Соңғы жылдары Қазақстанда идеология ұғымы қайтадан күн тәртібіне шықты. Бірақ бұл бұрынғыдай қатаң қағидалар мен дайын формулаларға негізделген жүйе емес. Қазіргі жағдайда идеология қоғамды бөлуге емес, біріктіруге, өткенді күйттеуге емес, болашақты бірге құруға бағытталуы тиіс. Осы тұрғыдан алғанда, Президент ұсынған ұлттық бірегейлік пен қоғамдық келісімге негізделген жаңа идеологиялық бағдар – уақыт талабынан туған саяси әрі әлеуметтік қажеттілік.
Бұл ұстаным белгілі бір топтың немесе идеологиялық ағымның мүддесін емес, елдегі барлық азаматты ортақ құндылықтар төңірегіне топтастыруды көздейді. Мемлекет басшысы өз сөздерінде ұлттық бірегейлікті бір ұлттың үстемдігі ретінде емес, Қазақстанда өмір сүретін барша азаматтың ортақ азаматтық санасы ретінде түсіндіреді. Мұның өзі қазіргі көпэтносты қоғам үшін айрықша маңызды.
Ұлттық бірегейлік: этникалық шеңберден азаматтық кеңістікке
Ұлттық бірегейлік ұғымы көп жағдайда тек тіл, дәстүр немесе этностық ерекшелікпен байланыстырылып жатады. Алайда қазіргі Қазақстан жағдайында бұл түсінік әлдеқайда кең мағынаға ие. Президент ұсынған тұжырымдамада ұлттық бірегейлік – ортақ тағдыр, ортақ жауапкершілік және ортақ болашаққа деген сенім ретінде қарастырылады.
Бұл – этникалық айырмашылықтарды жоққа шығару емес. Керісінше, әртүрлі мәдениет пен дәстүрді сақтай отырып, оларды бір мемлекет аясында үйлестіру. Қазақ тілі мен мәдениетінің біріктіруші рөлі сақталады, бірақ ол өзге этностарды шеттету құралына айналмауы тиіс. Мұндай тәсіл ұлттық бірегейлікті қақтығыс көзі емес, қоғамдық келісімнің тірегіне айналдырады.
Қоғамдық келісім – тұрақтылықтың басты шарты
Қазақстан үшін қоғамдық келісім әрдайым стратегиялық маңызға ие болды. Тәуелсіздік жылдарында ел түрлі әлеуметтік, экономикалық және саяси кезеңдерден өтті. Сол уақытта тұрақтылықтың сақталуына ықпал еткен негізгі факторлардың бірі – этносаралық және әлеуметтік келісім.
Бұл жиын қазақстандық әлеуметтік үйлесім мен ұлттық бірлік моделінің берік тірегіне айналды. Ол құрылған сәтінде өзіне жүктелген миссияны абыроймен атқарып келеді және қоғамдағы этносаралық тұрақтылықты қамтамасыз ететін негізгі факторлардың бірі ретіндегі маңызын дәлелдеді. Дәл осының арқасында еліміз әлеуметтік-экономикалық және саяси жаңғыруларды сабырмен, жүйелі әрі табысты жүзеге асырып, бүгінгі тәуелсіз Қазақстанды қалыптастыра алды, - дейді Қазақстан халқы Ассамблеясы төрағасының орынбасары, Қазақстан Республикасы Президенті әкімшілігінің Қазақстан халқы Ассамблеясы хатшылығының меңгерушісі Марат Әзілханов.
Президенттің жаңа идеологиялық бағдарында қоғамдық келісім жай ғана ұран емес, мемлекеттік саясаттың өзегі ретінде ұсынылады. Бұл – қоғамдағы әртүрлі пікірлер мен көзқарастардың бар екенін мойындау, бірақ сол айырмашылықтарды қақтығысқа емес, диалогқа айналдыру.
Бүгінгі қоғам бұрынғыдан да күрделі. Әлеуметтік желілер, ақпараттық қысым, сыртқы ықпалдар қоғамдық көңіл күйге тікелей әсер етеді. Осындай жағдайда келісім мәдениетін қалыптастыру – мемлекеттің де, қоғамның да ортақ міндеті.
Идеологияның жаңа сипаты: мәжбүрлеу емес, сендіру
Президент ұсынған жаңа идеологиялық бағыттың тағы бір маңызды қыры – оның жоғарыдан күштеп таңылмайтыны. Бұл – дайын догмалар жиынтығы емес, қоғаммен бірге қалыптасатын тірі процесс.
Жаңа идеология:
- азаматтарды бір ғана «дұрыс ойға» мәжбүрлемейді;
- сын мен пікір алуандығын жау ретінде қабылдамайды;
- мемлекеттің даму бағытын түсіндіру арқылы сенім қалыптастыруды көздейді.
Мұндай тәсіл әсіресе жастар үшін маңызды. Өйткені қазіргі жас буын ақпаратты сүзгіден өткізіп қабылдайды, ресми ұраннан гөрі нақты әрекетке, әділеттілікке және ашықтыққа мән береді. Егер идеология өмірмен үндеспесе, ол қабылданбайды.
Әділет пен жауапкершілік – бірегейліктің негізі
Ұлттық бірегейлік пен қоғамдық келісім тек мәдени немесе символдық деңгейде қалыптаспайды. Оның берік негізі – әділеттілік сезімі. Егер қоғамда әділетсіздік тереңдеп, әлеуметтік алшақтық ұлғайса, кез келген идеологиялық тұжырым әлсірейді.
Президент өз бастамаларында мемлекеттік басқарудағы жауапкершілік, заң үстемдігі, тең мүмкіндік мәселелерін жиі көтереді. Бұл кездейсоқ емес. Себебі азамат өзін мемлекетпен біртұтас сезінуі үшін оның құқығы қорғалып, даусы естілуі керек.
Қоғамдық келісім тек этносаралық қатынастармен шектелмейді. Ол әлеуметтік әділет, аймақтар арасындағы теңдік, жастар мен аға буын арасындағы сабақтастық сияқты мәселелерді де қамтиды.
Жаңа бағдардың практикалық маңызы
Ұлттық бірегейлік пен қоғамдық келісімге негізделген идеологиялық бағдардың басты артықшылығы – оның ұзақ мерзімділігі. Бұл бір саяси кезеңмен шектелетін бастама емес. Ол мемлекеттік саясаттың барлық саласына – білімге, мәдениетке, ақпараттық кеңістікке, әлеуметтік саясатқа әсер етуі тиіс.
Егер бұл бағдар нақты іспен, әділ шешімдермен, ашық саясатпен толықса, ол қоғамды іштен нығайта алады. Ал керісінше жағдайда, кез келген жақсы идея қағаз жүзінде қалу қаупіне ұшырайды.
Президент ұсынған ұлттық бірегейлік пен қоғамдық келісімге негізделген жаңа идеологиялық бағдар – Қазақстан үшін формалды ұстаным емес, заман талабына сай жауап. Бұл – қоғамды бөлетін сызықтарды тереңдетпеуге, керісінше ортақ құндылықтар төңірегінде біріктіруге бағытталған көзқарас.
Бүгінгі күрделі әлемде елдің беріктігі әскери немесе экономикалық қуатпен ғана өлшенбейді. Ол ең алдымен азаматтардың өз мемлекетіне деген сенімімен, ортақ жауапкершілікті сезінуімен айқындалады. Ал ұлттық бірегейлік пен қоғамдық келісім – сол сенімнің ең басты тірегі.
