Адал адам дегеніміз — шынайы, ақкөңіл, сөзінде тұратын және ешкімге жамандық ойламайтын, өз ісіне жауапкершілікпен қарайтын тұлға. Адалдық — адамның ішкі ниетінің тазалығын, іс-әрекетінің әділдігін, өзіне де, өзгеге де деген адал қарым-қатынасын білдіреді. Мұндай адам өз ар-ұжданына сәйкес әрекет етеді, әрдайым шындықты айтуды және әділетті болуды мақсат етеді.
Бұл туралы Президент Қасым-Жомарт Тоқаев Ұлттық құрылтайдың үшінші отырысында да айтты.
Әрине, мұның бәрі қатып қалған қағида емес. Алайда, ұлттың жаңа сапасын қалыптастыру жолындағы негізгі бағыт-бағдар бола алады. Еліміздегі әрбір азамат осы басты құндылықтарды берік ұстануы керек. Мен ұсынған "Адал азамат" ұғымы мұның бәрін түгел қамтиды. Сонымен бірге бұл Әділетті Қазақстан идеясымен үндесіп жатыр. Біз осы іргелі құндылықты ұрпақ санасына сіңіре беруіміз керек", - деді Мемлекет басшысы.
Сөзінше, адал азамат дегеніміз – жақсы қасиеттерге ие болып, адал еңбек ететін және табысқа адал жолмен жететін адам.
Яғни, адалдық пен әділдікті бәрінен биік қояды. Озық ойлы ұлт болу үшін бүкіл қоғам сана-сезімін өзгертіп, жаңа құндылықтарды орнықтыруы керек. Әрбір адам "Адал азамат" деген атқа лайық болса, елімізде әділ қоғам орнайды. "Адал адам – Адал еңбек – Адал табыс" – бір-бірінен ажырамайтын ұғымдар. Осы үш тағанды озық әрі табысты елге айналудың басты кілті деуге болады, - деді Тоқаев.
Адал адам — бұл өзіне де, өзгелерге де әділ әрі шыншыл, қандай жағдайда да өз ұстанымынан таймайтын адам. Мұндай адам өз сөзінде тұрады, айтқаны мен ісі бір жерден шығады, ар-ұжданына қарсы әрекет жасамайды. Ол жалған сөйлеп, алдап-арбаудан аулақ, барлық қарым-қатынасында адалдықты басшылыққа алады. Адал адам өмірде кездескен қиындықтар мен азғыруларға қарамастан, өз құндылықтарына адал болып қалады, ешкімге жамандық жасамайды және басқаларға көмек көрсетуге әрдайым дайын тұрады. Оның бойында ішкі тазалық, ашықтық, әділеттілік, мейірімділік, жауапкершілік және өз сөзіне берік болу сияқты қасиеттер айқын көрініс табады. Бұл қасиеттер адал адамның тек жеке басының емес, сонымен қатар оның қоғамға тигізер әсерінің де маңызды екенін көрсетеді.
«Сегіз қырлы, бір сырлы»
“Сегіз қырлы, бір сырлы” деген нақыл сөз адамның жан-жақты дамыған тұлға болуын және сол жан-жақтылықты біртұтас ішкі қасиеттермен ұштастыра білуін насихаттайды. Бұл мақал бір ғана қабілетпен шектелмей, өмірдің әртүрлі қырларында өзін көрсетуге, әр салада шеберлік пен білімге қол жеткізуге және сонымен бірге адами қасиеттерді сақтауға үндейді.
“Сегіз қырлы” ұғымы адамның жан-жақты таланттарын, түрлі салаларда жеткен табыстарын білдіреді. Мұндай адам өнерге де, ғылымға да, кәсіпке де, қоғамдық қызметке де бейім. Ол тек бір ғана салада емес, өз өмірінің әр қырында нәтижелі әрекет ете алады. Мысалы, “сегіз қырлы” адам дегенде біз бір уақытта шебер ұстаз, өнерлі әнші, икемді қолөнерші, білімді ғалым, епті кәсіпкер, тамаша ұйымдастырушы, жақсы кеңесші және тағы басқа да қырларын ашып көрсете алатын тұлғаны елестетеміз.
Ал “бір сырлы” ұғымы — адамның ішкі рухани тұрақтылығын, әділдігі мен адалдығын меңзейді. Ол сыртқы қабілеттерімен қатар, өз құндылықтарын, адалдық пен әділеттілік қағидаттарын мызғымай сақтайды. Қаншама өнер мен білімге ие болса да, адамгершіліктен айырылмай, әрдайым өзінің ар-ожданын, шынайылығын сақтайтын жанды сипаттайды. Басқаша айтқанда, адам қанша дарынды болса да, оның бәрі тек ішкі қасиеттерімен үйлескенде ғана шын мәнінде құнды болмақ.
Осылайша, “сегіз қырлы, бір сырлы” мақалы бізге жан-жақты даму мен рухани құндылықтарды бір-бірімен үйлесімді ұштастырудың маңыздылығын көрсетеді. Бұл адам болмысын тек сыртқы табыстарымен ғана емес, ішкі тұрақтылықпен, адалдықпен және адамгершілікпен бағалауға шақыратын даналықтың бір көрінісі.
Саналы адам қалай қалыптасады?
Саналы адамды қалыптастыру — күрделі, көпқырлы және үздіксіз жүретін процесс. Ол адамның биологиялық тұрғыда дамуы мен рухани кемелденуі, білімділіктің тереңдеуі және адамгершілік қасиеттердің бекемделуі арқылы жүзеге асады. Бұл үдерісті жан-жақты қарастыратын болсақ, бірнеше маңызды аспектілерді атап өтуге болады.
Адамның дүниетанымының алғашқы іргетасы отбасында қаланады. Баланың ата-анасынан, туыстарынан көрген үлгі-өнегесі, олардың қарым-қатынасы мен ұстанымдары оның сана-сезімін қалыптастыруға айрықша әсер етеді. Тәрбиелі отбасында өскен бала әдетте ізетті, мейірімді, жауапкершілікті әрі адамгершілікті алдыңғы орынға қояды. Отбасындағы тәртіп, шыншылдық, өзара құрмет, өз ісіне деген адалдық сияқты қасиеттер баланың болашақта саналы адам ретінде қалыптасуына негіз болады.
Саналы тұлға болу үшін терең және жүйелі білім алу қажет. Мектеп қабырғасынан бастап жоғары оқу орындарына дейінгі білім беру жүйесі адамның интеллектуалдық қабілеттерін дамытады, таным көкжиегін кеңейтеді, сыни ойлау қабілетін қалыптастырады. Жақсы білім алған адам әлемнің, қоғамның және өзінің орнын дұрыс түсіне алады. Ол өзіне де, өзгелерге де жауапкершілікпен қарауға дағдыланады. Сонымен қатар, білім өмір бойы жалғасатын процесс болғандықтан, үздіксіз оқуға, ізденуге, өзін-өзі жетілдіруге ұмтылған адам әрқашан саналы шешім қабылдауға қабілетті болады.
Саналы болу тек сыртқы ықпалдармен ғана емес, адамның ішкі жан дүниесімен де байланысты. Адам өз іс-әрекеттерін, қателіктерін, жетістіктерін үнемі талдап, олардан сабақ алғанда ғана саналы болмысы бекемделе түседі. Өзіндік рефлексия — адамның қандай жағдай болмасын өз қателігін мойындай білуі, оны түзетуге талпынуы және келешекте бұдан да дұрыс шешім қабылдай алуы. Өзін түсіне білу, өз эмоциялары мен сезімдерін бақылап, оларды тиімді бағытта басқара алу — саналы адам қалыптасуының негізгі шарттарының бірі.
Қоғамдық орта — адамның өзін-өзі дамытуына ықпал ететін маңызды фактор. Әртүрлі адамдармен, мәдениеттермен, көзқарастармен араласу саналы адам қалыптастыруда айрықша рөл атқарады. Ашықтық, өзгелердің пікірін құрметтеу, төзімділік сияқты қасиеттер адамның ішкі санасының өсуіне ықпал етеді. Сонымен бірге, мәдениет адамға эстетикалық және рухани құндылықтарды бойға сіңіруге, әлемнің күрделі құрылымын терең түсінуге көмектеседі. Мәдениет арқылы адам әдептілік қағидаттарын, қоғамда қабылданған нормаларды меңгеріп, өз әрекеттерін соларға сәйкес үйлестіреді.
Саналы адамның тағы бір белгісі — оның білім мен жаңашылдыққа деген табиғи қызығушылығы. Саналы адам ешқашан тоқтап қалмайды: ол жаңа ақпаратты іздейді, жаңа білімді меңгереді, әртүрлі көзқарастарды салыстырады. Ол өзіне сұрақ қоя біледі: “Неге бұл осылай?”, “Басқаша болуы мүмкін бе?”, “Мен қалай жақсарта аламын?” деген секілді. Мұндай қызығушылық пен ізденіс адамның әлемді түсінуін, өз орнын табуын және өз әрекеттеріне жауапкершілікпен қарауын қамтамасыз етеді.
Саналы адам өз санасын тек біліммен ғана емес, адами қасиеттермен де байытады. Ізеттілік, шыншылдық, әділдік, мейірімділік, өзіне және өзгелерге құрметпен қарау сияқты моральдық ұстанымдар адамның саналы болмысының негізгі тіректерін құрайды. Саналы адам әрқашан әділетті шешімдер қабылдауға тырысады, жақындарына қамқорлық көрсетеді, қоғамның игілігіне үлес қосады. Ол өзіне жүктелген міндеттерді орындауға жауапкершілікпен қарайды және өзінің іс-әрекеттерінің нәтижесін түсініп, қабылдай алады.
Саналы адам қалыптасуы ұзаққа созылатын, үздіксіз жетілдіруді талап ететін процесс. Бұл үдеріс адамның тәрбиесі мен білімі, өзіндік талдау мен ізденісі, қоғамдық ортамен өзара әрекеті, ішкі моральдық құндылықтарды сақтауы негізінде жүзеге асады. Саналы адам тек өз пайдасы үшін ғана емес, қоғам үшін де әрекет етіп, өмір бойы өзінің білімін, рухани байлығын, адамгершілігін жетілдіруге ұмтылады. Бұл оны шынайы, саналы тұлға ретінде көрсетеді.
Сапалы қоғам қалай қалыптасады?
Сапалы қоғам қалыптасуы үшін оның негізінде әділдікке, заңдылыққа, білімге, адамгершілікке және өзара сенімге негізделген әлеуметтік құрылым болуы керек. Бұл үдерісті жүзеге асыруға бірнеше маңызды фактор ықпал етеді:
Сапалы қоғам үшін заң үстемдігі басты орын алады. Барлық азаматтардың құқықтары тең және әділ қорғалуы тиіс. Қоғамдағы заңдар барлығына бірдей қолданылады және ешкімге жеңілдік бермейді. Әділетті сот жүйесі, құқық қорғау органдарының адалдығы және мемлекеттік мекемелердің ашықтығы азаматтардың заңға деген сенімін арттырады. Бұл өз кезегінде құқықбұзушылықты азайтып, қоғамдық тұрақтылық пен қауіпсіздікті қамтамасыз етеді.
Білім деңгейі жоғары, сауатты қоғам ғана сапалы болып саналады. Білім беру жүйесі қолжетімді, әділетті және заман талабына сай болуы керек. Азаматтар тек өз саласында кәсіби маман болып қана қоймай, сыни тұрғыдан ойлау қабілетіне, ізденімпаздыққа және жаңа идеяларға ашық болуы тиіс. Ғылым мен инновацияны дамыту арқылы қоғам өз экономикасын нығайтып, өмір сүру деңгейін жақсартады.
Сапалы қоғамда байлық пен мүмкіндіктер әділ бөлінуі керек. Әлеуметтік теңсіздік, кедейлік пен жұмыссыздық мәселелерін шешу үшін тиімді әлеуметтік саясат қажет. Мемлекет азаматтардың денсаулығын, білім алуын және тұрғын үй жағдайын қамтамасыз ете отырып, әрбір адамның өз әлеуетін толық жүзеге асыруына мүмкіндік беруі керек. Әлеуметтік әділеттілік қоғамның бірлігін нығайтып, адамдардың өз мемлекетіне деген сенімін арттырады.
Сапалы қоғам адамгершілік қағидаттарға негізделеді. Мейірімділік, шыншылдық, әділеттілік, өзара көмек, басқа адамдардың құқықтарын құрметтеу сияқты құндылықтар қоғам мүшелерінің қарым-қатынасын жақсартады. Әрбір адам өзінің жеке мүддесін ғана емес, қоғамның ортақ игілігін де ойлауы қажет. Адамгершілік қасиеттер қоғамдық келісімнің іргетасын қалыптастырып, адамдар арасында өзара түсіністік пен сенімді нығайтады.
Экономикалық тұрақтылық сапалы қоғамның маңызды тіректерінің бірі болып табылады. Қоғам мүшелері адал еңбектің құндылығын түсініп, өз саласында жоғары кәсібилікке ұмтылғанда, экономика дамиды, азаматтардың тұрмыс деңгейі жақсарады. Кәсіпкерлікке қолдау көрсету, инновациялық идеяларды жүзеге асыруға мүмкіндік беру, экономикалық саясаттың ашықтығы қоғамдағы еңбек мәдениетін қалыптастырады. Бұл адамдардың өмірге деген сенімділігін арттырып, олардың қоғамға деген жауапкершілігін күшейтеді.
Сапалы қоғам тек әлеуметтік-экономикалық тұрақтылықпен ғана шектелмейді. Ол табиғатқа ұқыптылықпен қарауды да қамтиды. Қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды тиімді пайдалану, қалдықтарды дұрыс өңдеу және экологиялық тепе-теңдікті сақтау — болашақ ұрпақтың да сапалы өмір сүруін қамтамасыз етеді. Экологиялық мәселелерге мән беретін қоғам өзінің ұзақ мерзімді тұрақтылығын сақтай алады.
Сапалы қоғамның негізінде белсенді және саналы азаматтар тұрады. Әрбір азамат өз құқығы мен міндеттерін түсініп, мемлекет пен қоғам өміріне қатысқан кезде ғана қоғам сапалы бола алады. Азаматтық қоғамның дамуы, бейбіт жиналыстар, еріктілер қызметі, қоғамдық ұйымдар мен қозғалыстар адамдардың қоғамдық мәселелерді шешуге қатысуына мүмкіндік береді. Жас ұрпақтың дұрыс тәрбиеленуі, олардың білімді және жауапты азамат болып өсуі — қоғамның болашақ сапасын анықтайды.
Сапалы қоғам қалыптасуы үшін мемлекет пен азаматтар арасындағы жауапкершіліктің теңдігі, әділдік пен заңның үстемдігі, білім мен ғылымның дамуы, әлеуметтік теңдік, адамгершілік құндылықтар және қоршаған ортаға деген құрмет сияқты факторлар маңызды рөл атқарады. Мұндай қоғамда адамдар бір-біріне сенеді, өздерінің болашағына сенімді болып, барлық күш-жігерін ортақ игілікке бағыттай алады.
Интеллектуалды ұлт қалай қалыптасады?
Интеллектуалды ұлт қалыптастыру — бір күнде немесе қысқа уақыт ішінде іске аса қоятын процесс емес. Бұл ұзақ мерзімді, бірнеше негізгі бағыттарды қамтитын жүйелі жұмысты талап етеді. Интеллектуалды ұлт құру үшін білім беру, мәдениет, ғылым және технология салаларында тұрақты даму мен реформалар жүргізу қажет. Төменде интеллектуалды ұлт қалыптастыруға ықпал ететін негізгі факторлар мен қадамдар көрсетілген.
Интеллектуалды ұлт қалыптастыру ең алдымен сапалы білім беру жүйесіне байланысты. Білім беру үдерісін заман талабына сай етіп жаңарту қажет. Бұл үшін:
• Бастауыштан бастап жоғары білімге дейінгі барлық деңгейде әлемдік стандарттарға сай оқу бағдарламаларын енгізу;
• Мұғалімдер мен профессорлардың біліктілігін тұрақты арттыру;
• STEM (ғылым, технология, инженерия, математика) бағыттарын кеңінен дамыту;
• Сыни ойлау мен креативтілікке баса назар аудару;
• Білім беру мекемелерінде зерттеу жүргізуге қажетті заманауи инфрақұрылым мен ресурстарды қамтамасыз ету.
Интеллектуалды ұлт ғылымсыз қалыптаспайды. Ғылымды дамыту үшін:
• Зерттеу институттары мен университеттерге қаржылық қолдау көрсету;
• Ғылыми зерттеулерге арналған гранттар мен стипендиялар жүйесін жетілдіру;
• Ғалымдар мен зерттеушілердің шетелдік тәжірибені меңгеруі үшін халықаралық ынтымақтастықты дамыту;
• Зияткерлік меншікті қорғау тетіктерін күшейту;
• Ғылымды коммерцияландыру механизмдерін қалыптастыру арқылы зерттеулердің нақты экономикалық пайда әкелуін қамтамасыз ету.
Инновациялық технологиялар мен цифрландыру интеллектуалды ұлт қалыптастырудың негізгі шарттарының бірі. Бұл бағытта:
• Жоғары технологиялық салаларды қолдау және дамыту;
• IT-индустрия мен стартап экожүйесін нығайту;
• Халықты цифрлық сауаттылыққа үйрету;
• Электронды үкімет пен цифрлық қызметтерді жетілдіру арқылы мемлекеттік басқарудың тиімділігін арттыру.
Интеллектуалды ұлт қалыптасуы мәдениет пен тілдің дамуына тікелей байланысты. Ана тілі мен ұлттық мәдениет интеллектуалды өркендеудің негізін құрайды. Бұл үшін:
• Ұлттық құндылықтарды заманауи мәдениетпен үйлестіру;
• Әлемдік әдебиет пен өнерді ана тіліне аудару, ұлттық әдебиетті халықаралық деңгейде насихаттау;
• Көптілділікті дамыту, бірақ сонымен қатар ана тіліне ерекше басымдық беру;
• Мәдени мұраларды сақтау және оны жаңа буынға тиімді жеткізу тетіктерін әзірлеу.
Интеллектуалды ұлт қалыптастыру үшін қоғамның барлық мүшесіне тең мүмкіндіктер беру маңызды. Әлеуметтік әділеттілік сақталмаған жағдайда, таланттар мен зияткерлік әлеует толық ашылмай қалуы мүмкін. Бұл бағытта:
• Сапалы білім алу мүмкіндігін қамтамасыз ету;
• Әлеуметтік осал топтар үшін білім беру гранттарын көбейту;
• Қоғамдағы таптық айырмашылықты азайту арқылы азаматтардың әлеуметтік ынтымақтастығын нығайту.
Интеллектуалды ұлт қалыптастыру жас буынның білімге, ғылымға, өнертапқыштыққа деген қызығушылығы мен мотивациясын оятудан басталады. Ол үшін:
• Бала кезден бастап ғылым мен техникаға қызығушылықты арттыратын іс-шараларды ұйымдастыру (робототехника байқаулары, ғылыми жәрмеңкелер, т.б.);
• Жастарға үлгі болатын табысты тұлғалардың тарихын дәріптеу;
• Жас мамандардың шетелде білім алуына қолдау көрсету, бірақ оларды елге қайта оралып, өз білімдерін отанында қолдануға ынталандыру.
Интеллектуалды ұлт тек білімді ғана емес, сонымен қатар саналы, белсенді азаматтардан тұрады. Қоғам мүшелері өздерінің құқықтары мен міндеттерін толық түсінуі қажет. Ашық, сындарлы пікірталастар, демократиялық принциптерді ұстану, қоғамдық ұйымдар мен еріктілер қозғалысы арқылы азаматтардың ел болашағына қатысуы интеллектуалды ұлттың дамуына ықпал етеді.
Интеллектуалды ұлт қалыптасуы — бұл білім, ғылым, мәдениет, әлеуметтік әділеттілік, азаматтық белсенділік және технологиялық даму бағыттарындағы үйлесімді жұмыс нәтижесі. Бұл үдеріс бірнеше ұрпақ бойы жалғасуы мүмкін, бірақ әрбір қадам елдің интеллектуалдық әлеуетін арттырып, оның әлемдік аренадағы орнын нығайтады. Интеллектуалды ұлт өз елінің және бүкіл әлемнің дамуына үлес қосатын, жаңашыл, білімді, адамгершілікке бай азаматтардан құралады.
Өзіңді қалай тәрбиелеуге болады?
Әлемдегі ең озық ойлы тұлғалардың қалыптасуы — күрделі, көп қырлы үдеріс. Олар тек ерекше зияткерлік қабілеттердің арқасында емес, сонымен қатар қоршаған ортаның, тәрбиенің, білімнің, және өздерінің табандылығының нәтижесінде қалыптасты. Бұл тұлғаларға ортақ бірнеше маңызды факторларды бөліп көрсетуге болады:
Ерекше қызығушылық пен ерте жастан қалыптасқан ынта.
Көптеген озық ойлы тұлғалар бала кезінен-ақ белгілі бір тақырыпқа ерекше қызығушылық танытты. Мысалы, Леонардо да Винчи сурет пен инженерияға деген қызығушылығын ерте байқатты, ал Альберт Эйнштейн бала кезінен физика мен математикаға ынта қойды. Ерте қалыптасқан қызығушылықтар олардың өмір бойы ізденуіне негіз болды.
Үздіксіз білім алу және ізденіс.
Озық ойлы тұлғалар ешқашан білім алуды тоқтатқан емес. Олар тек формалды біліммен шектелмей, өздігінен оқып, әртүрлі ақпарат көздерін пайдаланып, жаңа нәрселерді меңгеруге ұмтылды. Стив Джобс, мысалы, дәстүрлі оқу орнында ұзақ уақыт оқымағанымен, ол өзін қызықтырған тақырыптарды терең зерттеп, озық технологияларға ерекше көзқараспен қарады.
Қолайлы орта мен қолдау.
Көптеген ірі тұлғалар өз идеяларын жүзеге асыру үшін қолайлы орта мен қолдауға ие болды. Галилео Галилейге қолдау көрсеткен меценаттар мен университеттер оның ғылыми тәжірибелерін дамытуға мүмкіндік берді. Ньютон өз заманындағы ғылыми қоғамдастықтың мүшесі бола отырып, жаңа идеяларды талқылап, теорияларын нығайта алды. Бұл қолдау оларға өз ойларын іске асыруға, тәжірибе жасауға және дамуға жағдай жасады.
Өзгерістерге ашықтық және жаңашылдық.
Озық ойлы адамдар қалыптасқан жағдайды қайта қарап, оны жақсартуға, жаңаша көзқараспен қарауға дайын болды. Олар дәстүрлі ұстанымдарға сыни тұрғыдан қарап, батыл қадамдарға барды. Николай Коперник, мысалы, геоцентрлік жүйеден бас тартып, гелиоцентрлік жүйені ұсыну арқылы астрономияда төңкеріс жасады. Мұндай жаңашылдық олардың ой өрісін кеңейтті және үлкен жетістіктерге жеткізді.
Қайсарлық пен шыдамдылық.
Көптеген озық ойлы тұлғалардың өмір жолы қиыншылықтармен, сәтсіздіктермен, тіпті қоғамдық қарсылықтармен толы болды. Алайда олар әрдайым өз мақсаттарына жетуге табандылық танытты. Томас Эдисон мыңдаған сәтсіз тәжірибеден кейін ғана жарық шамын ойлап тапты, бірақ ол ешқашан үмітін үзген емес. Қайсарлық пен табандылық олардың ұзақ мерзімді жетістіктерінің негізі болды.
Шығармашылық және сыни ойлау қабілеті.
Озық тұлғалар шығармашылық тұрғыдан ойлауға қабілетті болды. Олар мәселелерді стандартты емес әдістермен шешіп, жаңа мүмкіндіктерді іздеді. Бұл қабілет оларға жаңа теорияларды, өнертабыстарды және тәсілдерді енгізуге мүмкіндік берді. Мысалы, Вольфганг Амадей Моцарт музыкада ерекше стиль қалыптастырса, Пабло Пикассо кескіндемеде жаңа бағыттарды дамытты. Сыни және шығармашылық ойлау олардың кез келген қиындықты жаңа қырынан қарастырып, оны жеңілдетуіне жол ашты.
Қоғамдық пікір мен идеялардың еркін алмасуы.
Кейбір озық ойлы тұлғалар өз заманындағы идеялар мен пікірталастардың ықпалымен өсті. Олар түрлі философиялық, ғылыми және мәдени қозғалыстардың ортасында болып, өз көзқарастарын дамытты. Бұл оларды үлкен ойларға итермеледі және өз идеяларын басқалармен салыстыра отырып жетілдіруге мүмкіндік берді.
Өмір бойы жетілуге деген құлшыныс.
Озық ойлы тұлғалар өзін-өзі жетілдіруді ешқашан тоқтатпады. Олар өмір бойы жаңа білім іздеді, жаңалықтарға қызықты, әрқашан өздерін дамытуды көздеді. Олардың жетістіктері тек белгілі бір жаста жеткен табыстарымен ғана шектелмей, бүкіл өмірлерінде дамып отырған.
Әлемдегі ең озық ойлы тұлғалар қалыптасу үшін түрлі факторлардың бірегей үйлесімі қажет. Бұл — табиғи талант, балалық шақтағы қызығушылық, үздіксіз білім алу, қолайлы орта, қайсарлық, шығармашылық қабілет, жаңашылдық және өз жетістіктерін дамытуға деген тұрақты ұмтылыс. Әр тұлғаның жолы өзінше ерекше болса да, олардың бәріне ортақ қасиет — олар ешқашан тоқтап қалмай, әрқашан алға қарай ұмтылғандығы. Осылайша, олардың өмір жолы қазіргі және болашақ ұрпаққа үлгі болып, адамдардың интеллектуалдық деңгейін жоғарылатуға шабыт береді.
