АҚШ сайлауына жәрдемдесу жөніндегі комиссияның (EAC) шақыруы бойынша алғаш рет ҚР ОСК төрағасы Нұрлан Әбдіров бастаған Қазақстан делегациясы 2024 жылғы 5 қарашада өткен АҚШ-тағы президенттік сайлауға халықаралық байқауға қатысты, деп хабарлайды BAQ.KZ.
Орталық сайлау комиссиясының мәліметінше, АҚШ президенттік сайлауын халықаралық байқау шеңберінде қазақстандық делегация АҚШ-тың сайлауды ұйымдастырудағы негізгі органдары – Федералдық сайлау комиссиясы (FEC) және Сайлауға жәрдемдесу жөніндегі комиссиясы (EAC) басшылығымен кездесу өткізіп, елдің сайлау жүйесінің ерекшеліктерін, АҚШ-тағы сайлау қауіпсіздігі шараларын және енгізіліп жатқан жаңа технологияларды талқылады.
Біз үшін бұл үлкен оқиға — ҚР ОСК американдық федералды сайлау жүйесінің шақыруымен АҚШ президентінің сайлауына халықаралық байқаушы ретінде байқауға ресми түрде өз тарихында алғаш рет қатысып отыр, - деді Нұрлан Әбдіров.
АҚШ Сайлауға жәрдемдесу жөніндегі комиссиясының (EAC) Төрағасы Бенджамин Ховландпен кездесуде қазақстандық тарап сайлауды ұйымдастыру, техникалық құралдарды қолдану, мерзімінен бұрын дауыс беру, сайлау білім беру бағдарламалары және т.б. мәселелерді қоса алғанда, АҚШ сайлау жүйесі туралы хабардар болды.
АҚШ-тың Киберқауіпсіздік және инфрақұрылымды қорғау агенттігінің (CISA) атқарушы директоры Бриджит Бинмен кездесу өтті, ол киберқауіпсіздік жүйесі туралы айтып, киберқауіпсіздік және онымен байланысты тәуекелдердің алдын алу тәжірибесімен бөлісті. Агенттік (CISA) сайлау жүйесі маңызды инфрақұрылымның нысаны екенін және ерекше қорғауды қажет ететіндігін ерекше атап өтті.
Штаттар хатшыларының ұлттық қауымдастығы (NASS) және Штаттардың сайлау директорларының ұлттық қауымдастығында (NASED) кездесу барысында олардың атқарушы директорлары жергілікті сайлауды өткізу туралы, сондай-ақ жоғарыда аталған қауымдастықтардың жергілікті сайлау органдарына сайлауды өткізуге жәрдемдесу жөніндегі рөлі туралы айтты. Бұл кездесулер сайлау науқандарының бірегейлігін ашты: мерзімінен бұрын дауыс беру, «тыныштық күнінің» болмауы, сайлау күні үгіт жүргізу, фото/бейнетүсірілімге тыйым салу.
Өткізілген кездесулер барысында тараптар пікір алмасып, Қазақстан мен АҚШ-тың орталық сайлау органдары арасындағы сайлау саласындағы ынтымақтастықты жалғастыру туралы уағдаласты.
Сайлаудың негізгі күнінде делегация мүшелері Вашингтон (Колумбия округі) және Мэриленд штатында білім беру және қоғамдық мекемелердегі сайлау учаскелеріне барды.
Атап айтқанда, Нұрлан Әбдіров пен Мұхтар Ерман «Bethesda-Chevy Chase High School», «Takoma Park Middle School», «Silver Spring Civic Building» және «Bethesda Elementary School» сайлау учаскелеріне барды.
Дауыс берудің негізгі күнінде сайлау учаскелеріне бару американдық сайлаушылардың егде және орта жастағы адамдар мен жастар арасындағы белсенділігін көрсетті.
АҚШ сайлау жүйесінің ерекшелігі – федералды деңгейде сайлау органы сайлау процестерін қаржыландыруды жүзеге асырады, ал сайлауды штаттардың өздері ұйымдастырады және өткізеді. Әр штатта сайлау жүйесінде ерекшеліктер бар. Сонымен қатар, штат ішінде әртүрлі комиссиялар әртүрлі техникалық құрылғыларды өз қалауы бойынша пайдалана алады.
Комиссия мүшелері негізінен егде жастағы адамдар. Жас еріктілер өте көп. Үлкен жастағы сайлаушылар электронды дауыс беру жүйелерін пайдалану туралы сұрақтары бар екені анық. Әр дауыс берушінің жанында көмектесе алатын комиссия мүшесі болды. Еріктілер өз қызметін белсенді түрде жүзеге асырды.
Қазақстан үшін дәстүрлі дауыс беру кабиналары байқалмады. Сайлаушының өз таңдауын қалай жүзеге асыратынын үшінші тараптың байқауына қолжетімділік бермейтін қарапайым құрастырылым қолданылады.
Қазақстандағыдай, барған учаскелерде сайлаушылар санының шегі 3 мың адамды құрады. Бұл ретте сайлаушылардың едәуір бөлігі мерзімінен бұрын, оның ішінде пошта арқылы дауыс берді.
Камераға түсіру, суретке түсіру және сайлау учаскесінде ұялы телефонмен сөйлесу, атыс қаруын алып жүруге қатаң тыйым салынады.
АҚШ-та «тыныштық күні» деген ұғым жоқ. Үгіт дауыс беру күні рұқсат етілген және арнайы бөлінген орындарда, оның ішінде сайлау учаскелерінің жанында да жүргізілуі мүмкін.
Жұмысты ұйымдастыру тұрғысынан сайлаушылардың ерік-жігерін білдіру мүмкіндіктерін шектейтін айқын бұзушылықтар байқалмады.
Халықаралық байқау соңында АҚШ Сенатының ережелер және басқару комитетінде шет мемлекеттердің байқаушыларымен кездесулер өтті.
Федералдық мемлекеттік органдардың өкілдерімен кездесулерде Нұрлан Әбдіров оларға Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының бастамасымен ағылшын тіліндегі сайлау тақырыбы бойынша жарияланған ғылыми басылымдарды, атап айтқанда, ауқымды ғылыми еңбек - «Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының 30 жыл. Қазақстан Республикасы сайлау жүйесінің трансформациялануы» еліміздің сайлау жүйесін дамыту туралы монографиясын, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының 30 жылдығына арналған «Конституциялық реформа және сайлау жүйесі» халықаралық конференциясының материалдар жинағын (Астана қ., 2023 жылғы 7-8 желтоқсан) табыс етті. Бұл басылымдардың даналары АҚШ Конгресінің және БҰҰ кітапханаларына да сыйға тартылды.
АҚШ-тағы президенттік сайлауды халықаралық байқауға ДИАҚБ/ЕҚЫҰ байқаушыларының ұзақ мерзімді Миссиясы құрамында (37 күн) ҚР ОСК Төрағасы хатшылығының меңгерушісі Айбек Жекен қатысқанын атап өту маңызды.
Сондай-ақ, ҚР Орталық сайлау комиссиясының шақыруы бойынша алғаш рет АҚШ Сайлауға жәрдемдесу жөніндегі комиссияның вице-төрағасы Дональд Палмер 2024 жылғы 6 қазанда өткен АЭС құрылысы жөніндегі республикалық референдумға халықаралық байқауға қатысқанын еске салу қажет.
