Бүгін қазақстандықтар, әсіресе әйелдер қауымы асыға күткен заң қабылданды. Әйелдер мен балаларды қорғау жөніндегі жаңа заң қалай қабылданғанын және ол нені көздейтінін саралап көрейік, деп хабарлайды BAQ.KZ тілшісі.
Заңның 15 заңнамалық актісіне өзгерістер мен толықтырулар енгізілді
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне әйелдер құқықтары мен балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" және "Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне әйелдер құқықтары мен балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" заңдарға қол қойды.
ҚР Парламенті Сенатының төрағасы Мәулен Әшімбаев осы заңдарға түсініктеме берді. Айтуынша, бұдан былай тұрмыстық зорлық-зомбылық үшін жауапкершілік артады.
Ел Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев әйелдердің құқықтары мен балалардың қауіпсіздігін қорғауды қамтамасыз ету мәселелеріне басымдық береді. Мемлекет басшысының тапсырмалары аясында тиісті заңдар әзірленді. Атап айтқанда, әйелдер мен балалардың заңды мүдделерін қамтамасыз ету және елдегі отбасы институтын нығайту үшін қосымша құқықтық тетіктер енгізілуде. Сонымен қатар тұрмыстық зорлық-зомбылық үшін жауапкершілік артады, - деді ол.
Бұған дейін Сенат депутаттары "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне әйелдер құқықтары мен балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" заңды және ілеспе құжатты екі оқылымда мақұлдаған болатын.
Негізгі Заң 15 заңнамалық актісіне, оның ішінде жеті кодекс пен сегіз заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізуді көздейді. Ілеспе заң әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекске түзетулер енгізуді қарастырады. Кәмелетке толмағандарды қорлау (қорқыту, кибербуллинг) және 16 жасқа толмаған баланы қоғамдық көліктен мәжбүрлеп түсіру және басқа да түзетулер үшін әкімшілік жауапкершілік белгіленеді.
Қабылданған заңның басты міндеті - балалар қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері бойынша мемлекеттік саясаттың құқықтық, экономикалық, әлеуметтік және ұйымдастырушылық негіздерін жетілдіру, әйелдер мен балаларға қатысты қылмыстардың алдын алу және жолын кесу.
Соңғы 5 жылда әйелдер мен балаларға қарсы қылмыстар үшін жауапкершілік қаншалықты күшейтілді?
Президент Қасым-жомарт Тоқаевтың бастамасымен 2019 жылдан бастап әйелдер мен балалардың жыныстық қол сұғылмаушылығына, адам саудасына қарсы қылмыстар үшін қылмыстық жауапкершілік күшейтілді. ІІМ құрылымында әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау бойынша арнайы бөлімшелер құрылды. Ел Президентінің тапсырмасы бойынша 2021 жылы олардың штат саны 256 бірлікке дейін ұлғайтылды. Мұндай лауазымдар қазір әрбір қалалық және аудандық полиция органында бар. Сондай-ақ әйелдер мен кәмелетке толмағандарға қатысты жыныстық зорлық-зомбылық қылмыстарын тергеу бойынша әйел тергеушілердің мамандануы енгізілді.
2023 жылы Мемлекет басшысы отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылықтың кез келген көрінісі үшін жазаны қатаңдатуды тапсырды. Бұл тапсырма Президенттің Жарлығымен 2023 жылғы 8 желтоқсанда бекітілген Адам құқықтары мен заңның үстемдігі саласындағы іс-қимыл жоспарына енгізілді. Оны іске асыру шеңберінде мүдделі мемлекеттік органдар Бала құқықтары жөніндегі уәкілмен және Парламент Мәжілісінің депутаттарымен бірлесіп әйелдер мен балаларға қатысты зорлық-зомбылықтың кез келген көріністері үшін жауапкершілікті қатаңдатуға, отбасы институтын нығайтуға және кәмелетке толмағандардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған заңнамалық түзетулер әзірледі.
Сонымен қатар Мемлекет басшысы жыл басында «Egemen Qazaqstan» газетіне берген сұхбатында қарапайым азаматтардың осы мәселе бойынша ұстанымын толық қолдайтынын айтты. Осыдан кейін заңнамалық шаралар одан әрі күшейтіліп, ұрып-соғу және денсаулыққа жеңіл зиян келтіру қылмыстары Әкімшілік кодекстен Қылмыстық кодекске ауыстырылды. Ұрып-соғудың кез келген фактісі енді Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі шеңберінде қаралатын болады.
Бұл заң ТМД-да әйелдер мен балаларды қорғауды қамтамасыз ететін маңызды өзгерістерді көздейтін бірінші болды.
Қазақстанда жыл сайын абьюзерлердің қолынан кемінде 80 әйел қаза табады
Бас прокуратураның мәліметінше, күнделікті полицияға тұрмыстық зорлық-зомбылық фактілері бойынша 300-ге жуық арыз келіп түседі.
ҚР Бала құқықтары жөніндегі уәкіл Динара Закиеваның айтуынша, өткен жылы 69 әйел мен 7 бала қайтыс болған. Күн сайын 342 адам отбасылық және тұрмыстық зорлық-зомбылыққа ұшырайды.
Бұл заң зорлық-зомбылыққа жол бермеу мәдениетін қалыптастыруға бағытталған, - дейді Бала құқықтары жөніндегі уәкіл.
Өткен жылдың қараша айында қазақстандықтар Otinish.kz сайтында Қасым-Жомарт Тоқаевтың атына отбасындағы зорлық-зомбылық үшін жазаны қатаңдатуды талап еткен ашық хат жолдады.
Отбасылық саладағы ауырлығы бойынша кішігірім қылмыстарға Заңның пропорционалды емес реакциясы ықтимал құқық бұзушыларда жазасыздық сезімін тудырады және табиғи түрде ауыр қылмыстарға, соның ішінде кісі өлтіруге әкеледі, - деп атап өтті петиция авторлары.
Сәуір айында қазақстандық белсенділер мен құқық қорғаушылар құрамындағы бастамашыл топ ел тұрғындарынан Сенатқа заң қолдауымен хат жіберуді сұрап, "Парламентке хат жаз" акциясын іске қосты. Бастаманы 5000-нан астам қазақстандық қолдады, олар Сенатқа елде зорлық-зомбылықты криминализациялау туралы заң қабылдауға шақырған хаттар жіберді.
Сенатта заң жобасын талқылау кезінде 154 мыңнан астам қазақстандық отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылық үшін жазаны қатаңдатқаны үшін онлайн петицияға қол қойды.
Сәуір айының басында Берлин мен Италияда Қазақстандағы тұрмыстық зорлық-зомбылықты криминализациялауды қолдайтын митингілер өтті. Оларға 150 адам жиналды. Қатысушылар отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылық, әйелдер құқықтары туралы түрлі ұрандармен және ағылшын, итальян, қазақ және орыс тілдерінде "Салтанат Заңын" қолдап плакаттармен шықты.
Сондықтан заңға енгізілген түзетулер қоғамда және бұқаралық ақпарат құралдарында кеңінен талқыланды. Парламент отырыстарына ҮЕҰ, Президент жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссияның, адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталықтың және Бала құқықтары жөніндегі уәкілдің өкілдері қатысты.
Жалпы алғанда, барлық түзету ең алдымен іргелі болып табылады. Өйткені олар көптеген мәселені, соның ішінде суицидті әлеуметтік қауіпті әрекет ретінде насихаттауды криминализациялауды қамтиды. Олар азаматтық қоғамның одан әрі дамуы үшін негіз болады және азаматтардың санасында қоғамдық қатынастардың жаңа заманауи моделін қалыптастырады, онда адам құқықтары бірінші орынға қойылады, жеке тұлғаның қадір-қасиеті танылады.
Екіншіден, бұл нормалар архаикалық негіздер мен дәстүрлерді бұзады, содан кейін отбасылық және қоғамдық қатынастар саласындағы агрессорлардың қылмыстық белсенділігін төмендетеді. Осылайша, Қазақстанда нөлдік төзімділік қалыптасады және Қазақстанның жаңа отбасылық және гендерлік саясаты өркениетті елдерден кейін жүруде.
Ең бастысы, бұл заң - атқарушы билік пен азаматтық қоғам арасындағы консенсус, Президент пен халық арасындағы келісілген әрекеттің нәтижесі.
Заңның қоғамдық-құқықтық маңызы қандай?
Аталмыш заң біздің қоғамды демократияландыру бағытындағы тағы бір қадам саналады. Осылайша, әлеуметтік теңдік принципі нығаяды және қоғамда жыныстық кемсітушілік көріністеріне нөлдік төзімділік қалыптасады.
Осы тұрғыда Президент Қасым-Жомарт Тоқаев қоғамды демократияландыруға бағытталған дәйекті реформалар жүргізуде, сайланбалы және партиялық заңнама реформаланды, Парламенттің рөлі күшейтілді, гендерлік теңдікке және адам құқықтарын сақтауға зор көңіл бөлінуде.
Жаңа заңда қоғамдық және жеке өмірдегі әйелдер мен балаларға қатысты зорлық-зомбылық туралы институционалдық нормалар бар. Осы заң отбасылық-тұрмыстық және қоғамдық қатынастарды одан әрі өзгерту үшін негіз болады.
Құжат адамның қадір-қасиетін тануға, азаматтың құқықтары мен бостандықтарын жалпыға бірдей құрметтеуге және сақтауға бағытталған. Ол отбасылық-тұрмыстық қатынастар саласында ұрып-соғу мен денсаулыққа қасақана зиян келтіруді қылмыстық жауапкершілікке тартады. Яғни, заң әйелдер мен балаларға қатысты зорлық-зомбылыққа байланысты кез келген қауіпті іс-әрекетті жасаған адамдарға қылмысы үшін жауапкершіліктің толықтығын болдырмау мүмкіндігін жоққа шығарады. Мұндай өзгеріс, сайып келгенде, отбасылардағы құрбандық мәселесін шешіп, тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбандарының жағдайын едәуір жақсартуы керек.
Заңның негізгі мақсаты - жазалау емес, алдын алу
Қабылданған заңдар әйелдер мен балаларға қатысты зорлық-зомбылықтың кез келген көріністері үшін жауапкершілікті қатаңдатуға, зорлық-зомбылықты болдырмауға бағытталған. Сондай-ақ отбасы институтын нығайтуды және кәмелетке толмағандардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуді көздейді.
Заң шығарушы орган қоғамның сұранысына сәйкес жаза түрлерін анықтады. Қатаң жаза - қылмыстың алдын алудың және қоғамды қауіпті қылмыскерлерден қорғаудың тиімді әдісі.
Қылмыстардың алдын алуға отбасы институтын нығайтуға, балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, отбасын қолдау орталықтарын құруға, отбасы мәселелері бойынша "111" байланыс орталығының жұмыс істеуіне, әйелдер мен балалардың құқықтарын қорғауға бағытталған заңнамалық жаңалықтар бар. Осылайша, заңда, ең алдымен, қылмыстың алдын алуға және азаматтардың құқықтарының әділдігі мен қорғалуын қамтамасыз етуге бағытталған шаралар кешені көзделген.
Жалпы, Заңның негізгі мақсаты жазалаушы емес, алдын алу сипатына ие.
Сонымен қатар енгізілген түзетулер балалардың құқықтық санасын қалыптастыруға арналған. Кәмелетке толмағандарды қорқыту және киббербулинг үшін әкімшілік жауапкершілік енгізілді.
Айта кету керек, кәмелетке толмағандар арасында буллинг жиі кездеседі. Осыған байланысты білім беру ұйымында ұзақ уақыт бойы буллингке қарсы тұрудың заңды тетіктері болған жоқ. Олар тек профилактикалық сөйлесумен және мектепішілік есепке алумен шектелуге мәжбүр болды.
Заңнамалық новеллалар кәмелетке толмағандарды буллинг үшін жауапкершілігін қарастырмайды, бірақ ата-аналарға балаларының әрекеттері үшін нақты жаза тағайындайды, бұл тежеу механизмі болуы керек. Мәселен, егер бұл әрекетті 12 жастан 16 жасқа дейінгі кәмелетке толмағандар жасаса – ескерту немесе 10 АЕК айыппұл ата-аналарына немесе оларды алмастыратын адамдарға салынады. Мұндай жауапкершіліктің пайда болуы балаларға да, ата-аналарға да, бүкіл қоғамға бұл мәселеге байыпты қарауға мүмкіндік береді.
Жаңа заң агрессордың қолын "байлайды" және жәбірленушіні абьюзивті қарым-қатынастан шығарады
Елде әйелдер мен балаларға қатысты зорлық-зомбылық өткір әлеуметтік мәселе ретінде қарастырыла бастады. Сарапшылардың барлық сындарлы ұсынысы мен қарапайым азаматтардың өтініштері Президент тарапынан резонанс пен қолдау тапты. Мемлекет басшысының жаңа заңға қол қоюы ел басшылығының "халық үніне құлақ асатын мемлекет" қағидатын іске асыру контекстінде қызмет ете отырып, қоғамдық сұранысқа жедел ден қоятынын көрсетеді.
Әйелдер мен балалардың құқықтарын қорғау бөлігінде ел дамуының нақты векторын белгілейтін пәрменді заңнамалық база құрылды.
Бұл заңның тағы бір жетістігі – зорлық-зомбылық құрбандары тіпті "асыраушысынан айырылған" жағдайда да, толық қорғаныс пен қолдау алу мүмкіндігіне ие болады. Бүгінде елде көптеген отбасын қолдау орталықтары, дағдарыс орталықтары жұмыс істейді. Бірақ сарапшылардың пікірінше, олардың профилактикалық жұмыстары нәтижелі емес. Зардап шеккен балалар мен ата-аналарды оңалтудың әртүрлі бағдарламаларының тиімділігі де күмән тудырады. Өз кезегінде, жаңа заң ведомствоаралық өзара іс-қимыл құру арқылы зардап шеккен адамдарды тәуелді қатынастардан айыра отырып, отбасын қолайсыз әлеуметтік ортадан шығаруға көмектеседі.
Тұрмыстық зорлық-зомбылықты тоқтату ісін соңына дейін жеткізу үшін заңға тараптардың кәмелетке толмағандарға қатысты физикалық зорлық-зомбылық пен зорлық-зомбылық қылмыстары бойынша татуласу мүмкіндігін болдырмайтын тармақ енгізілді. Бұл түзету агрессордың қолын "байлайды" және жәбірленушіні абьюзивті қарым-қатынастан шығарады.
