ұйымдастырып беремін.
Онша есімде жоқ, бала кезімде, шамамен жасым 7-8-де болғанда, анаммен шекарадан өтпек болдық. Бірақ оны шекарада ұстап қалды да, мен Қытайға өтіп кеттім. Мен өте кішкентай болғандықтан, бізбен бірге өткендер маған көз-құлақ болды. Солардың жанында қалдым.
BAQ.KZ: Ал, анаңыз қайда?
Анамды солтүстіккореялық шекарашылар ұстап алғанымен кейін жіберді. Сосын ол да араға уақыт салып, қашып шықты. Қазір Оңтүстік Кореяда, бірге тұрамыз.
BAQ.KZ: Отбасы болып жиналғанда үйде не туралы айтасыздар? Екі Корея туралы қандай әңгіме болады?
Біз қос Кореяның артықшылығы не кемшілігі деп әңгіме айтпаймыз. Біз екеуміз бірге болмағанымызға ұзақ уақыт өтті. Анамнан жиі айырылып қалатынмын. Осы менің жүрегіме жара болып қалды. Қашқан кезде анамның денсаулығына қатты ауыртпалық түсті. Қазір сол себепті жұмыс істей алмайды. Осындай қиындықтарға «жүрегім ауырады». Бірақ қазір анам қасымда, соған бақыттымын.
BAQ.KZ: Біз әлемдік БАҚ-тан Ким Чен Ын туралы ешкім «ауыр» сөз айта алмайды дегенді естіп жүрміз. Солтүстік Кореяда мемлекет басшысы туралы «дұрыс емес» пікір айтып қойса, қандай шара қолданылады?
Мен бала кезімде қашып кеткен соң өзімнің есімде жоқ. Бірақ Солтүстік Кореядан келген босқындардың әңгімесінен білемін. Егер Ким Чен Ын туралы біреу «артық» сөз айтса, заңбұзушылық болып есептеледі. Бірақ нақты қандай жаза қолданатынын білмеймін. Елдегі халықты бақылау жүйесі өте қатты күшейтілген. Сондықтан бір сөз шықса, ол міндетті түрде басшылыққа жетеді дегенді білдіреді. Тұрғындар артық сөйлемеуге тырысады.
Рахиля Бекназарқызы, BAQ.KZ
Қазір қатталуда: BAQ.KZ жақын арада Корей түбегін екіге бөліп тұрған шекарадағы демилитаризациянған аймақ туралы мақала дайындап жатыр.