Халықаралық сарапшылар климаттың өзгеруі денсаулыққа төнетін күрделі қатер, онымен күресуіміз керек деген пікір білдірді, деп хабарлайды BAQ.KZ.
ДДСҰ Бас директоры Тедрос Адхан Гебрейесус, Біріккен ұлттар ұйымының климат өзгеруі жөніндегі шекті конвенциясының тараптары мәслихатының (КС-28) тағайындалған төрағасы Сұлтан Ахмед Әл-Жабер, Климат өзгеруі және денсаулық мәселелері жөніндегі ДДСҰ арнаулы елшісі, Global Health ұйымының бас директоры Ванесса Керри – денсаулық сақтау саласы мамандары бірлескен үндеу жасады.
Олардың айтуынша, адамзат денсаулығына көп төнетін күрделі қатерлердің бірі – климат өзгеруімен күресу шараларын шұғыл қабылдау қажеттілігіне қарамастан, біз осы міндетті орындауға енжарлық танытып жүрміз.
Климаттың өзгеруі қазірдің өзінде болып жатыр, ал оның зардаптары ғаламның бүкіл аймағында сезіледі. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДСҰ) бағалауынша, барлық өлім жағдайларының төрттен бір бөлігі алдын алуға болатын экологиялық факторлармен байланысты болуы мүмкін, ал климаттың өзгеруі осы қауіптерді тек өршітеді.
Климаттың өзгеруі және оның зардаптары, инфекциялық аурулардың таралуы немесе созылмалы аурулардың өршуі тұрғылықты халықтың денсаулығын қорғау саласындағы бірқатар күрделі мәселелерді туындатады. Осы орайда, әрине, климат өзгеруін вакциналар көмегімен болдырмау немесе антибиотиктермен емдеп жазу мүмкін емес. Бірақ оның зардаптарын жеңілдетуге күшіміз жетеді, – дейді мамандар.
Сарапшыдардың сөзінше, климаттың өзгеру динамикасын тежеу және жаһандық жылу қарқынын 1,5˚С деңгейінде тұрақтандыру үшін барлық секторда шығарылымдарды қысқартудың шешуші маңызы зор. Осы мақсатта адамзат алдағы жеті жыл ішінде энергетикалық сектордың көміртек сыйымдылығын төмендету және шығарылымдарды, кем дегенде, 43% азайту шараларын қабылдауы тиіс.
Егер біз әрекетсіз бейғам қалатын болсақ, климат өзгерісінің зардаптары өте тез уақытта әлемдегі денсаулық сақтау жүйесіне ауыр жүктеме артуы мүмкін. Жаһандық жылу салдарынан қуаңшылық, су басу немесе аномалиялық ыстық сияқты табиғаттың оқыс құбылыстары барған сайын жиілеп және ауыр сипатта болып жатыр. Өткен жылы Пәкістанда су басу салдарынан сегіз миллион адам үйін тастауға мәжбүр болды, ал зардап шеккен тұрғындардың жалпы саны 33 миллион адамға жетті. Біз алдағы уақытта тек нашарлау белең алатынын да білеміз, – дейді олар.
Дүниежүзілік банк деректеріне сүйенсек, егер шешуші және шұғыл шаралар қабылданбаса, 2050 жылға қарай ғаламшарда климат өзгеруі салдарынан мәжбүрлі қоныс аударушылар саны 216 миллионға жуықтайды. Климат өзгеруі адамдардың тіршілік қабілетіне және материалдық әл-ауқатына қатер үйіреді, өйткені оның ықпалымен жаһандық азық-түлік жүйелеріне саны көбейген тұрғылықты халықты асырап бағу уақыт өткен сайын қиындай түседі, ал тұщы су жетіспеуі барған сайын өткір сезіледі.
Бұдан бөлек, климаттың өзгеруі миллиондаған адамның денсаулығына қатер төндіретін денге қызбасы мен тырысқақ сияқты инфекциялық аурулардың күрт өсуіне түрткі болады.
Шығарылымдарды қысқарту шаралары, атап айтқанда, жыл сайын жеті миллион адамның көз жұмуына себеп болатын ауаның ластануын төмендету есебінен тұрғылықты халық денсаулығына едәуір оң әсер ете алады.
Тұрғылықты халық денсаулығы мен климат өзгеруі арасында өзара байланыс бары айқын. Сондықтан халықаралық қоғамдастық қазба отынды пайдалану қалдығының үдерісін жеделдетуге міндетті, сонымен қатар климат өзгеруінің зардаптарына төзімділікті арттыру шараларын қабылдайды. Әлемдік қауымдастық жергілікті деңгейде климат өзгеруінің зардаптарына төзімділікті арттыруға салынған инвестициялардың іс жүзінде қайтарымды қабілеттілігін мойындауы тиіс, – дейді мамандар.
Дүниежүзілік банк бағалауынша, климат өзгерісінің зардаптарына төзімділікті арттыруға жұмсалатын әр долларға шаққанда экономикалық түсім, орта есеппен, 4 АҚШ долларын құрайды. Өйткені, жалпы алғанда, өте сапалы инфрақұрылым құру, атап айтқанда, денсаулық сақтау саласында тұрғылықты халық үшін пайдалы болады және көптеген басқа секторларда ұзақ мерзімді оң тиімділігін танытады.
Мынаны түсіну маңызды: біздің әрекетсіздігіміз апатты зардаптарға соқтырады. Климат өзгеруінің әсерін ғаламшар тұрғындарының жартысына жуығы дерлік басынан өткеріп жатыр. 2050 жылға қарай жаһандық жылу екпіні 2˚С құрайды деген сценарий шеңберінде жылудан болатын стресс күйіне, көпшілік жағдайларда оның аса ауыр түрлеріне шалдыққан тұрғындар саны тағы 1,4 миллиард адамға өседі, – деп атап өтті сарапшылар.
Климат саласында шын мәнінде әділетті қойылған күн тәртібіндегі орталық элемент денсаулық болуы тиіс, өйткені климат өзгерісінің зардаптарына ең көп дәрежеде оған төтеп беру қабілеті шамалы қауым ұшырайды. Қазірдің өзінде табыс деңгейі төмен және орташа елдер, оларға жаһандық шығарылымдардың өте аз үлесі үшін ғана жауапкершілік жүктелсе де, климаттың өзгеру салдарларынан пропорционалды емес жоғары дәрежеде зардап шегеді.
Бұл теңсіздік тек ушыға түседі. Дүниежүзілік банк деректері бойынша, климаттық факторлармен байланысты кедейшіліктің 40% дерлігі климат өзгерісінің тұрғылықты халық денсаулығына тікелей ықпал етуі нәтижесінде болады, бұл адамдарды тіршілік ету құралдарынан айырады немесе медициналық шығындардың күрт өсуіне әкеледі. Біз ондай күмәнді келешекпен ымыраға келе алмаймыз. Міне, біз неліктен мемлекеттерді және бүкіл әлемдегі негізгі мүдделес тараптарды КС-28 мәселесіне тұрғылықты халық саулығына төнетін зардаптарды болдырмауға және климат өзгерісіне зардап шегіп жүргендерге көмектесуге мүмкіндік беретін амбициялық шешімдерімен келуге шақырамыз?!, – деп үндеді мамандар.
Олардың айтуынша, COVID-19 ауруымен күресудің әлемдік тәжірибесі көрсеткендей, денсаулыққа төнетін күрделі қатермен бетпе-бет келгенде адамзат бірлескен, шешімді әрекетт және нақты нәтижелерге жетуге ұмтылған жағдайда ғана ең күрделі мәселелерді бірігіп шешуге қабілетті. Қазір ол әлдеқайда маңызды.
Осы жылы 3 желтоқсанда тарихта тұңғыш рет өткен БҰҰ климат жөніндегі мәслихатында арнаулы денсаулық күні өткізіледі. Онда екі негізгі бағыт бойынша іс-қимылдарға үндеу оқылады.
Біріншіден, осы күн оқиғасына орай, климат және денсаулық мәселелері бойынша алғаш рет министрлер деңгейінде кездесу өтеді. Бразилия, Малави, Біріккен Корольдік, АҚШ, Нидерланды, Кения, Фиджи, Үндістан, Мысыр, Сьерр-Леоне және Германияны қоса, осы жұмысты пәрменді қолдайтын бірқатар елмен тығыз ынтымақтастықта Дүниежүзілік денсаулық сақтаугі саммиті назарға ұсынылатын. Климат және денсаулық туралы декларация мәтінін дайындадық. Осы Климат және денсаулық туралы декларацияда денсаулық мәселелерін климат саласында қойылған күн тәртібінің негіз қалаушы элементіне және КС-28 қорытындыларының басты аспектілерінің біріне айналдыру көзделген.
Біз барлық елдің үкіметтерін осы Декларацияға қол қоюға үндейміз, өйткені біз бірге болғанда ғана климат өзгеруінің зардаптарына төзімді, бүкіл адамзат игілігі үшін климаттық тұрғыда бейтарап, орнықты және әділетті сипаттағы қоғамдық денсаулық сақтау жүйелерін қалыптастыруға қабілетті болатынымызға сенімдіміз. Екіншіден, Денсаулық күні шеңберінде КС-28 жиынында осы қызметтің негізгі катализаторларының бірі ретінде қаржыландыру мәселесі көтеріледі. Біз климат өзгерісімен күресуге бөлінетін жиынтық қаржыландыру көлемін ұлғайтуға қол жеткізіп қана қоймай, денсаулық сақтауды дамыту мен қолдау мақсатында инвестициялар тартуды көздейміз. Бүгінгі таңда денсаулық сақтау мақсаттарына тек бейімдеу шараларын қаржыландырудың 2% және климат өзгеруімен күресу шараларын көп тараптан қаржыландырудың 0,5% бөлігі жұмсалады. КС-28 жиынында біз іс жүзіндегі нәтижелерге жету үшін климаттық қаржыландырудың бүкіл инфрақұрылымын өзгертуге екпін береміз. Біз халықаралық қаржы мекемелерін және көп тарапты даму банктерін жаһандық оңтүстік елдеріне жеңілдік беру жағдайларында ұсынылатын қаржыландыру көлемін көбейтуге, қауіп коэффициенттерін төмендетуге және денсаулық сақтау жүйелерін нығайтуды қоса, климат өзгеруіне бейімделу шараларына бөлінетін қаражат үлесін бір мезгілде ұлғайта отырып, жеке капитал ағынын арттыруға үндейміз. Біз бұрын болып көрмеген дағдарыспен бетпе-бет келіп тұрмыз. Бізде қазірдің өзінде алдымызда тұрған міндеттер ауқымына сәйкес келетін шешімдер бар. Денсаулықты қорғауға бағдарланған климат өзгерісімен күресу шаралары – бұл өмірлік қажеттілік, – деп қорытындылады халықаралық сарапшылар.
