Қазіргі қоғамда білім саласының жаңғыруы – ұстаздардың кәсіби білігі мен адамдық болмысына тікелей байланысты. Жаңа тәсілдер мен технологияларды меңгеріп, оқушылардың жеке қабілеттерін дамытуға үлес қосатын ұстаздар ғана осы үдерістің алғы шебінде болады. Осындай жаңашыл, еңбекқор ұстаздардың қатарында Қызылорда қаласындағы ерлі-зайыпты жас мұғалімдер – Мағжан Сәду мен Ақтоты Оңдасынова бар. Олар тек өз пәнін үйретіп қана қоймай, оқушының шығармашылық қабілетін ашу, логикалық ойлау мен тілдік дағдыларын дамыту жолында да белсенді еңбек етеді. Екеуі бүгінде қаланың екі түрлі білім ордасында қызмет етіп, жас буынды тәрбиелеу жолында аянбай еңбек етіп келеді. Олардың әрбір сабақтағы ізденісі, кәсіби шеберлігі және отбасыдағы үлгі болу қабілеті – мектеп пен қоғам арасындағы байланысты нығайтып, білім сапасын арттыруға нақты үлес қосып отыр. Осы ретте BAQ.KZ тілшісі ерлі-зайыпты жас мұғалімдермен тілдесіп көрген еді.
Мағжан Сәду – Ғани Мұратбаев атындағы №171 орта мектептің математика пәні мұғалімі. Ал жұбайы Ақтоты Оңдасынова – №176 орта мектепте орыс тілі мен әдебиетінен сабақ береді. Екеуі де өз білім ордаларында жауапкершілігі жоғары, ізденісі тоқтамайтын жас мамандар ретінде танылып үлгерген. Жас болса да, өз пәніне адал, кәсібіне шын берілген бұл ерлі-зайыптылардың ұстаздыққа келуі – кездейсоқ емес. Олардың болмысы да, өмірлік бағыты да білім мен тәрбиеге жақын, ал мектеп – олардың табиғи ортасы іспетті. Бүгінгі қоғам сұрайтын талап пен өзгерістерге бейімделе отырып, Мағжан мен Ақтоты өз саласының қыр-сырын меңгеріп, жаңа буынға сапалы білім беруді мақсат еткен ұстаздардың қатарында.
Екеуінің де алғашқы кәсіби жолға деген дайындығы М. Мәметова атындағы гуманитарлық колледжден басталған. Сол жерде алған білім мен ұстаздарының берген тәлімі олардың кәсіби дүниетанымын қалыптастырып, болашақ мамандығына деген бағыт-бағдар берді. Колледжде өткен жылдар екеуінің де өмірінде шешуші рөл атқарған – сабаққа деген құрмет, оқушылармен тіл табысу тәсілдері, өз бетімен іздену мәдениеті осы кезеңде қалыптасқан. Колледжден кейін әрқайсысы өз мамандығын тереңдетуге бет бұрды: Мағжан Шымкент университетінде математика пәнін терең оқып, ғылыми және әдістемелік тұрғыдан шыңдалса, Ақтоты "Болашақ" университетінде филология бағытында жоғары білім алып, тіл мен әдебиет саласында кәсіби деңгейін көтерді. Бұл білім алу жолдары олардың ұстаздық кәсібіне тек теориялық негіз беріп қана қоймай, оқушылармен тиімді жұмыс жасау, заманауи әдістерді қолдану қабілеттерін дамытты.
Ақтоты үшін ұстаз болу – тек балалық арман емес, сонымен қатар отбасылық дәстүрдің жалғасы. Оның анасы да, өзінен үлкен бес әпкесі де мұғалім болғандықтан, білімге деген құрмет пен оқытуға деген сүйіспеншілік үйде қалыптасқан. Отбасылық тәжірибе, оқу мен тәрбиеге қатысты күнделікті әдеттер – бәрі оның болашақ мамандығын қалыптастыруда үлкен рөл атқарған.
«Үйдегі әңгіме, тәрбие, ой-өріс – бәрі білім төңірегінде еді. Сондықтан мен үшін мұғалім болу таңдау емес, табиғи жол болды. Кішкентай кезімнен анамның дәптер тексеріп отырғанын, әпкелерімнің сабақ жоспарлап, мектептегі оқиғалар туралы қызыға әңгімелеп отыратынын көріп өстім. Үйімізде күнделікті айтылатын дүниенің бәрі бала тәрбиесі, білім беру, оқушылардың жетістігі мен мұғалімдік жауапкершілік жайында болатын. Сол орта мені еріксіз осы әлемге жақындатып, ұстаздықты менің өмірімнің бір бөлігіне айналдырды», – дейді ол.
Ал Мағжан үшін математика тек пән емес, ол – логика мен дәлдікке, тәртіп пен ой ұшқырлығына бастайтын маңызды сала. Әр есеп, әр формула тек сан емес, баланың ойлау қабілетін, проблемаларды шешу икемін дамытатын құрал болып табылады. Сондықтан ол сабақтарды тек ақпарат беру үшін емес, оқушыларды жүйелі ойлауға, талдау жасауға, өз шешімдерін дәлелдеуге үйрететін мүмкіндік ретінде пайдаланады.
«Математикамен айналысу – тек есеп шығару емес, бұл – ойлаудың мәдениеті мен логикалық дағдыларды қалыптастыру. Мен үшін маңыздысы – әр оқушының логикалық ойлау қабілетін дамыту, қиын есептер арқылы мәселені шешу тәсілдерін үйрету. Сабақ барысында өмірден алынған мысалдар мен практикалық тапсырмаларды қолданған сайын, балалар математикаға деген қызығушылық танытады, пәннің тек теориялық емес, күнделікті өмірде де қаншалықты пайдалы екенін түсінеді», – дейді Мағжан.
Жас отбасы бүгінде бір қыз, бір ұл тәрбиелеп отыр. Шаңырақ көтергендеріне бес жылдан асса да, олар өмірлік серіктестікпен қатар кәсіби қолдасудың да мәнін жақсы түсінеді. Бір салада қызмет ететін болғандықтан, сабақ жоспарлау, оқыту әдістерін талқылау, сыныптағы қиындықтарды бірге шешу – олардың күнделікті өмірінің бір бөлігіне айналған. Осы бірлескен тәжірибе оларды тек әріптес қана емес, өмірлік серіктес ретінде де нығайтады. Үйде де, мектепте де бір-бірін қолдау арқылы өздерінің кәсіби және отбасы өмірін үйлестіре білетінін айтады.
«Мұғалімдік – күнделікті талдау мен ізденіс. Үйге келгенде де жаңа әдіс, жаңа тапсырма туралы пікір алмасып отырамыз. Күнделікті сабақта кездескен жағдайларды бірге талдап, балаларға қалай тиімді түсіндіруге болатынын ойланамыз. Бірақ үйге кірген сәттен бастап ата-ана рөлі басты орында. Сол үшін жұмысты есік сыртында қалдырып, балаларымыздың көңіліне, тәрбиесіне, үй ішінің тыныштығына баса мән береміз. Отбасы – біздің күш-қуат алатын ордамыз», – дейді Мағжан.
Жас мұғалімдердің айтуынша, алғашқы жылдары қиындықсыз болмаған. Әсіресе жас маман ретінде сыныпты бағындыру, оқушылардың мінезін түсіну, құжат толтыру секілді жауапкершіліктер үлкен тәжірибені талап етеді. Дегенмен мектеп ұжымының қолдауы, өз еңбектерінің жемісі олардың кәсіби жолын нық еткен.
Бүгінгі таңда білім беру саласы түбегейлі өзгеріп келеді, сонымен қатар балалар да өзгерді. Қазіргі оқушының ақпаратқа қолжетімділігі жоғары, ал қызығушылығы бұрынғыға қарағанда жылдам алмасады. Сол себепті олардың назарын ұстап тұру, пәнге деген ынтасын ояту – мұғалім үшін ең маңызды әрі күрделі міндеттердің біріне айналды. Осындай жағдайда ұстаздар дәстүрлі тәсілге ғана сүйеніп қалмай, баланың ішкі мотивациясын арттырудың жаңа жолдарын үнемі іздеп жүреді.
Ақтоты өз сабағында орыс тілін тек грамматика мен ережелер арқылы емес, шығармашылық ойлау мен пікірталас арқылы меңгертуді жөн көреді. Ол мәтінмен терең жұмыс жасатып, оқушыларды еркін ойлауға, өз пікірін дәлелдеуге, талдау жасауға үйрететін дебат элементтерін қосады. Мұндай тәсіл оқушыны тек тыңдаушы емес, сабақтың белсенді қатысушысына айналдырады.
«Тілді жаттап емес, түсініп үйренген дұрыс деп ойлаймын. Сабақ барысында балалардың ой қозғап, өз пікірін айтуына мүмкіндік беруге тырысамын. Олар өзін еркін сезінген сайын сабаққа деген қызығушылығы артып, пәнге деген ішкі мотивациясы күшейеді. Мен үшін ең маңыздысы – олардың көзіндегі “Менің айтарым бар” деген ұмтылысты көру. Сол сәтте оқушының тек білім алушы емес, сабаққа белсенді қатысушы болып тұрғанын түсінемін. Бұл мені де жаңа тәсілдерді қолдануға, сабақтарды қызықты әрі тиімді өткізуге ынталандырады», – дейді Ақтоты.
Ал Мағжан үшін математика – тек формула мен есеп емес, логика қалыптастыратын әлем. Сондықтан ол сабақтарында логикалық ойындарды, практикалық өмірден алынған есептерді және цифрлық платформаларды жиі қолданады. Бұл әдістер математиканы күрделі әрі құрғақ пән ретінде емес, қызықты, қолжетімді және күнделікті өмірмен байланысты сала ретінде қабылдауға көмектеседі. Осындай жаңашыл тәсілдер арқылы жас мұғалімдер балалардың пәнге деген қызығушылығын арттырып, олардың білім алуға деген ынтасын жаңа деңгейге көтеруде.
«Математиканы тек есеп шығару деп қабылдамау керек. Мен үшін ең маңыздысы – әр баланың ойлау қабілетін дамыту. Сабақ барысында өмірден алынған мысалдар мен практикалық есептерді көп қолданған сайын, оқушылар “Бұл маған шынымен керек екен” деп түсініп, пәнге қызығушылық таныта бастайды. Сол сәтте олардың көзінде нағыз ізденіс пен ынта көрінеді. Математика дәл осы кезде тек формула емес, ойлау мәдениетін қалыптастыратын құндылыққа айналады. Менің мақсатым – әр оқушыны тек есеп шығару арқылы емес, логикалық ойлау арқылы білім алуға баулу», – дейді Мағжан.
Алдағы жоспарларына келсек, ерлі-зайыпты ұстаздар кәсіби дамуды тоқтатқысы келмейді. Мағжан педагогикалық шеберлігін шыңдап, болашақта тренерлік бағытта жас мұғалімдерге қолдау көрсетуді жоспарласа, Ақтоты әдебиетке қызығатын жастарға арналған шығармашылық клуб ашуды көздейді.
«Жас маманға қолдау қаншалықты қажет екенін өз тәжірибемнен білемін. Алғашқы жылдарда сыныпты бағындыру, оқушылармен тіл табысу, сабақ жоспарлау сияқты көптеген қиындықтар кездеседі. Болашақта жинаған әдіс-тәсілдерімді бөлісіп, жас мұғалімдердің жұмысына нақты демеу болғым келеді. Себебі ұстаздық бір адамдық жол емес, бір-біріне сүйенгенде ғана алға жылжитын орта. Менің ойымша, тәжірибе бөлісу арқылы ғана білім сапасын арттырып, жаңа ұрпаққа сапалы тәрбие мен білім бере аламыз», – дейді Мағжан.
Болашақта шығармашылық бағытта жұмыс жасауды жоспарлап отырған Ақтоты бұл ойын тереңінен түсіндірді. Ол үшін тіл мен әдебиет – тек сабақ пәні емес, баланың ішкі әлемін, ой-өрісін дамытатын ерекше әлем. Ұстаз ретінде Ақтоты әр баланың шығармашылық қабілетін ашып, өз ойын еркін жеткізуге мүмкіндік жасауды маңызды деп санайды.
«Мен үшін тіл мен әдебиет – баланың жан дүниесін байытатын әлем. Бұл тек оқу пәні ғана емес, оқушының ой-өрісін, шығармашылық қабілетін, сезімталдығын дамытатын ерекше кеңістік. Сол әлемді сезіне алатын, кітапқа жақын, ойлы жастар көп болсын деймін. Сондықтан мен шығармашылық клуб ашып, балалардың өз ойын еркін жеткізуіне, жазба және ауызша талдау арқылы ойларын түйсінуге мүмкіндік жасағым келеді. Менің мақсатым – әр балаға өзінің даусын табуға жағдай жасау, өз пікірін ашық айтуға сенім беру. Сол кезде ғана оқушы тілдің күшін, әдебиеттің мәнін толық сезіне алады», – дейді Ақтоты.
Бүгінгі қоғамда отбасы мен мектеп құндылықтарының қатар дамуы аса маңызды. Мағжан мен Ақтоты – осы екі саланы үйлестіре білген жастардың айқын үлгісі. Олар үшін отбасы – тыныштық пен тәрбие бастауы, балалардың мінез-құлқынан бастап, олардың болашаққа деген құндылықтарын қалыптастыратын негізгі ортасы. Ал мектеп – еңбектің, жауапкершіліктің және кәсіби ізденістің төленетін орны. Үйдегі жылы сөз, қолдау мен түсіністік мектептегі қиындықтарды жеңуге көмектеседі, ал сабақтағы табыстар мен жетістіктер отбасыдағы қуаныш пен мотивацияны арттырады. Өзара түсіністік, ортақ мақсат және білімге деген адалдық – жас отбасы үшін тек қағаз бетінде жазылған сөз емес, өмірлік тәжірибеден шыққан тіректер. Сол принциптер арқылы олар уақыт сынынан сүрінбей, бір-біріне сүйеніп, кәсіби және отбасы өмірін үйлестіріп келеді. Мұндай үйлесім – қазіргі жастар үшін үлгі, әрі отбасы мен білім саласын біртұтас қарастырудың айқын мысалы.
Қоғамның болашағы – жас ұрпақ. Ал сол ұрпақтың тәрбиесі, білімге деген құштарлығы мен адамгершілігі – мұғалімнің жүрегінде, оның кәсіби адалдығы мен жеке үлгісінде қалыптасады. Қызылордадағы жас ұстаздар – Мағжан мен Ақтоты – тек өз пәнін үйретіп қана қоймай, баланың ой-өрісін, шығармашылық қабілетін дамытуға ерекше көңіл бөледі. Олардың отбасы мен мектептегі еңбегі біртұтас үлгі ретінде жас ұрпаққа бағыт береді, ал өңірдегі басқа жас ұстаздар үшін де мотивация мен шабыт көзі болып отыр. Бұл жас отбасының адалдығы мен ізденісі – тек жеке табыс емес, бүкіл қоғамға қосылып жатқан маңызды үлес, білім мен тәрбиеге деген тұрақты қамқорлықтың айқын дәлелі.
