Елімізде адам папиллома вирусына қарсы екпе салу науқаны белсенді түрде жүргізіліп жатыр. Бүгінгі күні 54 мыңнан астам қыз бала қауіпті дерттен сақтану үшін вакцина алды, деп хабарлайды BAQ.KZ тілшісі.
Адам папиллома вирусы деген не? Вирустан келер қауіп қандай? Вирус қалай жұғады? Оның алдын алуға бола ма? Екпе қаншалықты тиімді? Осы және өзге де сұрақтарға жауап іздеп көрген едік.
Папиллома вирусы – ең көп таралған инфекция
Адам папилломавирусы (АПВ) – жыныстық жолмен берілетін кең таралған инфекция. Белсенді жыныстық өмір сүретін адамдардың барлығы дерлік өмірдің бір немесе басқа кезеңінде бұл вирусты жұқтырады және әдетте, олардың инфекциясы асимптоматикалық болып келеді. АПВ теріге, жыныс аймағына және көмейге әсер етуі мүмкін. Қорғану инфекциясының алдын алуға көмектеседі, бірақ олар инфекциядан толық қорғауды қамтамасыз етпейді, өйткені олар жыныс мүшелерінің терісін толығымен жаппайды. Әдетте АПВ емделусіз өздігінен шешіледі. Кейбір жағдайларда АПВ инфекциясы аногенитальды сүйелдердің пайда болуына әкеледі. Басқа жағдайларда ол қатерлі ісікке айналатын қалыптан тыс жасушалардың дамуын ынталандыруы мүмкін.
Скрининг пен вакцина
Адам папиллома вирусы (АПВ) – 200 белгілі вирустар тобының атауы. Көптеген адамдар үшін олар алаңдаушылық туғызбайды, дегенмен кейбір жоғары қауіпті вирустармен инфекция өте жиі кездеседі және аногенитальды сүйелдерге немесе қатерлі ісікке әкелуі мүмкін. Адамдардың 90 пайызында организм бұл инфекциямен өз бетінше дербес күреседі. АПВ жоғары қауіпті түрлерімен тұрақты инфекция жатыр мойны обырының себебі болып саналады және вульваның, қынаптың, ауыз қуысының/көмейдің, жыныс мүшелерінің қатерлі ісігімен байланысты. 2019 жылы АПВ әйелдер арасында 620 000 қатерлі ісік ауруын және 7ерде 70 000 қатерлі ісік ауруын тудырды деп есептеледі.
Мұндай онкологиялық ауруларды АПВ-ға қарсы профилактикалық вакцинация арқылы болдырмауға болады. Сонымен қатар жатыр мойны обырының алдын алудың тиімді әдісі АПВ скринингі және қатерлі ісікке дейінгі зақымдануларды емдеу болып саналады.
тудыратын онкологиялық аурулардың алдын алу үшін вакциналарды қолдануға болады. Вакцинада тірі вирус немесе оның ДНҚ-сы болмағандықтан, ол қатерлі ісік немесе басқа АПВ-мен байланысты ауруларды тудыруы мүмкін емес. АПВ вакцинасы АПВ инфекцияларын немесе АПВ туындаған ауруларды емдеу үшін емес, онкологиялық аурулардың дамуын болдырмау үшін қолданылады.
АПВ жатыр мойны обырын тудырады
Қазіргі уақытта жатыр мойны обыры скринингтік тестілер бар АПВ тудыратын жалғыз қатерлі ісік болып саналады. Мұндай тестілер аурудың симптомы болмаған кезде ауруды анықтау үшін қолданылады. Жатыр мойны обырын анықтау үшін өткізілетін скринингтің мақсаты – терапияны тағайындау қатерлі ісіктің дамуын болдырмауға көмектесетін қатерлі дегенерацияға дейінгі ісікке дейінгі өзгерістерді анықтау. Жатыр мойны обырының скринингі жатыр мойны бар адамдарды үнемі медициналық тексерудің маңызды құрамдас бөлігіне жатады. Жатыр мойны обыры - АПВ тудыратын қатерлі ісіктің ең көп таралған түрі; ерлер мен әйелдерде сирек кездесетін қатерлі ісіктерге ұласуы мүмкін.
Мәселенің ауқымы қандай?
Әйелдер арасында жатыр мойны АПВ-ның ең көп таралуы Сахараның оңтүстігіндегі Африка елдерінде (24%), одан кейін Латын Америкасы мен Кариб теңізі елдерінде (16%), Шығыс Еуропада (14%) және Оңтүстік-Шығыс Азияда (14%) байқалады (2). Ерлер арасында таралу деңгейі жыныстық мінез-құлық тенденцияларына байланысты айтарлықтай өзгереді.
2019 жылы АПВ әйелдер арасында 620 000 қатерлі ісік ауруын және ерлерде 70 000 қатерлі ісік ауруын тудырды деп есептелді. 2022 жылы жатыр мойны обыры әйелдер арасындағы қатерлі ісік пен қатерлі ісік өлімінің жетекші себептері арасында төртінші орында тұрды; ол 660 000 Жаңа жағдайды және бүкіл әлем бойынша шамамен 350 000 өлімді құрады. Жатыр мойны обыры әйелдердегі АПВ-мен байланысты онкологиялық аурулардың 93%-ын құрайды.
Жатыр мойны обырымен сырқаттанушылықтың және одан болатын өлім-жітімнің ең жоғары көрсеткіштері табысы төмен немесе орташа елдерде байқалады. Бұл елдердегі АПВ вакцинациясы, жатыр мойны скринингі және емдеу қызметтерінің шектеулі қолжетімділігіне, сондай-ақ бірқатар әлеуметтік-экономикалық факторларға байланысты айтарлықтай теңсіздікті көрсетеді.
Симптомдары бар ма?
Көптеген адамдарда АПВ инфекциясы асимптоматикалық болып келеді. Әдетте, иммундық жүйе денені АПВ-дан бір-екі жыл ішінде ұзақ мерзімді салдарсыз тазартады. Кейбір АПВинфекциялары қынапта, жыныс мүшесінде, ануста және сирек көмейде пайда болуы мүмкін кішкентай, өрескел өсінділерді (аногенитальды сүйелдер) тудырады. Олар ауыруы, қышуы, қан кетуі немесе бездердің ісінуіне әкелуі мүмкін. Өздігінен өтпейтін HPV инфекциясы жатыр мойны жасушаларында өзгерістер тудыруы мүмкін, бұл емделмеген жағдайда жатыр мойны обырына айналуы мүмкін ісікке дейінгі зақымдануларға әкеледі. Әдетте, АПВ жұқтырғаннан кейін жатыр мойны обырының даму кезеңі 15-20 жылды құрайды. Жатыр мойны жасушаларының ерте өзгеруі және ісікке дейінгі зақымданулар көп жағдайда симптомдар тудырмайды. Жатыр мойны обырының белгілері етеккір арасында немесе жыныстық қатынастан кейін қан кету, сондай-ақ жағымсыз иісті вагинальды разряд болуы мүмкін. Бұл белгілер басқа аурулардан да туындауы мүмкін. Егер мұндай белгілер болса, дәрігермен кеңесу керек.
Алдын алу
Вакцинация – АПВ инфекциясының, жатыр мойны обырының және АПВ-мен байланысты басқа онкологиялық аурулардың алдын алудың ең жақсы жолы. Скрининг жатыр мойны обырына дейінгі ауруларды анықтауға мүмкіндік береді, оларды қатерлі ісікке айналғанға дейін емдеуге болады. АПВ вакцинасы 9-14 жас аралығындағы барлық қыздарға ересек өмірге қадам баспас бұрын салынуы керек. Вакцинаны бір дозалы немесе екі жақты схема бойынша енгізуге болады. Иммунитеті төмен адамдар вакцинаның екі немесе үш дозасын алуы қажет. Вакцинацияның ең жақсы режимін жеке таңдау үшін емдеуші дәрігермен кеңесу ұсынылады. АПВ инфекциясының алдын алудың маңызды әдісі – сақтану. Еркектерді ерікті түрде сүндеттеу де инфекция қаупін азайтады. Темекі шекпейтіндер немесе темекіні тастағандар арасында тұрақты АПВ инфекциясының даму ықтималдығы төмен.
Адам папилломавирусы (АПВ) тері мен шырышты қабықтың зақымдалуын тудырады, жатыр мойны обырының дамуындағы маңызды фактор болып табылады. Бұл вирустар жатыр мойны обырының әртүрлі түрлерінің 99,7% биоптаттарынан анықталады. Әсіресе жоғары онкогендік қауіп тобына жатады 16 және 18 жатыр мойны жасушаларының онкогендік (қатерлі ісік) трансформациясын тудыруы мүмкін түрлері. 6 және 11 типті канцерогенді қаупі төмен адам папилломавирустары жыныс мүшелерінің жыныс мүшелерінің және перианальды аймақтың, көмей папилломатозының түзілуін тудырады. Инфекция жыныстық жолмен жұғады. Адам папилломавирусын жұқтыру қаупі 15 пен 25 жас аралығындағы қыздарда, әсіресе жасөспірімдерде жоғары, өйткені олардың жатыр мойнының эпителийі (шырышты қабаты) әлі де жеткілікті дамымаған және зиянды әсерлерге, әсіресе жұқпалы сипатқа төтеп бере алмайды.
Сондықтан негізгі профилактикалық іс-шаралар адамның папиллома вирусымен кездесуіне дейін және/немесе жыныстық өмірдің басынан бастап ерте жаста жүргізілуі керек. Вакцинация туралы шешімді әрқашан ата-ана қабылдайды. Балалар гинекологы қыздың даму ерекшеліктері мен соматикалық денсаулығына байланысты вакцинаның оңтайлы уақытын ғана ұсына алады. Егер қыз жұқтырған болса, онда вакцинаның қорғаныс әсері жоқ. Әдетте вакцина вирустың 4 түрінен (6, 11, 16 және 18) қорғайды, бұл жатыр мойны обырының 70% және 90% жыныстық сүйел жағдайларына ықпал етеді. Иммундау кезінде жоғары онкогенді АПВ түрлеріне қатысты айқаспалы қорғаныс құбылысы пайда болады, олардың антигендік жиынтығы вакцинаның өзінде жоқ (31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59 түрлері), бұл 90-95% жағдайда жатыр мойны обырының дамуын болдырмайды. Бірақ бәрібір вакцинация жатыр мойны қатерлі ісігіне 100% кепілдік бермейді, өйткені ауру 100-ден астам вирусты тудыруы мүмкін.
Скринингтен өту маңызды
Әйелдерді жатыр мойны обырына скрининг барысында жатыр мойны жасушаларының HPV бар-жоғына талдау жасалады. Әйелдер 30 жастан бастап әр 5-10 жыл сайын скринингтен өтуі керек. АИТВ-мен ауыратын әйелдер 25 жастан бастап үш жыл сайын скринингтен өтуі керек. АПВ-ны анықтайтын тест (немесе басқа скринингтік тексеру) оң нәтиже алған кезде дәрігер жатыр мойнының өзгеруін немесе емделмеген жағдайда жатыр мойны обырына айналуы мүмкін қатерлі ісікке дейінгі зақымдануларды тексере алады. Қатерлі ісікке дейінгі зақымдануларды емдеу жатыр мойны обырының дамуына жол бермейді. Қатерлі ісікке дейінгі аурулар сирек симптомдармен бірге жүретіндіктен, жатыр мойнының жағдайын тексеру үшін үнемі скрининг жүргізу маңызды.
Емдеу жолдары
Қазіргі уақытта АПВ инфекциясын емдеу әдістері жоқ. Аногенитальды сүйелдерді, қатерлі ісікке дейінгі зақымдануларды және жатыр мойны обырын емдеу әдістері бар. Жатыр мойнындағы, қынаптағы қатерсіз аногенитальды сүйелдер мен қатерлі ісіктерді жою немесе емдеу аблативті әдістермен (криотерапия немесе термоабляция) немесе хирургиялық араласу арқылы жүргізілуі мүмкін. Қазіргі уақытта жатыр мойны обыры скринингтік сынақтар бар АПВ-мен байланысты жалғыз қатерлі ісік болып саналады. АПВ-дан туындаған қатерлі ісіктерді емдеу (соның ішінде жатыр мойны обыры) ерте диагноз қойылған жағдайда тиімдірек болады. Емдеу курсын диагноз қойылғаннан кейін бірден бастау керек.
Вирусты елемеу өкінішпен аяқталуы мүмкін
Ұлттық ғылыми онкология орталығының аға ординаторы, медицина ғылымдарының кандидаты, онкогинеколог-дәрігер Аида Шакирова жыл сайын 1800-дей қазақстандық әйел жатыр мойны обырына шалдығады деп отыр. Өкінішке қарай, олардың 600-і қатерлі дерттің құрбанына айналады. Жыл өткен сайын ауру жасарып, 20 жас пен 45 жас аралығындағы әйелдер көп шалдығады. Жыл сайын 600 мыңнан астам жаңа жағдай тіркеліп, 340 мың өлімге себеп. Демек әлемде әр екі минут сайын бір әйел жатыр мойны обырынан көз жұмады деген сөз.
Жатыр мойны обырына негізгі себеп – адам папилломасы вирусы. Көп жағдайда біз мәнбермейтін адам папилломасы вирусы шын мәнінде 200-ден астам түрді қамтитын вирустар тобынан тұрады. Олардың ішінде жоғары онкогенді қатердегі вирус жатыр мойны обыралды күйі мен обырға алып келеді. 95% жағдайда жатыр мойны обырын АПВ жұқтыру тудырады, - деп атап өтті гинеколог.
Қатерлі ісікті емдеу алгоритмдері пациентті диагностиканың және емдеу туралы шешім қабылдаудың барлық кезеңдерінде маманға уақтылы жіберуді және оны сүйемелдеуді қамтамасыз ететін маңызды құрал болып саналады. Емдеу тактикасын таңдамас бұрын (хирургиялық араласу, сәулелік терапия, жүйелік терапия, атап айтқанда химиотерапия) әртүрлі профильдегі мамандар аурудың диагностикасы мен сатысын жүргізуі керек (гистологиялық зерттеу, патология, бейнелеу). Емдеу қолданыстағы ұлттық ұсыныстарға сүйене отырып таңдалады және психологиялық, рухани, физикалық және паллиативті көмек көрсетумен қатар жүруі керек.
ДДСҰ не дейді?
АПВ тудыратын жатыр мойны обырының жаһандық ауыртпалығының ауқымын ескере отырып, Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы жатыр мойны обырын жоюды жеделдетудің жаһандық стратегиясын Қоғамдық денсаулық сақтау мәселесі ретінде қабылдады (WHA73. 2 қарары), онда келесі мақсаттар қойылған: АПВ-ға қарсы толық вакцинация 15 жасқа дейінгі қыздардың 90%-да; 35 жастағы және 45 жастағы әйелдердің 70%-да жоғары тиімді тестілеуді қолдана отырып скрининг; және жатыр мойны ауруы диагнозы қойылған әйелдердің 90% -да, емдеуді қамтамасыз ету (қатерлі ісікке дейінгі зақымдануы бар әйелдердің 90% -да және инвазивті қатерлі ісігі бар науқастардың 90% -да басқару). Сонымен қатар АПВ-мен байланысты ісікке дейінгі және қатерлі ісік ауруларының алдын алу ДДСҰ қабылдаған денсаулық сақтау секторының сәйкесінше АИТВ, вирустық гепатит және жыныстық жолмен берілетін инфекциялар бойынша 2022-2030 жылдарға арналған Жаһандық стратегияларының негізгі элементтерінің бірі болып саналады және "Ауыз қуысының гигиенасы" қарарында ауыз қуысы және көмейдің қатерлі ісігімен күресу шаралары қарастырылған. ДДСҰ-ның БҰҰ жүйесінің жаһандық, өңірлік және Ұлттық деңгейлердегі бейінді мекемелерімен бірлескен қызметі мынадай мақсаттарға қол жеткізуге бағытталған: Саясатты әзірлеу және оны жүзеге асыруға жәрдемдесу үшін саяси міндеттеме деңгейін арттыру. Нақты жағдайларды, жинақталған тәжірибе мен озық тәжірибені ескере отырып, техникалық көмек көрсету. Соңғы нақты деректер негізінде нормалар мен стандарттарды әзірлеу. Қойылған міндеттерді шешу және медициналық көмектің сапасын арттыру бойынша жаһандық денсаулық сақтау экожүйесінің жұмысына басшылық жасау.
