Қазақстан бай тарихымен ғана емес, ұлттық спорт дәстүрлерімен де ерекшеленеді. Көкпар, аударыспақ, асық ату, тоғызқұмалақ, теңге ілу, жамбы ату сияқты спорт түрлері әу бастан халқымыздың рухани мұрасын бейнелесе, бүгінгі күні бұл спорт түрлері халық денсаулығын нығайтып, ұлттық бірегейлікті сақтаудың маңызды құралдарына айналып келеді. Қазіргі уақытта бұл саланы дамыту – мемлекет саясатының маңызды бағыттарының бірі. Бірақ оны дамыту барысында шешілуі тиіс мәселелер де жетерлік, деп хабарлайды BAQ.KZ.
Бүгінде елімізде ұлттық спорт түрлері саласында ресми танылған спорт түрлерінің қатарында асық ату, аударыспақ, бәйге, дәстүрлі садақ ату, жамбы ату, жекпе-жек , көкпар, қазақ күресі, құсбегілік, теңге ілу, тоғызқұмалақ бар. Деректерге сүйенсек, өткен жылы ұлттық спорт түрлеріне шамамен 700 мың адам қатысыпты, ал оларды сайыстарға 1 700 бапкер жаттықтырған. Бұл бапкерлердің мыңға жуығы ауылдық жерлерде қызмет етеді.
Бір қуантарлығы, ұлттық спортқа бөлінген қаржы да жын санап өсуде. Мәселен, 2024 жылы жергілікті бюджеттерден 4,8 млрд теңге, республикалық бюджеттен 1,2 млрд теңге, жалпы шамамен 6 млрд теңге бөлген.
Ал ұлттық спорт түрлерімен шұғылданатындар саны бойынша өңірлер арасында Түркістан облысы көш бастап тұр. Екінші орында Алматы облысы болса, үшінші орын Жамбыл облысына тиесілі.
Ұлттық спорттың маңызы: халық пен мәдениет үшін
Ұлттық спорт түрлері – тек қана күш сынасатын ойын емес, ұлттың рухани қазынасы. Олар адамның физикалық қабілетін арттырып қана қоймайды, сонымен бірге ұлттық сана мен тарихи жадыны жандандырады. Әрбір көкпардың дүбірі, бәйгенің шаңы немесе балуан күресінің айқасы – ата-бабамыздан жеткен өмірлік тәжірибе мен тәлім-тәрбиенің көрінісі.
Нақтырақ айтқанда, ұлттық спорт түрлері балалық шақтан бастап ұлттық мәдениетті сезінуге жол ашады. Бала асық ойнап жүріп есепке, дәлдікке, ептілікке үйренеді. Тоғызқұмалақ арқылы ой-өрісін дамытады. Атқа мінген жасөспірім тек шабандоз ғана болмай, батылдық пен төзімділікті бойына сіңіреді. Осындай тәжірибе арқылы өскелең ұрпақ салт-дәстүрді тереңірек ұғынып, патриотизм рухында тәрбиеленеді.
Сонымен қатар ұлттық спорт ауылдық аймақтарда әлеуметтік белсенділікті көтеруге ерекше ықпал етеді. Бір ауыл болып ат жарысына жиналу, көкпар көру немесе асық жарысын өткізу – жұртты бірлікке, ынтымаққа шақырады. Бұл – ауыл өмірін жандандырып қана қоймай, жастардың бос уақытын тиімді өткізуіне мүмкіндік беретін маңызды құрал. Әрі дене шынықтыру арқылы салауатты өмір салты насихатталады.
Ғалымдардың пікірінше, дәстүрлі спорт түрлерін жүйелі түрде дамыту қоғамның мәдени иммунитетін күшейтеді. Өйткені спорт тек денені емес, рухты да шыңдайды. Ұлттық спортпен айналысқан жас ұрпақ ел тарихын ұмытпайды, болашаққа сенімді қадам басады.
Мемлекеттік қолдау: заңдар мен бағдарламалар
Ұлттық спортты қолдау – мемлекеттің стратегиялық бағытына айналып отыр. Соңғы жылдары бұл салаға байланысты бірқатар нақты қадамдар жасалды. Әсіресе 2024 жылғы заңнамалық өзгерістер ұлттық спорт үшін жаңа кезеңнің басталғанын көрсетті. Сол түзетулерге сәйкес, ұлттық спорт түрлері приоритетті статусқа ие болды. Яғни, олар енді олимпиадалық және паралимпиадалық спорт түрлерімен тең дәрежеде қаржыландырылып, мемлекеттік бағдарламалардан өз үлесін ала бастады.
Бұл өзгеріс – тарихи қадам. Өйткені бұған дейін ұлттық спорт көбіне энтузиастардың күш-жігерімен дамыса, енді оның артында мемлекеттік қолдау мен тұрақты қаржыландыру тұр. Бұл – ұлттық мұраға деген көзқарастың түбегейлі өзгергенін айғақтайды.
Сонымен қатар, спорт саласын дамытуға бағытталған мемлекеттік бағдарлама аясында 4 жастан 17 жасқа дейінгі 240 мыңнан астам бала тегін спорт секцияларына қатысып жүр. Олардың ішінде қазақ күресі, тоғызқұмалақ, асық ату сияқты ұлттық спорт түрлері де бар. Бұл – жасөспірімдерді ерте жастан салауатты өмірге баулумен қатар, дәстүрді бойына сіңірудің таптырмас жолы.
Қиындықтар мен шектеулер
Мемлекет қолдау көрсетіп, ұлттық спортты дамытуға баса назар аударса да, бұл саланы дамытуда кездесетін мәселелер де жоқ емес:
- Инфрақұрылымның тапшылығы. Ауылдық жерлерде жиі арнайы алаңдар мен спорт кешендері жоқ, жаттықтырушы мен құралдар жеткіліксіз.
- Бапкерлер мен жаттықтырушылардың саны мен біліктілігі. Ауылдық жерде маман тапшылығы бар, тәжірибесі жоғары жаттықтырушылар қала орталығында шоғырланған.
- Қаржыландыру тұрақсыздығы. Кейбір өңірлерде бюджет бөлінуі уақытша немесе шартты болуы мүмкін, соның салдарынан спорт клубтары жабылып қалуы ықтимал.
- Танымалдылық пен медиа қолдау. Ұлттық спорт түрлері Олимпиадалық спорттарға қарағанда аз көрінеді, медиа арқылы көрсетілімдері әлсіз, теледидар, әлеуметтік желілерде жеткілікті назар аударылмайды.
- Жастар мен жаңа ұрпақ арасында қызығушылықтың төмендеуі. Классикалық ұлттық спорт түрлері кейде заман талабына сай жаңаруымен қатар жастарға қызықты болу үшін бейімделуі қажет.
Ұлттық спорттың қазақ халқы үшін ерекше маңызға ие екені айтпаса да түсінікті. Себебі ол – жай ғана ойын-сауық емес, ұлттың болмысын айқындайтын рухани құндылық. Ұлттық спорт арқылы біз дені сау, шыныққан, қайсар мінезді ұрпақ тәрбиелейміз. Сонымен қатар, ол халықты ортақ құндылықтар төңірегіне топтастырып, ұлт бірегейлігін сақтауға қызмет етеді.
Бүгінде Қазақстанда ұлттық спортты дамытуда айтарлықтай алға басу бар. Біріншіден, заңдық негізі күшейтіліп, ұлттық спорт түрлері ресми мәртебеге ие болды. Бұл – оларға мемлекет тарапынан тұрақты қолдау көрсетіліп, олимпиадалық спортпен тең дәрежеде қаражат бөлінуіне жол ашты. Екіншіден, қаржыландыру көлемі жылдан-жылға артып келеді. Егер бұрын ұлттық спорт көбіне энтузиастардың арқасында ғана дамып келсе, қазір мемлекеттік деңгейде жүйелі түрде қаржыландырылып отыр. Үшіншіден, халықтың қызығушылығы артып келеді. Әсіресе ауыл-аймақта асық ату, көкпар, бәйге сияқты жарыстардың қайта жанданып, жастар арасында кең таралуы – соның айқын дәлелі.
Дегенмен, қол жеткізген жетістіктерді тоқмейілсіп қабылдауға болмайды. Бұл даму тұрақты жалғасын тапқан жағдайда ғана нақты нәтиже береді. Егер инфрақұрылым жеткілікті деңгейде дамымаса, кәсіби бапкерлер даярланбаса немесе жастардың қызығушылығын қолдауға көңіл бөлінбесе, қазіргі серпін бәсеңдеуі мүмкін. Сондықтан ұлттық спортты қолдау үзіліссіз, жүйелі болуы шарт.
Ұлттық спорт – өткенді бүгінмен жалғап, болашаққа жол ашатын алтын көпір. Ол халықтың денсаулығын нығайтып қана қоймай, елдің рухын көтереді, ұлттық тұтастықты сақтайды. Сондықтан бүгінгі міндет – осы бағыттағы қарқыннан таймай, ұлттық спортты қоғамның күнделікті өмірінің ажырамас бөлігіне айналдыру.
