Сыбайлас жемқорлық – әлемнің кез келген елінде саяси тұрақтылық пен экономикалық дамуға ең қауіпті құбылыстардың бірі. Transparency International ұйымының 2023 жылғы "Сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексінде" Қазақстан 180 елдің ішінде 93-орынға табан тіреген, деп хабарлайды BAQ.KZ тілшісі.
Бұл – соңғы жылдары елде сыбайлас жемқорлықпен күрес бағытында ілгерілеу барын, алайда мәселе түбегейлі шешілмегенін көрсетеді.
Осыған байланысты Қазақстанда тек құқық қорғау шараларына ғана емес, қоғамдық бақылау мен азаматтық белсенділікке сүйенетін жаңа модель қалыптасып келеді. Оның басты элементтерінің бірі – сыбайлас жемқорлыққа қарсы волонтерлер қозғалысы.
Еріктілердің міндеті қандай?
Антикоррупциялық еріктілер – мемлекеттік органдардың одақтасы әрі қоғам мен билік арасындағы көпір. Олар халықтың сенімін нығайту үшін бірқатар маңызды міндеттерді атқарады:
Қоғамдық мониторинг: мемлекеттік мекемелерде көрсетілетін қызмет сапасын бақылау, жасырын «тексеруші» рөлін атқару;
Ағарту жұмысы: тұрғындарға заңдық құқықтарын, электронды үкімет порталы арқылы қызмет алудың жолдарын түсіндіру;
Ашықтықты арттыру: әлеуметтік желілерде мемлекеттік бағдарламалардың орындалуын жариялау, проблемалық жағдайларды қоғам талқысына шығару;
Кері байланыс орнату: халықтың шағымы мен ұсыныстарын жинап, оны мемлекеттік органдарға жеткізу.
Мысалы, өткен жылы Қазақстанда 2 мыңнан астам ерікті осындай жобаларға қатысып, 10 мыңнан астам нысанда қоғамдық мониторинг жүргізген.
Өңірлік бастамалар
Әр өңірдегі еріктілердің жұмысы өзіндік ерекшелікке ие:
Алматыда жастар ұйымдары халыққа қызмет көрсету орталықтарының қызметін бақылап, кезектерді азайту және онлайн қызметтердің қолжетімділігін арттыру бойынша ұсыныстар жасайды.
Шығыс Қазақстанда мектептер мен колледждерде білім беру саласындағы ашықтыққа мониторинг жүргізіледі. Ата-аналар комитеттерімен бірлесе отырып, «ақша жинау» секілді бейресми әрекеттердің алдын алады.
Жамбыл облысында еріктілер ауыл тұрғындарына мемлекеттік субсидиялар мен жеңілдіктерді рәсімдеу ережелерін түсіндіреді. Бұл ауылдық жерлерде сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін төмендетуге сеп.
Ақтөбе облысында волонтерлер медицина мекемелерінде дәрі-дәрмектің бағасы мен қолжетімділігін қадағалап, тұрғындардан шағым жинайды.
Мемлекеттік қолдау
Қазақстанда волонтерлік қызметті дамыту үшін мемлекет арнайы заңнамалық және қаржылай тетіктер енгізген. «Волонтерлік қызмет туралы» заң бар, ал мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс аясында үкіметтік емес ұйымдар мен еріктілерге гранттар бөлінеді.
Сонымен қатар:
- үздік жобалар мемлекеттік марапатқа ұсынылады;
- арнайы оқу семинарлары өткізіліп, волонтерлер құқықтық сауаттылыққа үйретіледі;
- жастар ресурстық орталықтары волонтерлік қозғалыстарға әдістемелік көмек береді.
2023 жылы мемлекеттік гранттар аясында сыбайлас жемқорлыққа қарсы 50-ден астам жоба қаржыландырылды, олардың бір бөлігі өңірлік еріктілердің бастамасы болатын.
Қоғамға пайдасы
Антикоррупциялық волонтерлердің жұмысы үш маңызды нәтиже береді:
- Мемлекеттік органдардың ашықтығы артады. Азаматтар өз ұсынысы мен шағымын жеткізе алады.
- Құқықтық мәдениет күшейеді. Халық заңды білсе, артық төлемге немесе «делдалдық қызметке» жүгінбейді.
- Жастардың әлеуметтік белсенділігі өседі. Волонтерлікке қатысқан жас мамандар болашақта мемлекеттік қызметке бейімделіп шығады.
Сарапшылар не дейді?
Антикоррупциялық қызмет өкілдерінің айтуынша, волонтерлер қозғалысы – тек уақытша акция емес, жүйелі институтқа айналуы тиіс.
Еріктілер қоғамдағы сенімді нығайтуға үлес қосады. Олар – біздің көзіміз бен құлағымыз, – дейді агенттік мамандары.
Қоғам қайраткерлері де бұл үрдісті қолдап отыр. Себебі мемлекет жалғыз өзі сыбайлас жемқорлықпен күресте жеңіске жете алмайды. Ал белсенді азаматтар қатысса, бұл күрес шынайы қоғамдық сипат алады.
Қазақстандағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы волонтерлердің қызметі – мемлекеттік аппараттың ашықтығын арттырып, қоғам мен билік арасындағы сенімді нығайтатын жаңа дәстүр қалыптастырып отыр.
Мемлекеттік органдарға қолдау көрсететін мұндай қозғалыстар – елдің болашағына салынған инвестиция. Себебі ашық қоғам – дамыған мемлекеттің негізі.
