Қоғам дамуының өлшемі – оның теңдігі мен әділдігіндегі тепе‑теңдікте. Осы тепе‑теңдіктің жартысын құрайтын – әйелдер. Қазақстандағы әйелдер тек отбасының тірегі ғана емес, елдің экономикасын, білім мен мәдениетті, цифрлық және қоғамдық өмірді қалыптастырушы белсенді азаматтарға айналып келеді. Әйелдің рөлі бүгінгі қоғамда көпқырлы: ол баланы тәрбиелеп қана қоймай, кәсіби салада, кәсіпте, интернет пен әлеуметтік белсенділікте, тіпті қоғамдық пікір қалыптастыруда да маңызды миссия атқарады. Осы ретте BAQ.KZ тілшісі қоғамдағы әйелдердің рөлін саралап көрген еді.
Бұл өзгеріс тек жеке адамдардың өмірлік таңдауынан туындаған жоқ. Соңғы жылдары Қазақстан гендерлік теңдік пен әйелдердің әлеуетін кеңейту бағытында заңнан бастап әлеуметтік саясатқа дейін бірқатар қадамдарды жүзеге асырып келеді. Мәселен, әйелдер жұмыспен қамтылу мен кәсіпкерлікте белсенді түрде ұсынылуда: соңғы деректер бойынша елдегі әйелдердің 48 %-ы жұмыс істейді, олардың басым бөлігі – білім, денсаулық сақтау, қызмет көрсету саласында еңбек етеді (екінші жағынан, маңызды салаларда әйелдердің үлесі төмендеу болып отыр).
Бірақ нақты саясат пен мүмкіндіктерге қарамастан, қоғамда әлі де гендерлік стереотиптер бар. Кейбір зерттеулер көрсеткендей, отбасылық міндеттер әйелдердің еңбек нарығына толық қатысуына кедергі келтіруде, әсіресе ауылдық жерлерде және дәстүрлі қоғам қалыптасқан аймақтарда.
Қоғамдағы әйелдің рөлі тек кәсіби жетістіктермен өлшенбейді
«Қоғамдағы әйелдің рөлі тек кәсіби жетістіктермен өлшенбейді. Әйел әрдайым бірнеше маңызды міндетті қатар атқарады: ол отбасының тірегі, бала тәрбиелеуші, қоғамда белсенді азамат және өз мамандығында кәсіби тұлға болуға тырысады. Сондықтан оның жетістігі тек мансаптық белесті бағындырудан немесе әлеуметтік мәртебеден көрінбеуі мүмкін. Өмірдің әр саласында, әртүрлі рөлде өзін тиімді көрсете алу – қазіргі заманғы әйелдің ең басты көрсеткіші», – дейді психолог Рахат Исақұлова.
Оның ойынша, заманауи әйелдер көбіне бірнеше сала бойынша тепе‑теңдік сақтауы қажет, себебі олар отбасыдағы жауапкершілікті, мамандықты дамыту мен жеке тұлғалық өсу миссияларын бір уақытта атқарады.
«Әйелдер ұрпақты тәрбиелейді, үйде отбасының тірегі болады, жұмыста шығармашылықпен айналысып, кәсіби дамуын жалғастырады, қоғамда өзін көрсетеді. Бұл – үлкен эмоционалдық және психологиялық жүктеме. Осындай көпқырлы міндеттерді бір уақытта орындау әр әйелден төзім, жүйелілік және ішкі күш талап етеді. Осы балансқа қол жеткізе білген әйел ғана жан-жақты дамыған, өзін толыққанды көрсететін тұлға бола алады», – дейді Рахат ханым.
Сонымен қатар, әйелдердің психологиялық тұрақтылығын сақтау маңызды мәселе болып табылады. Ол үшін арнайы қолдау бағдарламалары, кәсіби дамуға арналған тренингтер және психологиялық кеңес беру сияқты құралдар қолданылуы керек. Мұндай шаралар әйелдердің өміріндегі стрессті азайтуға, эмоционалды тұрақтылықты сақтауға және әртүрлі міндеттерді үйлестіруге мүмкіндік береді. Нәтижесінде әйелдер өз потенциалын толық іске асырып, отбасы мен жұмыстағы жауапкершілікті тең дәрежеде атқара алады, жеке өмір мен кәсіби даму арасында үйлесімді тепе‑теңдік орната алады.
Әйелдің рөлі тек өмір сүрумен шектелмейді
Мүмкіндігі шектеулі болса да, кәсіпкерлік жолды таңдаған Нұржамал Әмірәлиева – қоғамдағы әйелдердің рөлін айқын көрсететін ерекше мысал. Ол шағын тігін ательесін ашып, кәсібін дамыту арқылы тек өз отбасының табысын қамтамасыз етіп қана қоймай, өзге де әйелдерге шабыт береді. Нұржамалдың табандылығы мен шығармашылығы оның қоғамдағы орны мен әйелдердің әлеуетін көрсетуге мүмкіндік береді, сондай-ақ қиындыққа қарамастан өз ісін дамытуға деген сенімділіктің үлгісін көрсетеді.
«Алғашында қоршаған орта күмәнмен қарады. Көпшілік мүмкіндігі шектеулі әйелдің кәсібін жүргізе алмайтынын ойлады. Бірақ мен өз тәжірибем арқылы, өз еңбегіммен жұмыс істей алатынымды дәлелдегім келді. Әйелдің рөлі тек өмір сүрумен шектелмейді – ол қоршаған ортаға үлес қосып, қоғамға өз ықпалын тигізе алады. Өз кәсібім арқылы мен тек өз отбасымды қолдамаймын, сонымен қатар басқаларға да үлгі болғым келеді», – дейді Нұржамал.
Оның тәжірибесі қоғамда әйелдердің белсенділігі мен шығармашылық әлеуетінің қаншалықты маңызды екенін нақты дәлелдейді. Бұл тек жеке табысқа немесе отбасының әл-ауқатына ғана емес, қоғамның дамуына да үлес қосады. Әсіресе қазіргі цифрлы экономика жағдайында әйелдер өз кәсібін онлайн платформада дамытып, нарықта өзін танытуға мүмкіндік алады. Интернет пен әлеуметтік желілердің көмегімен олар жаңа клиенттерге қол жеткізіп, бренд құрып, шығармашылық жобаларын жүзеге асыра алады. Бұл әйелдердің кәсіби және экономикалық тәуелсіздігін арттырып, қоғамдағы рөлін жаңа деңгейге көтеруге мүмкіндік береді.
Қазіргі қоғамда әйелдің үйдегі еңбегі де кәсіби жетістіктер сияқты бағалануы қажет
Кейде қоғамда әйелдің рөлі тек кәсіби саладағы жетістіктерімен ғана бағалануы мүмкін. Алайда үй шаруасындағы әйелдің еңбегі де еш кем емес маңызды. Отбасының күнделікті тыныштығын қамтамасыз ету, балаларды тәрбиелеу, үйдің экономикасын басқару – бұл да жауапты және күрделі жұмыс. Мұндай еңбексіз қоғамда тұрақтылық пен үйлесім орнауы қиын. Үй шаруасындағы әйел өз отбасының тірегі ғана емес, сонымен қатар қоғамның негізін қалыптастыратын тыныштық пен тәртіптің сақтаушысы болып табылады.
Отбасында балаларды тәрбиелеу, қаржылық жоспарлау және күнделікті міндеттерді үйлестіру – бұл нәзік, бірақ аса маңызды еңбек. Үй шаруасындағы әйел тек отбасының тірегі ғана емес, сонымен бірге отбасы экономикасының негізін құрайды, күнделікті өмірдің үйлесімділігін қамтамасыз етеді. Оның еңбегі қоғамда көбіне көрінбейді, бірақ оның рөлі – отбасының тұрақтылығы мен қауіпсіздігін сақтау, әрі келесі ұрпақтың тәрбиесі мен дамуына әсер ету арқылы көрінеді. Мұндай еңбек қоғамның әлеуметтік тұрақтылығы мен дамуы үшін де шешуші мәнге ие.
«Үй шаруасында болу – жеңіл жұмыс емес. Балаларды тәрбиелеу, отбасының күнделікті жағдайын басқару, қаржылық мәселелерді үйлестіру – бұл да үлкен жауапкершілік. Қазіргі қоғамда әйелдің үйдегі еңбегі де кәсіби жетістіктер сияқты бағалануы қажет. Себебі отбасының тұрақтылығы, балалардың дамуы мен психологиялық жайлылығы осы еңбектің нәтижесіне тікелей байланысты», – дейді Ақжарқын Торланбаева.
Оның пайымынша, әйелдің рөлі отбасы деңгейінде тек күнделікті тұрмысты басқарумен шектелмейді. Ол – отбасының тәуелсіздігі мен тыныштығын қамтамасыз ететін тірек, сонымен бірге отбасы мүшелерінің әрқайсысына үлгі көрсететін, тәртіп пен үйлесімділікті сақтаушы. Әйелдің осындай рөлі қоғамның бейімделгіш, жауапты және тұрақты болуына тікелей әсер етеді, себебі әрбір отбасы – қоғамның микромоделі, ал әйел сол модельдің жүрегі әрі қозғаушы күші.
Әйелдер цифрлық салада да үлкен мүмкіндікке ие
Заманауи қоғамда әйелдер тек кәсіби салада ғана емес, жаңа технология мен әлеуметтік медиа арқылы қоғамдық пікір қалыптастыруда да маңызды рөл атқарады. SMM маманы Іңкәр Ілесқалиқызы әлеуметтік желілерді тиімді пайдаланып, цифрлық платформалар арқылы брендтерді дамыту, аудиториямен өзара әрекеттесу және ақпаратты дұрыс жеткізу бағытында мол тәжірибе жинаған. Оның жұмысы тек маркетингтік стратегияларды жүзеге асырумен шектелмей, сонымен қатар әлеуметтік желілер арқылы қоғамда өзекті мәселелерді көтеруге, идеяларды таратуға және әйелдердің кәсіби әлеуетін көрсетуге мүмкіндік береді. Іңкәрдің тәжірибесі көрсеткендей, цифрлық медианың кең өрісі әйелдерге тек кәсіби өрлеу емес, сонымен қатар қоғаммен байланысу және өз ойын ашық жеткізу мүмкіндігін де береді.
«Әйелдер цифрлық салада да үлкен мүмкіндікке ие. Бізге тек өз ісімізді жүргізіп қана қоймай, жаңа технологияларды меңгеріп, қоғаммен байланыс орнатуға да мүмкіндік бар. Өз білімімді үнемі жетілдіріп, тәжірибе жинау арқасында мен өз кәсібімді дамытып, әлеуетімді толық пайдаланып келемін. Бұл тек жеке табысқа жету емес, сондай-ақ өз тәжірибемді басқалармен бөлісу, әйелдердің цифрлық және кәсіби саладағы рөлін көрсету жолындағы үлесім болып саналады», — дейді Іңкәр Ілесқалиқызы.
Цифрлы медианың кең өрісі әйелдерге тек кәсіби өрлеуді ғана емес, сонымен қатар өз ойын еркін жеткізуге, қоғаммен тығыз байланыс орнатуға және қоғамдық пікір қалыптастыруға мүмкіндік береді. Әлеуметтік желілер мен цифрлық платформалар арқылы әйелдер өз тәжірибесін, идеяларын және кәсіптік жетістіктерін кең аудиторияға таныстыра алады. Бұл олардың кәсіби және қоғамдық ықпалын арттырып, қоғамдағы рөлін жаңа деңгейге көтеруге, сондай-ақ цифрлық экономиканың белсенді қатысушысына айналуға жол ашады.
Қазақстандағы нақты статистика: өзгерістер мен қиындықтар
Қазақстанда әйелдер еңбек нарығында айтарлықтай белсенділік көрсетуде: елде әйелдер жалпы жұмыс істейтін халықтың шамамен 48 %-ын құрайды, олардың көпшілігі қызмет көрсету, білім беру және денсаулық сақтау саласында еңбек етеді.
Сонымен бірге әйелдердің басқарушылық және саясат салаларында өкілдігі артуда: азаматтық қызмет саласында әйелдердің үлесі 55 %-ға дейін жеткен, олардың 39 %-ы жоғары лауазымдарды атқарады.
Қазақстандағы әйелдер бизнесінің үлесі де жоғары – шағын және орта кәсіп иелерінің шамамен 45 %-ы әйелдер.
Дегенмен, қоғамда әлі де гендерлік стереотиптер бар. Зерттеулер көрсеткендей, халықтың біраз бөлігі әйелдің ең басты міндеті – отбасы мен үй жағдайын нығайту деп санайды, ал әйелдердің саясат және экономикалық шешімдерге толық қатысуы туралы түсінік әлі де дамып келеді.
Кейбір салаларда, әсіресе энергетика сияқты техникалық кәсіптерде, әйелдердің үлесі әлі төмен, мысалы, шешуші техникалық немесе басқарушылық лауазымдарда әйелдер 16 -19 % шамасында ғана.
Қалай десек те, Қазақстандағы әйелдер қоғамның әрбір саласында маңызды рөл атқаруда. Олар тек отбасының тірегі ғана емес, экономика мен кәсіпкерлікті дамытуда, цифрлы коммуникацияны тиімді басқаруда және психологиялық тұрақтылықты сақтауда да шешуші рөлге ие. Әйелдер өз қызметін тек жеке өмірімен шектемей, қоғамды дамытуға, теңдік пен инновацияға, әлеуметтік прогреске үлес қосуда. Олардың еңбегі мен белсенділігі заманауи қоғамның жүрегін қалыптастырып, теңдік пен тұрақтылықтың кепілі болып табылады.
Қазақстанда әйелдердің рөлін бағалау әрі дамыту бағытындағы басты міндеттер – гендерлік стереотиптерді жеңу, тең мүмкіндіктерді қамтамасыз ету және барлық салаларда әйелдерге қолдау көрсету. Бұл бағыт тек әйелдерге ғана емес, жалпы қоғамға пайдалы әрі қажетті, себебі әрбір әйелдің кәсіби, әлеуметтік және жеке жетістігі қоғамның дамуына тікелей әсер етеді. Әйелдерге жасалған инвестиция – бұл тек экономикалық тиімділік емес, сонымен қатар әлеуметтік тұрақтылық, мәдени прогресс және заманауи қоғамның өркендеуі жолындағы маңызды қадам.
