Тәуелсіздік алған сәттен бастап Қазақстан сыртқы саясатта өз жолын айқын таңдады. Бұл жол – геосаяси қысым мен мүдделер қақтығысы арасынан теңгерім табуға негізделген көпвекторлы бағыт. Отыз жылдан астам уақыт ішінде осы саясат елдің халықаралық беделін қалыптастырып қана қоймай, оны орта держава деңгейіне дейін көтерді.
Бүгінде Қазақстан БҰҰ, Шанхай ынтымақтастық ұйымы, ТМД, ЕҚЫҰ секілді беделді халықаралық құрылымдардың белсенді мүшесі. Бұл мүшелік формалды қатысумен шектелмей, нақты бастамалар мен жауапкершілікке ұласқанын уақыттың өзі дәлелдеп отыр.
Көпвекторлы саясат – таңдау емес, қажеттілік
Саясаттанушы, халықаралық қатынастар жөніндегі сарапшы Риззат Тасым Қазақстанның халықаралық аренадағы орны дәл осы көпвекторлы саясаттың нәтижесі екенін атап өтті.
Қазақстан бүгінде халықаралық сахнада орта держава ретінде танылып, көпжақты ынтымақтастық қағидатын дәйекті түрде ілгерілетіп отыр. Тәуелсіздік алған отыз жылдан астам уақыт ішінде қоғамда көпвекторлы саясаттың маңыздылығына деген берік түсінік қалыптасты. Бұл бағыт елдің егемендігі мен тұрақтылығын сақтауға мүмкіндік берді, – дейді сарапшы.
Шын мәнінде, көпвекторлы саясат Қазақстан үшін тактикалық амал емес, ұлттық қауіпсіздікті сақтаудың басты тетігіне айналды. Әлемдік тәртіп өзгеріп, ірі державалар арасындағы бәсеке күшейген тұста бұл бағыттың маңызы одан әрі артып отыр.
Прагматикалық дипломатия кезеңі
Қазіргі геосаяси жағдайда бұрынғыдай барлық тараппен бірдей жақын қарым-қатынас орнату барған сайын қиындай түсті. Осы тұста Қазақстанның сыртқы саясаты жаңа сапалық кезеңге аяқ басуда. Риззат Тасымның айтуынша, ендігі міндет – көпвекторлы саясаттың нәтижеге бағытталған, прагматикалық қырын күшейту.
Қазіргі геосаяси жағдайда барлық тараппен бірдей тең қарым-қатынас орнату барған сайын күрделеніп келеді. Сондықтан көпвекторлы саясаттың прагматикалық және нәтижеге бағытталған қырларын күшейту қажет. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев бұл бағыттың маңызын бірнеше рет атап өткен, – дейді ол.
Бұл жерде әңгіме ұстанымнан бас тарту туралы емес, ұлттық мүддені нақты пайдамен ұштастыру жайында. Экономика, қауіпсіздік, транзит пен энергетика сияқты салаларда прагматикалық дипломатия Қазақстан үшін шешуші рөл атқарады.
БҰҰ мінберіндегі ұстаным: қағидаттан айнымау
Қазақстанның халықаралық беделін қалыптастыруда БҰҰ аясындағы белсенді ұстанымы айрықша мәнге ие. Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың Бас Ассамблеядағы сөздері елдің сыртқы саяси философиясын айқын көрсетіп келеді. Сарапшы бұл тұрғыда үш негізгі қағидатқа тоқталды.
Президент Тоқаев БҰҰ Бас Ассамблеясында халықаралық қатынастардың негізін қалаған үш қағидатқа – егемендік теңдігіне, аумақтық тұтастыққа және бейбіт қатар өмір сүруге қайта оралудың маңызын атап өтті. Бір қағидатты бұзу – қалған екеуіне нұқсан келтіреді. Бұл тұжырым қазіргі геосаяси шиеленістердің өзегіне дәл тиіп отыр, – дейді Риззат Тасым.
Бұл ұстаным Қазақстанды біржақты мәлімдемелерден алшақ ұстап, халықаралық құқық пен диалогқа сүйенген мемлекет ретінде көрсетеді.
Қазақстанның бітімгерлік миссиялары: жауапкершіліктің нақты көрінісі
Қазақстанның халықаралық беделі декларациялармен ғана емес, нақты бітімгерлік қадамдармен де нығайып келеді. Тәуелсіздік жылдары еліміз БҰҰ мандаты аясында бірнеше маңызды миссияға қатысып, бейбітшілікке бейтарап әрі жауапты көзқарасын іс жүзінде дәлелдеді.
2014 жыл: БҰҰ-ның Батыс Сахарадағы миссиясы (MINURSO)
Қазақстан алғаш рет БҰҰ-ның бітімгерлік миссиясына 2014 жылы қатысты. Ел әскери қызметшілері Батыс Сахарадағы MINURSO миссиясы құрамында қызмет атқарып, халықаралық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге үлес қосты.
Бұл қадам Қазақстанның бейбітшілікке қосқан алғашқы практикалық үлесі ретінде бағаланды.
2018 жыл: Ливандағы БҰҰ уақытша күштері (UNIFIL)
2018 жылдан бастап қазақстандық әскери қызметшілер Ливандағы UNIFIL миссиясына тартылды. Олар штабтық және бақылау функцияларын атқара отырып, аймақтағы тұрақтылықты сақтауға үлес қосты.
Бұл кезең Қазақстанның бітімгерлік әлеуетінің кәсіби деңгейге көтерілгенін көрсетті.
2024 жыл: Голан жоталарындағы БҰҰ миссиясы (UNDOF)
2024 жылы Қазақстан БҰҰ-ның Голан жоталарындағы UNDOF миссиясына ұлттық бітімгерлік контингент жіберді. Бұл – еліміздің бітімгерлік тарихындағы жаңа кезең.
Қазақстан әскери қызметшілері қақтығыс аймағында бейтараптықты сақтай отырып, бейбіт тұрғындардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған міндеттерді орындауда.
Бұл миссиялардың барлығы Қазақстанның халықаралық аренада жауапкершілігі жоғары, сенімге ие мемлекет ретінде қабылдануына ықпал етті. Бітімгерлікке қатысу еліміздің бейтарап ұстанымын әлсіздік емес, диалог пен тұрақтылыққа негізделген дипломатиялық артықшылық ретінде танытады.
Бітімгерлік миссиялар: бейтараптықтан жауапкершілікке
Қазақстанның халықаралық беделі тек мәлімдемелермен емес, нақты әрекеттермен де нығайып келеді. Бітімгерлік миссияларға қатысу, гуманитарлық бастамалар мен диалог алаңдарын ұсыну – осының айғағы. Сарапшының айтуынша, мұның бәрі Қазақстанды жаһандық тұрақтылыққа мүдделі ел ретінде сипаттайды.
Қазақстан өзін жаһандық тұрақтылық пен бейбітшілікке мүдделі жауапкершілігі жоғары орта держава ретінде танытып отыр. Еліміз бейбіт қатар өмір сүру мәдениетін жаңғыртуға және диалогқа негізделген халықаралық қатынастарды дамытуға нақты үлес қосуда, – дейді ол.
Бұл бағыт Қазақстанның бейтарап ұстанымын әлсіздік емес, сенімге негізделген дипломатиялық капитал ретінде көрсетеді.
Орта держава – мәртебе емес, миссия
Сарапшы пікірінше, орта держава рөліне ие болу – бір сәттік жетістік емес, ұзақ мерзімді жауапкершілік.
Орта держава мәртебесіне ие болу – мақсат емес, ол ұзақ мерзімді ұлттық миссия. Бұл миссияны ойдағыдай орындау үшін Қазақстан экономикалық, саяси және интеллектуалдық әлеуетін үнемі арттырып отыруы қажет, – дейді Риззат Тасым.
Бұл ой Тәуелсіздік күнінің мәнімен де үндес. Егемендік – тек өткеннің жетістігі емес, күн сайын дәлелдеуді қажет ететін жауапкершілік. Қазақстанның халықаралық беделі кездейсоқ қалыптасқан жоқ. Ол – көпжылдық теңгерімді саясаттың, ұстанымға адалдықтың және жауапкершілікті таңдаудың нәтижесі.
Тәуелсіздік жылдары қалыптасқан көпвекторлы бағыт бүгінде елдің сыртқы саясаттағы басты артықшылығына айналып отыр. Ал бұл артықшылықты сақтау – жаңа кезеңдегі ең маңызды міндеттердің бірі.
