Нұр-Сұлтан, BAQ.KZ тілшісі. Мәжіліс депутаты Арман Қожахметов Премьер-министр Асқар Маминге Байқоңыр ғарыш айлағының қызметіне қатысты депутаттық сауал жолдады.
Ол депутаттарға облыс тұрғындарынан Байқоңыр ғарыш айлағы мәселесі бойынша өтініштер түсіп жатқанын айтты. Яғни азаматтарды, әсіресе, аймақтағы онкологиялық аурулардың жоғары деңгейі, ғарыш айлағының қоршаған ортаға әсер етуімен байланысты орталық жүйке жүйесінің аурулары мазалайды. Қарағанды облысы онкологиялық аурулар диагнозы бойынша республикада алғашқы бестікке кіреді.
Байқоңыр ғарыш айлағынан ұзақ уақыт бойы «Протон», «Циклон», «Днепр», «Циклон-М» зымыран тасығыштары ұшырылды. Асимметриялық диметилгидразин (НДМГ) немесе жай гептил осы зымырандардың сұйық реактивті қозғалтқыштарында қолданылған. Гептил өте қауіпті: оның бір литр судағы бір микрограмы адамды өлтіріп жібереді, - дейді Арман Қожахметов.
Ол ресейлік ғалымдардың зерттеуіне тоқталып өтті. Зерттеу жұмыстарына сәйкес зымыран тасығышының бірінші бөлігінің құлауынан қоршаған ортаға орны толмас зиян келеді екен.
Себебі, топыраққа зымыран отынының улы қалдығы сіңеді. Гептил және одан ыдыраған бөліктер сумен топыраққа терең еніп, жер асты суларына жетеді. Осылайша, улы қалдық су құбырлары арқылы жергілікті тұрғындарға жетеді. Сондай-ақ мұндай топырақта өскен өсімдіктер де улы заттарды бөледі. Бұл адамдарға да зиянын тигізеді, - дейді депутат.
Оның айтуынша, сарапшылардың бағалауы бойынша, Байқоңырдан (1959 жылдан бастап) ғарыш кемелерін Қазақстан аумағына, Алтай Республикасы мен Алтай өлкесіне ұшыру сәтінен бастап 600-ден астам зымыранның сатылары құлаған. Жоғары уытты «қоқыстың» жалпы салмағы 3 мың тоннадан асады.
Соңғы 10 жылда Қазақстанда 3 апат (зымыран отынының төгілуімен байланысты) тіркелген: 2006 жылы «РС-20» («Днепр») құрлықаралық баллистикалық зымыраны, 2007 және 2013 жылдары «Протон-М» замыран тасығышы құлаған. Қазақстандық ғалымдардың пікірінше, Ресей тарапы қаржыландыратын РН апаттық іске қосуларының теріс әсерінің салдарын жою жөніндегі бағдарламалар, әдетте, үш жылға есептелген, олар экожүйе үшін барлық жағымсыз салдарды анықтау және жою үшін жеткіліксіз. Қазақстандық ғалымдар жүргізген экологиялық зерттеу құлаған зымыран тасығышының салдарын жоюға және топырақ-өсімдік жамылғысын қалпына келтіруге шамамен 10 жыл керегін дәлелдеген. Осы уақыт аралығында қоршаған ортаға бақылау жүргізіп отыру қажет, - дейді Арман Қожахметов.
Оның айтуынша,бүгінде зымыран отынының компоненттерін залалсыздандырудың тиімді әдістері әлі табылған жоқ. Дегенмен алғашқы жұмыстар өткен ғасырдың 80-жылдары басталған.
Осы ретте депутат мәселені шешу үшін мынандай жұмыстар жүргізуге шақырды:
Байқоңыр ғарыш айлағына іргелес аумақтардың ластану деңгейі және сатылардың құлау аймақтары туралы ақпарат беру;
Байқоңыр ғарыш айлағынан ұшырылған зымыран тасығыштың зиянды әсерімен байланысты аурулардың дамуын анықтау мақсатында тасымалдаушы зымырандардың сатылары төмендеген аймақтарда тұратын халықты жыл сайынғы скринингтік тексеруден өткізу жұмыстарын ұйымдастыру;
Зымыран қалдықтарының құлау аумағы мен апат орындарын, топырақ пен судағы гептилдің құрамын анықтау бойынша кешенді ғылыми зерттеуді ұйымдастыру;
Зымыран қалдықтарының құлау аумағы мен апат орындарын, топырақ пен судағы гептилдің құрамын анықтау бойынша кешенді ғылыми зерттеуді ұйымдастыру; Зымыран отынының химиялық элементтерін залалсыздандыру және қоршаған ортаны қалпына келтіру әдістерін зерттеу үшін қазақстандық ғалымдардың ғылыми зерттеулерін жыл сайын қаржыландыруды белгілеу;
Осыған байланысты Жезқазған, Сәтбаев қалалары мен Қарағанды облысы Ұлытау ауданының «Байқоңыр» ғарыш айлағына тікелей іргелес елді мекендерін экологиялық дағдарыс жағдайына дейінгі аумақтарға жатқызу мәселесін қарауды сұраймыз.
