Бауыр – адам өмірінде ауқымды алуан түрлі қызмет атқаратын өмір сүруге ең қажетті маңызды ағзалардың бірі. Дұрыс тамақтанбау мен бауырда майдың жиналуы денсаулыққа қайтымсыз әсер етуі мүмкіндігі белгілі, деп хабарлайды BAQ.KZ тілшісі.
Бауырымызды қалай күткен дұрыс? Белгілі бір тамақтану әдісін ұстану керек пе? Бауыр ауырса, қандай белгілері болуы ықтимал? Бауырдың метаболизмдік май ауруы деген не? Жалпы, бауырдың ауырғанын байқамай қалмас үшін не істеу керек? Осы және өзге де сұрақтарға Ұлттық ғылыми онкология орталығының гастроэнтеролог, гепатолог дәрігері Наталья Баромыко сұхбат барысында жауап берді.
- Бауырдың аурулары, соның ішінде бауырдың метаболизмдік майлы ауруы туралы айтып өтсеңіз. Бұл патология несімен қауіпті?
- Негізінен көптеген факторларға байланысты пайда болатын бауыр ауруларының үлкен тобы бар. Көбінесе бұл В және С вирустық инфекциясы, алкоголь, улы заттарды қабылдау, диеталық қоспалар, сондай-ақ бауырдың майлы ауруы. Олардың барлығы бауырда қабынуды тудыруы мүмкін, содан кейін диффузды өзгерістерге әкелуі мүмкін, яғни бауыр циррозына ауысу арқылы қайтымсыз фиброздың пайда болуына әкеледі. Сонымен қатар гепатоцеллюлярлық карцинома сияқты қатерлі ісік ауруын тудырады. Бүгінгі күні бауырдың метаболизммен байланысты майлы ауруына көп көңіл бөлініп отыр. Өйткені бұл патология асқынулардың кеш сатысында анықталуымен тез жиілейді. Метаболикалық май ауруы – бұл бауыр жасушаларында артық майдың жиналуы. Ол артық салмақпен, семіздікпен және қант диабетімен ауыратын адамдарда дамиды. Бұл жағдайлардың тіркесімі метаболикалық синдром деп аталады. Май ауруы нашарлап, қабынуды және органның зақымдалуын тудыруы мүмкін, осылайша бауыр жасушаларын бұзады.
- Бұл ауруға шалдыққанын адам қалай білуі мүмкін? Дабыл қағатын қандай да бір симптомдары, белгілері бар ма?
- Бауырдың метаболикалық майлы ауруы – бұл жалпы метаболизмнің бұзылуына байланысты пайда болатын күрделі ауру. Яғни бұл семіздік, артық салмақ, қант диабеті және артериялық гипертонияны қамтитын метаболикалық синдром. Осы себептердің нәтижесінде NAFLD дамиды. Сондықтан патологияда көбінесе нақты белгілер болмайды. Науқас шаршау, әлсіздік, бас ауруы және қысымның жоғарылауына қатысты денсаулығына алаңдауы мүмкін. Алайда цирроз мен бауыр қатерлі ісігінің пайда болуында сарғаю, іште сұйықтықтың жиналуы, қол-аяқтың ісінуі, қан кету, дене салмағының біртіндеп төмендеуі сияқты өзіндік белгілер болуы ықтимал. Осы белгілерге назар аударған дұрыс.
- Ауруды диагностикалау үшін қайда жүгіну керек және қандай тексерістен өткен жөн?
- Барша жанға дәрігер ретінде айтатын бір кеңесім бар. Егер сізді ештеңе мазаламаса да, денсаулығыңызға бей-жай қарамай, немқұрайлық танытпай, жыл сайын check-up бағдарламасынан өтуіңіз керек. Жалпы қан талдауын тапсырып, сонымен қатар іштің ультрадыбыстық зерттеуінен өтуіңіз қажет. Ультрадыбыстық диагностика мамандарының арқасында біз бауырдың майлы ауруының белгілерін ерте анықтай аламыз. Әдетте, ультрадыбыстық зерттеу негізінде олар гепатологтың қабылдауына жіберіледі. Біз диагнозды клиникалық, зертханалық, аспаптық мәліметтер мен пациенттің сауалнамасы негізінде жасаймыз. Ауру расталғаннан кейін біз ұсыныстар береміз немесе емдеуді тағайындаймыз. Бауырдың аурулары, соның ішінде метаболикалық майлы ауруының ерте диагностикасы медициналық нұсқауларды орындаумен қатар, патологияның ісік пен циррозға айналу ықтималдығын төмендетуі мүмкін.
- Аурудың емі бар ма? Қалай емдейсіздер?
- Емдеудің негізі-өмір салтын өзгерту: темекі шегуден бас тарту, алкогольді шамадан тыс тұтыну, тамақтануды түзету, қалыпты физикалық белсенділікке оралу. Бұл патологиямен біз аурудың сатысына сүйенеміз. Егер бұл стеатоз сатысы болса, яғни бауырдағы майлы инфильтрация анықталса, ешқандай клиникалық және зертханалық көріністерсіз біз өмір салты бойынша ұсыныстар береміз. Сонымен қатар диетологпен, эндокринологпен жұмыс істеуді ұсынамыз. Метаболикалық синдромы бар адам қарқынды жаттығулар жасай алмайды және қатаң диетаны қолдана алмайды, сондықтан барлық тағайындаулар қатар жүретін патологияны, оның сатысын және дәрі-дәрмектерді қабылдауды ескере отырып, жеке қарастырылады. Гепатит сатысында дәрі-дәрмектер хаттамаға және клиникалық халықаралық ұсыныстарға сәйкес тағайындалады.
- Бізде адамдар көп жағдайда өздігінен емделгенді, әсіресе неше түрлі шөптерді ішкенді жақсы көреді. Әсіресе соңғы кезде биологиялық белсенді қоспаларды алу сәнге айналғандай. Емдеудің мұндай тәсіліне қатысты дәрігер ретінде не айта аласыз?
- Қазіргі уақытта өзіңіз айтып отырған биологиялық белсенді қоспалар біздің елде өте танымал. Бүгінде осы өнімді тұтынудан туындаған бауырдың зақымдану жағдайлары жиілеп кетті. Биологиялық белсенді қоспалар – бұл клиникалық сынақтан өтпеген дәлелденбеген дәрілер. Биологиялық белсенді қоспаларды қолдану жедел бауыр жеткіліксіздігіне әкелуі мүмкін, тіпті адамға шұғыл бауыр трансплантациясы қажет болады. Сондықтан білікті маманға хабарласып, онымен кеңесу өте маңызды. Сонымен қатар пациенттерге бұл дәрі-дәрмектер біздің елде тіркелген және дәріханаларда сатылатын болса да, өзін-өзі емдеуге кеңес берілмейді. Гепатопротекторлар деп аталатын тривиальды аллергиялық реакция мен анафилактикалық шок тудыруы мүмкін. Адам кез келген дәрі-дәрмектің жанама әсерлері бар екенін түсінуі керек. Сол үшін өз-өздеріңізге диагноз қойып, өз беттеріңізше ештеңе ішпеңіздер.
- Көптеген нәзікжандыларымыз, артық салмақтан жапа шегіп жүрген әйелдеріміз іш пен мықынның липосакциясына жүгініп жатады. Бұл қаншалықты қауіпсіз?
- Майлы ауру – бұл бауырдағы майдың жиналуы немесе семіздіктің сыртқы көріністері ғана емес. Өйткені, семіздікке шалдыққан науқастарда май ауруы болмауы мүмкін. Бұл адам ағзасындағы күрделі метаболикалық бұзылыс. Липосакция мен бариатриялық хирургияның қатаң көрсеткіштері бар және бұл туралы хирург хабарлайды. Бауырдың метаболикалық ауруын бір липосакциямен шешу мүмкін емес, өйткені бұл операция басқа мәселелерді шешуге бағытталған. Мұнда емдеуде мүлдем басқа тәсіл қажет. Дене салмағын жылдам және тез түсіру арқылы денсаулыққа зиян келтірудің ауылы да алыс емес.
- Бауырдың метаболикалық майлы ауруы мен колоректалды ісіктің дамуының жоғары қаупі арасында қандай байланыс бар деп ойлайсыз?
- Бұл жерде бір нәрсеге баса назар аудартқым келеді. Себебі бұл байланыс ресми түрде дәлелденбеген. Колоректальды қатерлі ісіктің дамуы метаболикалық синдромға байланысты екендігі туралы дәлелдер бар. Транс майларды жеу, дұрыс тамақтанбау тоқ ішектің қатерлі ісігіне де, бауырдың майлы ауруына да әкелуі мүмкін. Бауырдың метаболикалық майлы ауруының байланысы бауырдың бастапқы қатерлі ісігімен байқалады. Еуропада стеатоз пациенттерде гепатоцеллюлярлық карциноманың дамуының үшінші себебі болып табылады. Тағы да, бауыр қатерлі ісігі метаболизммен байланысты май ауруы бар барлық науқастарда дамымайды. Мұнда басқа факторлар да рөл атқарады.
- Ал өзіңіз жұмыс істейтін Ұлттық ғылыми онкология орталығының дәрігерлері еліміздің өзге облыстары және шетел мемлекеттеріндегі әріптестерімен қаншалықты тәжірибе алмасып отырады?
- Профессор, еліміздің бас дәрігер-гастроэнтерологы Күлпаш Сағындыққызы Қалиасқаровамен бірлесіп, біздің орталық ҚР өңірлерін бауыр ауруларымен курациялаумен айналысады. Біз телемедицинаны басқа орталықтармен жүргіземіз. Ресейден, Германиядан, Америкадан келген шетелдік тәлімгерлермен күрделі жағдайларды талдау жүргізілуде. Жыл сайын біліктілікті арттыру бойынша шеберлік сағаттары, форумдар, оқыту семинарлары өткізіледі. Осы жылдың шілдесінде Қазақстанның өңірлік дәрігерлері мен шетелден келген әріптестерінің қатысуымен жыл сайынғы гастроэнтерологиялық форум жоспарланған.
- Оқырмандарымызға дәрігер ретінде бауыр ауруларының алдын алу үшін қандай кеңес ұсына аласыз?
- Әрине, барлық дәрігер ретінде қарапайым да маңызды қағиданы айтқым келеді. Бауырдың саулығы үшін ең алдымен дұрыс, үйлестірілген тамақтану мен физикалық белсенділікті қамтитын салауатты өмір салтын ұстану маңызды. Алкогольді, энергетикалық сусындарды, негізсіз қоспалар мен диеталық қоспаларды қоспаңыз. Іштің ультрадыбыстық зерттеуінен үнемі өтіп, жыл сайын жалпы зертханалық қан анализінен өту керек. Бауыр аурулары анықталған кезде өзін-өзі емдемеңіз, тек қажетті қосымша зерттеулер мен тиімді емдеуді тағайындайтын маманға хабарласыңыз.
- Әңгімеңізге рахмет!
