Соңғы жылдары жасанды интеллект жалаң технологиялық тренд болудан қалып, экономиканың нақты секторларында қолданылатын пәрменді құралға айналды. Бұрын зертханалар мен эксперименттік жобалар аясында ғана сөз болатын бұл ұғым бүгінде мұнай-газ өндірісінде, энергетика жүйесінде және денсаулық сақтау саласында нақты нәтиже беріп отыр.
Жасанды интеллектінің басты ерекшелігі – үлкен көлемдегі деректерді жылдам өңдеп, адам көзіне бірден байқала бермейтін заңдылықтарды анықтай алуы. Ал бұл қасиет аталған үш сала үшін шешуші мәнге ие.
Қазақстан үшін бұл бағыттың өзектілігі айқын. Ел экономикасының тірегі саналатын мұнай-газ кешені, энергия қауіпсіздігі және халық денсаулығы – стратегиялық басымдықтар қатарында. Осы салаларда жасанды интеллектіні енгізу өндірістің тиімділігін арттырып қана қоймай, жүйелі тәуекелдерді азайтуға мүмкіндік беріп отыр.
Мұнай-газ саласы: қауіпсіздік пен тиімділікке жол
Мұнай-газ саласы – дерекке ең тәуелді салалардың бірі. Геологиялық барлау, бұрғылау, өндіру және тасымалдау кезеңдерінің бәрі үлкен ақпарат ағынымен байланысты. Бұрын бұл деректерді өңдеу ұзақ уақыт алып, адами факторға тәуелді болса, қазір бұл процестердің бір бөлігі жасанды интеллектке жүктеліп келеді.
Қазақстанның Атырау, Маңғыстау және Батыс Қазақстан облыстарындағы ірі кен орындарында жабдықтардың жағдайын бақылау үшін ЖИ элементтері бар цифрлық жүйелер енгізіле бастады. Ұңғымалар мен сорғыларға орнатылған датчиктерден келетін мәліметтер алгоритмдер арқылы талданып, қысымның, температураның немесе дірілдің қалыптан ауытқуы ерте кезеңде анықталады. Бұл апат қаупін алдын ала болжауға және жоспардан тыс тоқтауларды азайтуға мүмкіндік береді.
Мұндай тәсіл әсіресе Теңіз, Қашаған, Қарашығанақ сияқты күрделі кен орындары үшін маңызды. Сонымен қатар геологиялық деректерді машиналық оқыту арқылы өңдеу бұрғылау жұмыстарын жоспарлау дәлдігін арттырып, артық шығынды қысқартуға жағдай жасап отыр. Бұл – жасанды интеллектінің өндірістегі нақты экономикалық пайдасын көрсететін тәжірибе.
Энергетика: ақылды желілер мен тұрақты жүйе
Энергетика саласында жасанды интеллект ең алдымен жүйенің тұрақтылығын сақтауға бағытталған. Электр энергиясын өндіру мен тұтыну арасындағы теңгерімнің бұзылуы ірі апаттарға алып келуі мүмкін. Сондықтан жүктемені дәл болжау – басты міндеттердің бірі.
Қазақстанда энергетиканы цифрландыру аясында KEGOC пен өңірлік энергия компаниялары тұтыну көлемін болжауға арналған аналитикалық жүйелерді енгізіп жатыр. Астана, Алматы және ірі өнеркәсіптік өңірлерде жүктемені тәуліктік әрі маусымдық деңгейде есептейтін платформалар іске қосылған. Бұл энергия ресурстарын тиімді бөлуге және тапшылықтың алдын алуға көмектеседі.
Жаңартылатын энергия көздері дамып келе жатқан Жамбыл және Алматы облыстарында күн мен жел электр стансаларының генерациясын болжау үшін ЖИ элементтері қолданыла бастады. Табиғи факторларға тәуелді бұл көздердің тұрақсыздығын жасанды интеллект арқылы теңестіру энергия жүйесінің сенімділігін арттырып отыр.
Сонымен қатар электр желілеріндегі ақауларды ерте анықтау үшін машиналық талдау әдістері қолданылып, ірі апаттардың алдын алу мүмкіндігі кеңейіп келеді.
Денсаулық сақтау: диагноз қоюдан алдын алуға дейін
Жасанды интеллекттің әлеуеті айқын көрінетін салалардың бірі – медицина. Мұнда басты мақсат – диагноз қоюды жеделдету, емдеу сапасын арттыру және алдын алу шараларын күшейту.
Қазақстанда Астана мен Алматы қалаларындағы көпсалалы ауруханаларда, сондай-ақ Ұлттық ғылыми онкология орталығында рентген, КТ және МРТ нәтижелерін талдайтын ЖИ жүйелері пилоттық режимде қолданылып келеді. Бұл технологиялар өкпе, жүрек-қан тамырлары және онкологиялық аурулардың белгілерін ерте кезеңде анықтауға көмектеседі.
Жасанды интеллект дәрігерді алмастырмайды, бірақ шешім қабылдауды жылдамдатып, қателік ықтималдығын азайтады. Әсіресе маман тапшылығы сезілетін өңірлер үшін бұл үлкен қолдау.
Телемедицинамен ұштасқан ЖИ шешімдері ауылдық жерлерде де қолданыла бастады. Пациенттің деректері орталық клиникаларға жіберіліп, жасанды интеллект алдын ала сараптама жасап, дәрігерге ұсыныс береді. Бұл ауыл мен қала арасындағы медициналық қызмет сапасындағы алшақтықты азайтуға бағытталған маңызды қадам.
Мүмкіндіктермен қатар жауапкершілік те артады
Жасанды интеллектіні кеңінен енгізу деректер қауіпсіздігі, этика және жауапкершілік мәселесін де алға шығарады. Әсіресе медицина саласында шешім қабылдауда адам мен технология арасындағы тепе-теңдікті сақтау маңызды.
ЖИ – мақсат емес, құрал. Ол адамды алмастырмайды, керісінше оның мүмкіндігін кеңейтеді. Сондықтан кадр даярлау, цифрлық сауаттылықты арттыру және нормативтік базаны жетілдіру қатар жүруге тиіс.
Қазақстанда жасанды интеллект мұнай-газ саласында қауіпсіздік пен үнемділікті арттыруға, энергетикада жүйенің тұрақтылығын сақтауға, ал медицинада диагноз қою сапасын жақсартуға нақты үлес қосып отыр. Бұл технологиялар әзірге көмекші құрал ретінде қолданылғанымен, олардың тиімділігі дәлелденген сайын ауқымы да кеңейе түспек.
Ең бастысы – жасанды интеллектіні сән үшін емес, ұлттық даму мүддесіне қызмет ететін құрал ретінде пайдалану. Сонда ғана технология мен адам еңбегі бірін-бірі толықтырып, ұзақ мерзімді нәтиже береді.
