Қазақстан халқы Ассамблеясының мүшесі, ҚР Ұлттық ғылым академиясының академигі, әлеуметтану ғылымдарының докторы, профессор Зарема Шәукенова Президенттің «Егемен Қазақстан» газетіне берген сұхбатына қатысты пікір білдірді, деп хабарлайды BAQ.KZ тілшісі.
Оның сөзінше, Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев қазақстандықтарды «Егемен Қазақстанға» берген сұхбатында ұзақ мерзімді мақсаттарға назар аударуға шақырды.
Ұлттық идеологияның даму жолында жалғандыққа жол бермей, озық ойлы ұлт ретінде халқымызды ыдырататын емес, біріктіретін жолды таңдап, тек қана алға қарауымыз керек. Біз қандай қиын жолдан өткенімізді ғана емес, сонымен бірге не іздейтінімізді де түсінуіміз керек. Бұл тұрғыда мемлекет тек институционалдық, ұйымдастырушылық, саяси немесе идеологиялық функцияға ие емес. Ол белгілі бір дәрежеде «ойлау әдіскері» рөлін атқаруы керек. Сондықтан бүгінгі таңда зиялы қауым өкілдеріне, «ұлттың ар-ожданына», осы асыл миссияны лайықты орындауға, әсіресе қазақстандық ғылымның түсіне қойылатын талаптар артып келеді, - деп айтты Шәукенова.
Идеологияны құру мемлекеттің қамқорлығымен, азаматтық қоғам институттарымен белсенді өзара іс-қимылда жүзеге асырылуы керек. Сонымен қатар өткен тоталитарлық атавизмдерден арылып, әлеуметтік-экономикалық парадигмаға көшкен сайын, қазақстандық саясаттанушы Мейіржан Машан жазғандай, қоғамдық пікірдегі, қоғамдық санадағы процестер күрделеніп, ал саясат сапасына қойылатын талаптар арта түседі.
Осылайша сарапшылардың пікірінше, Қазақстан тәуелсіздік қарсаңында өзінің табиғи полиэтностығымен және поликонфессионалдылығымен шиеленіс тәуекелдері жоғары аймақтардың қатарына жатқызылды. Өзекті әлеуметтік мәселелердің бірі саналатын этносаралық процестерді басқару құралдарын меңгеру қажет болды.
Мемлекеттің осы бағыттағы жүйелі қызметі - Қазақстан халқы Ассамблеясы сияқты қоғамдық институтты құру және оның жұмыс істеуі, этносаралық қатынастар саласын реттейтін тұжырымдамаларды жаңғырту, сондай-ақ бейінді ғылыми мекемелерді, оның ішінде қолданбалы этносаяси зерттеулер институтын құру өз нәтижелерін берді. Этникалық салада тепе-теңдікті таба отырып, Қазақстан өңірлік және жаһандық қатынастарды үйлестіру үшін өз идеялары мен модельдерін ұсына бастады. Басқа интеграциялық құрылымдарға қосылып қана қоймай, интеграциялық идеяларды өздері бастауға мүмкіндіктер туындады. Сонымен бірге, отандық ғылым әлемдік кеңістікте өз идентификациясын табуға тырысты. Әрине, ғылым жан-жақты. Мысалы, орыс математикасы немесе қазақ физикасы болуы мүмкін емес. Гуманитарлық ғылымдар да жалпы заңдылықтарға ие. Әр елдің өзіндік ұлттық ғылымы болуы керектігі сөзсіз. Бірақ ғылымның ұлттық сипатының болуы оның жалпыға ортақ ғылымнан алшақтауын немесе мүлде бас тартуын білдірмейді. Керісінше, олар бір-біріне ұмтылуы керек, - деп түсіндірді сарапшы.
Зарема Шәукенованың пікірінше, Ұлттық ғылым ұлттық-аймақтық қауымдастықтың даму ерекшеліктеріне назар аударып, жаңа прецеденттерді анықтаумен қатар, байланыстарды тауып, жалпыға ортақ теория мен әдіснаманы байытуға тиіс. Ағылшын философы, ХХ ғасырдың математигі Альфред Н. Уайтхед: «Бір халыққа үйреншікті нәрсе екіншісіне оғаш болады», - деген болатын.
Мемлекет басшысы өз сұхбатында атап өткендей, ұлтымыздың жаңа өрлеуі үшін біз прогрессивті барлық нәрсені үнемі өзімізге сіңіріп, елді артқа тартатын барлық нәрселерден арылуымыз керек. Ұлттық ғылым, әрине, оны терең айналысып, дамытып жүрген ғалымдар арқылы танылады.
Ал ғалымдар - өз уақытынан әлдеқайда озық жүретін адамдар. Осы тұрғыдан алғанда, Президенттің «Баяғыда ұлы халық болғанбыз деп масаттанып немесе бұрынғы өкпе-реніштерді қоздатып, қызылкеңірдек болып айтысып, ескілікке бой ұруға әсте болмайды» деген сөздері ғылыми зиялыларға бағытталған.
Мұндай ойлар қазіргі ғылыми теорияның қалыптасқан постулаттарымен сәйкес келеді. XIX ғасырдағы ағылшын жазушысы С.Батлер «өзгерістер – бұл құбылмалы жағдайлардағы тұрақтылық» деп атап өтті. Бұл дилемма қазақстандық қоғамның қазіргі болмысының барлық саласын қамтиды. Этнодемографиялық құрылымдағы өзгерістер статистикалық көрсеткіштердегі өзгерістердің сипаттамасымен ғана түсіндірілмейтін өте күрделі процесс. Терең әлеуметтік өзгерістер, оның ішінде қазақы компоненттер күшейген мәдени және тілдік ортада өзгеріс орын алуда. Сонымен қатар этникалық құндылықтары бұлыңғыр жалпы либералды тәсілдерге негізделген нарықтық қатынастар бекітілуде. Мұның бәрі қоғамның өзара бәсекелес екі модель бойынша дамуына түрткі болады. Осы екі модельді біріктіру аймағында түйіскен жерде дамитын әлеуметтік агенттер ең тиімді жағдайды иеленеді. Яғни, бір жағынан олар нарықтық тұрғыдан ойлайды, заңға сәйкес өмір сүруге, өздерінің экономикалық мәртебесі мен бәсекеге қабілеттілігін нығайтуға ұмтылады, ал екінші жағынан мәдени құралдармен жұмыс істей алады-қазақ тілін меңгерген, дәстүрлерді біледі, қоғамдық процестерге терең интеграцияланған. Тілден басқа, әлеуметтік коммуникация факторы да маңызды. Экономикалық бейімделу де өз рөлін атқарады, - дейді ол.
Қолданыстағы өмір сүру жағдайларына нашар бейімделген халықтардың тобы маргинализация процестеріне ұшырайтыны және сәйкесінше әлеуметтік тәуекелге ұшырайтын топтардың қатарын толықтыратыны белгілі.
Сарапшы атап өткендей, қоғамның идеологиясы әлеуметтік саясатқа байланысты. Бұл тұрғыда әлеуметтік сала тек көмекші механизм ғана емес, бұл - қоғамның идеялық-саяси құрылымын қалыптастырудың негізі. Осы тұста туындайтын қарапайым сұрақ: біз жалпыға ортақ игіліктер мемлекетін құру үстіндеміз бе әлде қоғамды немесе компрадорлық буржуазия режимін, либералды демократиялық немесе діни жүйені ынталандыратын таңдаулыларға арналған мемлекетті құрудамыз ба? Бұл мәселені шешуде әлеуметтік саясаттың міндеті жатыр.
Сондықтан 2023 жылы әлеуметтік саланың өзекті мәселелері дәйекті түрде шешілді. Бүкіл ел бойынша мектептердің, оның ішінде «жайлы мектептердің» құрылысы басталды, ауылдарда медициналық нысандар салынуда. Азаматтардың әлеуметтік осал санаттарын кешенді қолдауға бағытталған Әлеуметтік кодекс енгізілді. Зиянды еңбек жағдайларында жұмыс істейтін адамдарға арнайы төлем бекітілді. Өміріне және денсаулығына қауіп төндіретін жұмыстарды атқаратын табиғатты қорғау қызметкерлеріне қосымша ақы белгіленді. Медицина қызметкерлерінің, мектеп, колледж, балабақша педагогтерінің жалақысы көтерілді. Ұлттық қордан балаларға ақша аударымдарын реттейтін заң қабылданды. Негізгі экономикалық көрсеткіштерді, оның ішінде инфляция деңгейін ескеретін ең төменгі жалақыны анықтаудың жаңа әдістемесі қабылданды. Әлеуметтік саясаттың сипаты азаматтардың қорғалуын ғана емес, сонымен бірге мемлекеттің қабілеттілігін де анықтай алады, - деді Шәукенова.
Қ. К. Тоқаев өзінің сұхбатында атап өткендей, бұл жұмыстың барлығы, 2024 жылы жаңа мазмұнмен толықтырылады, өйткені ол еліміздің алдағы бес жылдағы дамуына негіз болады. Мемлекет байыппен және жоспарлы түрде белгіленген мақсаттарға жету жолында нық қадамдар басып келеді. Әлеуметтік саясатта қоғам дамуының этникалық, конфессиялық және нақты әлеуметтік-экономикалық факторлары ескеріледі.
Алдағы уақытта дамудың, оның ішінде ішкі саяси тұрақтылықты сақтауда жетістікке жетудің маңызды аспектісі - тұрғындардың әлеуметтік тәртібінің белсенді кодын қалыптастыру, қоғамның тәуелділігін, оның ішінде мемлекетке тәуелділікті, патерналистік көңіл-күйді төмендету.
Қазақстандық қоғам бастапқыда бірыңғай азаматтық қауымдастық негізінде шоғырлануға бағдарланған болатын. Қазақстан мемлекеті аясында бірге өмір сүру тәжірибесі азаматтарды Қазақстанмен идетнификациясын арттыруға ықпал етті, осылайша өз еліміздің нағыз азаматтары мен патриоттарын тәрбиелеу біздің басты ұлттық стратегиялық бағдарымыз. Ол үшін біздің қоғамда еңбекқорлық пен жасампаздық жоғары бағаланып, білімпаздық пен жаңашылдық салтанат құруға тиіс, сондай-ақ өмірге деген байсалды және байыпты көзқарас басым болғаны жөн, - деп ойын ортаға салды академик Зарема Шәукенова.
