Қазір ұялы телефондарсыз өмірімізді елестету мүмкін емес. Электронды пошта, банктегі шоттар және басқа да құпия деректер телефонға байланған. Алайда бұл алаяқтардың арам пиғылдарын жүзеге асыру үшін қажетті деректер саналады, деп хабарлайды BAQ.KZ тілшісі.
Телефон нөмірін ғана білсе де, алаяқтар көбіне жәбірленушінің өз қолымен телефонына вирус орнатуға немесе құпия ақпаратты жария етіп жіберуіне себепші болады.
Fingramota.kz-тің мәліметінше, алаяқтар өздерін құқық қорғау органдарының, коммуналдық қызмет өкілдері ретінде таныстырулары мүмкін, бірақ олар жиі жағдайда банктен хабарласып тұрмыз деп айтады.
Елімізде 2021 жылы интернет алаяқтық бойынша 20 мыңнан астам қылмыс тіркелген.
Алаяқтардың ең көп таралған әдісі:
- вишинг – әлеуметтік инженерия элементтері бар алаяқтықтың бұл түрі телефон арқылы азаматтардың жеке мәліметтерін ұрлауға бағытталған;
- фишинг – бұл пайдаланушыны алдауға және оны өзі және оның картасы туралы құпия ақпаратты ашуға мәжбүрлеуге мүмкіндік беретін әдістер жиынтығы.
Алаяқтардың негізгі айласы қандай?
Қиындыққа тап болған туыс
Алаяқ өзін жәбірленушіге таныс, дос немесе жай ғана кездейсоқ адам ретінде таныстыруы мүмкін. Әңгімелесушінің туыстарының бірі апатқа ұшырағаны немесе қандай да бір құқық бұзғаны туралы хабарламадан кейін қылмыскер телефонды құқық қорғау органдарының өкіліне береді, ол оқиғаны растайды. Қысым мен қорқытудан кейін биліктің ойдан шығарылған өкілі белгілі бір сомаға мәселені шешуді ұсынады. Бұл жағдайда ақшаны үшінші тұлғаға беру немесе арнайы орынға әкелу қажет болады.
Лотерея ұтысы
Алаяқтар радиостанцияның жүргізушісі болып көрініп, өздерінің базасындағы нөмірлерге қоңырау шалып, жүлде ұтып алғаны туралы хабарлауы да мүмкін. Көбіне қылмыскерлер ұялы байланыс операторының өкілі ретінде өзін таныстырады. Олар радиостанция тыңдаушылары немесе белгілі бір ұялы байланыс операторының пайдаланушылары арасында лотерея ойнағанын айтып, қоңырау шалып, жеңісімен құттықтайды.
Содан кейін жеңімпаздан белгілі бір нөмірге қайта қоңырау шалу ұсынылады, сыйлықты қалай алуы керегі туралы барлық мәлімет түсіндіріледі. Жүлдені алу үшін жеңімпаз алдымен белгілі бір соманың депозитін төлеуі керек, қылмыскерлердің пікірінше, жүлделер берілген күні қайтарылады. Алайда ақша аударылғаннан кейін алаяқ жоғалып кетеді.
Банк қызметкері
Кейде алаяқтар өздерін жәбірленуші пайдаланатын банктің қызметкерлері ретінде көрсетеді. Оған карта шотында күдікті әрекет байқалғандықтан, оның жеке мәліметтерін тексеру үшін телефон соғып жатқанын айтады. Банктің «қызметкері» картаға байланған телефон нөмірін, сондай-ақ карта нөмірі мен CVV кодын қайта жазуды сұрайды. Осылайша шабуылдаушылар банк клиентінің қаражатына қол жеткізеді. Бұл елімізде алаяқтардың соңғы кезде жиі қолданып жүрген айлаларының бірі.
Алаяқтар тіпті мәселені жылдам шешу үшін телефоныңызға қашықтан қосылу үшін өз қызметтерін ұсына алады. Мұны істеу үшін олар AnyDesk және TeamViewer қолданбаларын жүктеп алуды сұрайды. Есептік жазбаларыңызға қол жеткізген алаяқтар барлық ақшаны алып, тіпті сіздің атыңызға несие ала алады.
Қаражатты қате аудару
Бұл алаяқтық схема бойынша ұялы байланыс операторының клиенті картасына қаражат аударылғаны туралы хабарлама алады. Содан кейін қылмыскерлер ақша қате аударылғанын айтып, қаражатты белгілі бір нөмірге немесе картаға қайтару туралы өтінішпен SMS жібереді. Қаражатты басқа нөмірге қате аударған жағдайлар жиі кездеседі, бірақ хабарламаны алған адамның шоты хабарлама алғаннан кейін банк кеңсесінде толтырылмаса, бұл алаяқтық саналады.
Алаяқтың арбауына түспеу үшін не істеу керек?
1. Егер сізге банк қызметкерлері қоңырау шалса, сөйлесуді дереу аяқтаңыз. Есіңізде болсын, нақты банк қызметкері сіздің жеке деректеріңізді нақтылау үшін сізге ешқашан қоңырау шалмайды. Банкте сіздің толық қаржылық файлыңыз бар. Бұл ақпарат тек алаяқтар үшін маңызды!
2. Егер сізге құқық қорғау органдарынан қоңырау шалынсаңыз, онда ешқандай дүрбелең болмайды. Әлеуетті күдіктінің қай полиция бөлімшесінде тұрғанын, оған қандай бап бойынша айып тағылғанын, әрекет қашан жасалғанын, адвокаттың көмегі көрсетілді ме, онымен қалай байланысуға болатынын сұраңыз. Сондай-ақ олар сізді атынан шақырған ұйымның сенім телефонына: Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі мен аудандық ішкі істер бөліміне дербес қоңырау шалу керек.
3. Қоңырау шалып, бірден ақша жайында әңгіме қозғаған адамға, ол өзін кім болып таныстырса да сенбеңіз. Бейтаныс адамның айтқанын істеп, ол айтқан нұсқауларды орындамаңыз, әсіресе оған өзіңіз туралы ақпарат бермеңіз.
Күмән туғызатын қосымшаларды жүктемеңіз! Адамдардың көбі құрылғыны өшіру арқылы қашықтан қол жеткізу сессиясын тоқтатқан жағдайда алаяқтар онлайн-банкингке қол жеткізе алмайды деп ойлайды. Алайда, қылмыскерлер бірнеше секунд ішінде пайдаланушының телефонындағы барлық деректерді оқып, оны өз құрылғысына жібере алады. Сондай-ақ, алаяқтар қашықтан қол жеткізу бағдарламаларын пайдалана отырып, басқа маңызды ақпаратты: пайдаланушы аккаунттарының, электрондық пошта парольдерін иемденуі, байланысатын тұлғаларды біліп алуы мүмкін. Немесе олар өздерінің құрбандарының гаджетіне маңызды мәліметтерді жіберетін, SMS-кодтар мен Push-хабарламалардағы кодтарды қоса алғанда, тыңшылық қызметті атқаратын бағдарламаларды «енгізе» алады, - деп жазады Fingramota.kz.
