"Өркен" ұлттық ғылыми-практикалық балалардың хал-ахуалы институтының аға ғылыми қызметкері, педагог-психолог Назира Оспанбек темекінің адамның психологиялық денсаулығына зияны туралы айтып берді, деп хабарлайды BAQ.KZ тілшісі.
Темекі шегу — бұл тек әдет емес, адамның психологиясында терең тамыры бар күрделі құбылыс. Көптеген адам темекінің жүрек, өкпе аурулары және онкологиялық аурулар сияқты физикалық салдарлары туралы біледі, бірақ темекінің психологиялық аспектісі жиі еленбей қалады. Темекі шегудің адам психикасына әсері оның денеге тигізетін зиянына теңдей қауіпті. Бұл әдеттің артында жатқан психологиялық тәуелділік механизмдері біздің эмоционалдық жағдайымызға, мінез-құлқымызға және қоршаған ортамен өзара әрекеттесуімізге әсер етеді, - дейді Оспанбек.
Психолог атағандай, алғашқы маңызды аспект — темекіге психологиялық тәуелділік. Әрине, никотин физикалық тәуелділік тудырады, бірақ психологиялық компонент те айтарлықтай маңызды. Темекі шегу стресс, уайым, депрессия сияқты эмоцияларды жеңудің тәсіліне айналады. Қиын жағдайларды жеңу немесе босаңсу үшін сау әдістерді іздеудің орнына, адамдар темекіні өз жан дүниесіне арналған "ауруды басатын" құрал ретінде пайдаланады. Темекі шегуші темекінің оған қобалжу немесе қысымнан арылуға көмектесетінін сезінеді, бірақ шын мәнінде ол тек мәселені уақытша жасырып, шешпейді. Нәтижесінде, "тыныштану" сезімін сақтап қалу үшін темекі шегуші қайтадан темекіге оралады.
Бірақ темекінің адамның психикасына әсері тек жеке тәжірибемен шектелмейді. Жасөспірімдерде, жеке тұлға қалыптасып жатқан кезде, темекі жиі әлеуметтік бейімделу құралы ретінде қарастырылады. Жастар темекі шегуді құрдастар тобына қабылдану үшін бастайды. Темекі шегу жалпы ағымға қосылудың, сәнге ілесудің, тәуелсіздік немесе мәртебе көрсету тәсіліне айналады. Бұл жаста психология әлі толық дамымағандықтан, адам өз әрекеттерінің салдарын анық түсінбеуі мүмкін. Оған ең маңыздысы — “барлығы сияқты болу”, яғни қабылданбаудан немесе бөлектенуден қорқу. Кейін бұл әлеуметтік тәуелділік нығая түсіп, жеке тұлғаның бір бөлігіне айналып, темекі шегуді күнделікті өмірдің ажырамас бөлігіне айналдырады.
Темекі шегудің тағы бір маңызды психологиялық жағы — оның қиындықтармен күрес механизмі ретіндегі рөлі. Адамдар темекі шегуді темекінің дәмін ұнататындықтан емес, ішкі күйзелістермен күресу үшін бастайды. Жұмыстағы стресс, жеке өмірдегі қиындықтар, қайғы-қасірет — мұның бәрі адамды темекіге, уақытша жеңілдік табудың құралы ретінде итермелеуі мүмкін. Темекі шегу, адам уайыммен қалай күресуді білмегенде, жағдайды бақылауға алу иллюзиясын туғызады. Бірақ шын мәнінде, бұл мәселені шешпейді, керісінше оны күшейтеді. Темекі шегуші нақты қиындықтармен бетпе-бет келуден бас тартады да, орнына осы бұзылған шеңберге түсуге мәжбүр болады. Алайда темекі шегудің адам психикасына зияны тек физиологиялық тәуелділік немесе әлеуметтік бейімделумен шектелмейді. Уақыт өте келе, темекі өз-өзіне баға беруіне жойқын әсер ете бастайды. Темекі шегушілер өздерінің өмірін бақылаудан шыққандай сезінуі мүмкін, ал темекі шегу — бұл үмітсіздік немесе өз әлсіздігі сезімінде жұбаныш табудың тәсіліне айналады. Темекі шегу оқшаулану сезімін күшейтеді, себебі көп адамдар өздерін әлсіз және тәуелді ретінде қабылдай бастайды, бұл олардың өздеріне деген сенімін төмендетеді. Адам неғұрлым көп темекі шексе, оны тастау соншалықты қиын болады, себебі психикада жайлылық көзі ретінде орныққан әдеттен бас тарту өте қиын. Ақырында, темекі шегу психотерапияға айналуы мүмкін, тіпті ол психиканы бұзса да, - дейді Назира Оспанбек.
Психолог темекіден қалай бас тартуға болатынын айтты.
Оспанбектің сөзінше, темекі шегуден бас тарту процесі де маңызды аспект. Көптеген адамдар үшін бұл нағыз психологиялық сынақ. Адам темекі шегуді тоқтатуға шешім қабылдағанда, ол күшті психоэмоционалдық қиындықтарға тап болады. Темекіден бас тарту кезінде депрессия, алаңдаушылық, ашуланшақтық пайда болуы мүмкін. Бұл темекі шегу ұзақ уақыт бойы ішкі мәселелермен күресудің тәсілі болып келгендіктен, енді адам онымен бетпе-бет келеді. Осы тәуелділіктен арылу уақыт пен шыдамдылықты, қолдауды талап етеді. Психологиялық тұрғыдан мықты адамға темекі шегуден бас тарту оңайырақ болады және эмоциялық жүктемелермен басқа тәсілдермен күресуге көбірек мүмкіндік алады.
Темекі шегу туралы халық арасында қалыптасқан мифтер де өз рөлін ойнайды. Мысалы, көп адам темекі шегу адамның босаңсуына немесе шығармашылыққа "көмектеседі" деп ойлайды. Бұл сенімдер мен мифтер бейсаналықта орнығып, адамды темекісіз өмірінің толық емес немесе бай болатынына сендіруі мүмкін. Осылайша, денсаулыққа зиянды барлық салдарға қарамастан, адамдар темекі шегуді жалғастырады, себебі темекі олардың санасында тек зиянды әдеттен гөрі көп нәрсе, - деді ол.
Темекі шегу — бұл тек денсаулыққа зиян келтіру емес, сондай-ақ адамның ішкі әлемін бұзатын терең психологиялық тәуелділік. Темекі шегудің психологиялық аспектілері әлеуметтік бейімделу, эмоционалдық жағдай, темекіге тәуелділік және одан бас тартудың қиындықтарымен байланысты. Осы аспектілерді түсіну темекі шегуден арылудың неге қиын екенін түсінуге көмектеседі және осы әдетпен күресудің тиімді әдістерін әзірлеуге мүмкіндік береді. Тәуелділіктен арылу үшін тек денсаулыққа зиян келтіретінін түсіну жеткіліксіз, сонымен қатар темекі шегудің психикалық жағдайға қалай әсер ететінін түсіну қажет. Тек психологиялық тәуелділікпен жұмыс істеуге қолдау көрсету және көмек көрсету арқылы толыққанды көмек көрсетуге болатын кешенді тәсіл ғана осы әдеттен арылуға көмектеседі.
