Импортқа тәуелділіктің жоғары болуы, инфляциялық қысым және инвестициялардың қысқару ықтималдығы Қазақстан экономикасының осалдығын күшейтеді. Ресей экономикасы күйреу кезеңінде емес, бірақ оның өсу қарқынының баяулауы Қазақстанға ұзақ мерзімді және құрылымдық әсер етуі мүмкін. Сарапшы BAQ.KZ тілшісіне осы үрдістің инфляцияға, азық-түлік қауіпсіздігіне, логистикаға және инвестициялық ахуалға ықтимал әсері туралы айтып берді.
Ресейде қатаң ақша-несие саясаты жағдайында экономика баяулау фазасына енді. Сарапшылардың бағалауынша, егер жоғары негізгі мөлшерлеме, әлемдік шикізат бағасының төмен болуы және нығайған рубль сақталса, 2026 жылы Ресейдің ЖІӨ өсімі 1–1,3 пайызға дейін баяулауы мүмкін, ал кей кезеңдерде құлдырау да болуы ықтимал. Экономикалық белсенділіктің төмендеуіне бюджеттік шығындардың қысқару мүмкіндігі де әсер етеді, бұл сұранысты және бизнес инвестицияларын азайтады.
Бұл ретте Ресейдегі инфляция айтарлықтай баяулап келеді: жыл қорытындысы бойынша көрсеткіш былтырғы 10 пайызға жуық деңгеймен салыстырғанда 5,6–5,7 пайызға дейін төмендеуі мүмкін.
Қазақстандық экономист Арман Бейсембаев болып жатқан процестерді дұрыс түсіну маңызды екенін атап өтті.
Объективті айтсақ, Ресей экономикасы құлдырап жатқан жоқ. Ол тек өсу қарқынын баяулатуда. Бұл – екі түрлі экономикалық жағдай және Қазақстан үшін олардың айырмашылығы өте маңызды. Біз күрт құлдыраудың қандай салдарға әкелетінін көрдік. 2022 жылы бір түрдегі “репетицияны” бастан өткердік, – деді сарапшы.
Ол 2022 жылы Ресей экономикасы санкциялар мен экономикалық байланыстардың үзілуінен болған күйзелісті бастан өткергенін еске салды. Сол кезде Ресейде құлдырау 15 пайызға дейін жеткен еді.
Жылдың екінші жартысында қалпына келу басталды, ал жыл қорытындысы бойынша құлдырау 2-3 пайыз болды. Бұл сценарий бізге таныс, және оның Қазақстанға қалай әсер еткенін жақсы білеміз. Негізгі проблема санкциялардың өзінде емес, логистикалық тізбектер мен қаржылық байланыстардың үзілуінде болды. Рубльдің күрт әлсіреуі автоматты түрде теңгені де әлсіретті, содан кейін инфляциялық процесс күшейді, – деді Бейсембаев.
Импортқа тәуелділік пен инфляция
Сарапшының айтуынша, Қазақстан Ресейден келетін импортқа тәуелді болғандықтан осалдыққа тап болды. Ресейдегі инфляция алдымен күрт көтерілді, кейін төмендеді, бірақ Қазақстанда баға кері түспеді.
Біз Ресейден тек тауар емес, инфляцияны да импорттадық. Өйткені тұтынудың едәуір бөлігі Ресей экономикасына байланып тұрған еді. 2022 жыл Қазақстанның құрылымдық тәуелділігін айқын көрсетті. Біз бірқатар тауарлардың тапшылығына кезіктік, – деді экономист.
Қант дағдарысы және жүйелік қателіктер
Сарапшының айтуынша, ең күрделі мысал – қант дағдарысы. Ол Қазақстанның бұл өнім бойынша шын мәнінде қаншалықты тәуелді екенін көрсетті. Бейсембаев 2022 жылға дейін Қазақстан өзін қантпен қамтамасыз ететінін айтып келгенін еске салды.
Ресей қант экспортын тоқтатқаннан кейін, елімізде тұтынылатын қанттың шамамен 70 пайызы дәл сол жерден келетінін білдік. Ал өз өндірісіміздің үлесі 30 пайыздан аспады, – деді ол.
Оның айтуынша, дағдарысты жедел шешу әрекеттері басқару кемшіліктерін ашып көрсетті: шаруаларға қызылша егісін кеңейтуге қаржы бөлінді, бірақ өңдеу зауыттары модернизацияланбады. Соның салдарынан зауыттар қосымша өнімді қабылдай алмады, ал түсімнің бір бөлігі өңделмей қалды.
2022 жылдың қорытындысы бойынша қант өндірісі артудың орнына қысқарды. Қосымша бюджет шығындарына қарамастан проблема күшейе түсті. 2025 жылдың соңына қарай бұл мәселе шешілген жоқ. Елдің ішкі қамтылуы әлі де 70 пайызға жетпейді. Бұл сыртқы тәуелділіктің сақталып отырғанын көрсетеді, – деді сарапшы.
Логистика және Ресейдің рөлі
Көп жылдар бойы Ресей Қазақстан үшін негізгі логистикалық хаб болды. Еуропа мен Қытайдан келетін көптеген тауарлар, оның ішінде Ресей өндірмейтін өнімдер де сол арқылы өтетін.
Сарапшының айтуынша, 2022 жылдан кейін бұл схема бұзылды.
Контрактілер, лицензиялау, сертификаттау және транзит Ресейге тәуелді болды. Байланыстар үзілген соң Қазақстан өндірушілермен тікелей қатынас орнатуға мәжбүр болды, бұл көп ресурс пен уақытты талап етті, – деді ол.
Инвестициялық аспект
Бейсембаевтың айтуынша, Ресей – Қазақстан экономикасына ірі инвесторлардың бірі. Ресей капиталы телекоммуникацияда, банк секторында, өнеркәсіпте және пайдалы қазбалар өндіру салаларында бар. Сондықтан Ресейдегі экономикалық қиындықтар Қазақстанға да әсер етуі мүмкін.
Ресейде ішкі экономикалық проблемалар күшейсе, сыртқы инвестицияларға көңіл бөлу қиындайды. Бұл Қазақстанға салынатын қаржының азаюы мүмкін деген сөз, – деді ол.
Құлдырау емес, бірақ ұзақ әсер
Сарапшы Қазақстан экономикасы көлемі жағынан әлдеқайда шағын екенін, бұл өсуге белгілі бір дәрежеде көмектесетінін айтады.
Бізде Ресейдегі сияқты ауқымды сыртқы шектеулер жоқ. Сондықтан Ресейге экономикалық өсімді қолдау әлдеқайда қиын. Бұл тәуекелдерді олар алдын ала түсінді. Ресей билігі инфляцияны төмендету үшін өсімнің баяулауына саналы түрде баратынын ашық айтты. Сондықтан бұл – күтпеген құлдырау емес, жоспарланған және басқарылатын процесс, – деді Бейсембаев.
Оның айтуынша, Қазақстан билігі Ресейдегі экономикалық ахуалды көріп, оны макроэкономикалық модельдеріне енгізеді. Қазір Қазақстан экономикалық циклдің басқа кезеңінде тұр: бюджет шығындары кеңейіп, өсу ынталандырылуда. Үкіметтің міндеті – экономикалық өсімді кемінде 5-5,5 пайыз деңгейінде ұстап тұру.
Мұндай ынталандыру инфляцияның өсуімен қатар жүреді, себебі экономикаға бюджет қаражаты көптеп құйылуда. Бұл тұтынуды арттырады және инфляциялық қысымды күшейтеді. Ұлттық банк осыған жауап ретінде мөлшерлемелерді жоғары деңгейде ұстап тұр, – деді сарапшы.
