Нұр-Сұлтан, BAQ.KZ тілшісі. ҚР Президенті жанындағы ҚСЗИ директорының орынбасары, заң ғылымдарының докторы Марат Жұмағұлов президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қазақстан халқына Жолдауына қатысты пікір білдірді.
«Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес – Қазақстандағы реформалардың алдағы кезеңінің маңызды бағыттарының бірі. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына Жолдауында атап өткендей, ол жүйелі болуы тиіс. Мемлекет басшысы: «Сарапшылар мен жұртшылықтың қатысуымен орталық және жергілікті органдардың нормативтік құқықтық актілерінің жобаларына сыбайлас жемқорлыққа қарсы сараптаманы қалпына келтіру қажет. Сыбайлас жемқорлық қылмысы болған ведомствоның бірінші басшысының жауапкершілігін заңнамалық және нормативтік регламенттеген жөн. Сондай-ақ, сыбайлас жемқорлыққа қарсы органдар қызметкерлерінің заңсыз жұмыс әдістері мен арандатушылық әрекеттер үшін қатаң жауапкершілігін көздеу қажет. Олар тергеу тәжірибесінде болмауы тиіс» - деді. Олай болса, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте әлем елдерінде қолданылатын тиімді әдістерді пайдалану қажет», - дейді заңгер.
Оның ойынша, сыбайлас жемқорлық – кедей елдердің тағдыры деп ойлау дұрыс емес.
«Сауд Арабия Корольдігі сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексі рейтингінде 48-орында, бірақ көптеген зерттеушілер бұл ел сыбайлас жемқорлыққа өте сезімтал деп санайды. Жыл басында науқанды бастаған мұрагер ханзада Мұхаммед бен Салманның бұйрығымен сыбайлас жемқорлыққа қарсы кең ауқымды тергеулер тоқтатылды. Ол 381 князьбен, кәсіпкерлермен және жоғары лауазымды шенеуніктермен есеп айырысулар арқылы 106 миллиардтан астам АҚШ долларын патшалық бюджетіне қайтарғанын айтты. Өкінішке қарай, көп адам сыбайлас жемқорлық – екі тараптың қарым-қатынасы деп санайды. Біреу береді, ал біреу алады. Ал біздің бұған ешқандай қатысымыз жоқ. Бірақ бұл үдеріс барлық қоғамға әсер етеді және барлығымызға нақты қауіп төндіреді», - дейді ол.
Марат Жұмағұлов 1999 жылғы 27 қаңтарда сыбайлас жемқорлыққа қатысты Еуропа Кеңесінің конвенциясы қабылданғанын айтты.
«Конвенцияда заң үстемдігіне; демократияға; адам құқықтарына қауіп төндіретінін тиісті мемлекеттік басқару, теңдік және әлеуметтік әділдік қағидаттарын бұзатынын; бәсекелестікке кедергі келтіретінін; экономикалық дамуды қиындататынын; демократиялық институттардың тұрақтылығына және қоғамның моральдық тұрақтылығына қауіп төндіретінін жариялаған сыбайлас жемқорлық үшін қылмыстық жауапкершілік туралы айтылған», - дейді Марат Жұмағұлов.
Заңгердің пікірінше, әр елде сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес әртүрлі әдіспен – өлім жазасынан бастап қоғамдық қолдауға кеңінен қол жеткізуге дейін жүргізіледі.
«1999 жылы Сеулде Гох Кун мэрінің бастамасы бойынша әзірленген және қабылданған «OPEN» бағдарламасы азаматтарға мемлекеттік шенеуніктердің жұмысын нақты бақылауға мүмкіндік берді. Азаматтар кез келген уақытта өзінің өтініші бойынша интернет арқылы құжаттарды қарау барысын қадағалай алады. Егер олар заң бұзушылықтарды байқаса, онда күмәнді шешімдер тез наразылық білдіруі мүмкін. Шенеуніктер қабылдаған нормаларды қатаң сақтау және азаматтар тарапынан бақылау жасау нәтижесінде жеке бизнес пен биліктің муниципалдық органдарының өзара әрекеттестігіндегі жемқорлық толығымен жойылды. Бұл тәжірибе 2014 жылы Дүниежүзілік банк тобының ашық бюджет порталын, бүкіл әлем бойынша бюджеттік деректер қоймасын құруына түрткі болды. 13 ел интернетте мемлекеттік шығындар туралы деректерді орналастырды. Швецияда XIX ғасырдың ортасына дейін сыбайлас жемқорлық өмір нормасы болып саналды. Бірақ ел элитасы жағдайды өзгерту бойынша елеулі шаралар қабылдады. Үкімет тыйым салулар саясатынан бас тартып, салық, жеңілдіктер, субсидиялар арқылы жауапты басқаруға көшті. Азаматтар мемлекеттік басқарудың ішкі құжаттарына қол жеткізді. Тәуелсіз және тиімді сот төрелігі жүйесі құрылды. Парламент негізсіз жоғары жалақыдан айырылған шенеуніктер үшін жоғары этикалық нормаларды белгіледі», - дейді ол.
Оның пікірінше, сыбайлас жемқорлықты жоюдағы аса маңызды қоғамдық пікір факторы болып саналады.
«Швецияда, егер кәсіпкер қысқа мерзім ішінде негізсіз бай бола алса, ал табыс көздері жасырылса, онда ол өзі бойкотқа ұшырайды. Егер шенеуніктің шығындары көп болса, онда қоғамдық пікір өз рөлін атқарады. Ол мемлекеттік қызметтен кетуге мәжбүр болады. Сонымен қатар, бірде-бір жекеменшік фирма мұндай шенеунікті жұмысқа қабылдамайды, өйткені қоғамдық пікірге қарсы тұру өліммен тең. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте Стокгольм Сауда палатасы мен елдің бизнес ұйымдары қаржыландыратын «Параға қарсы институт» швед қоғамдық ұйымы маңызды рөл атқарады. Институт сыбайлас жемқорлыққа қарсы прокурорлармен тығыз ынтымақтастықта, олардың ел бойынша саны – тек 7 адам. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы полиция құрамында барлығы 25 адам бар. Құқық қорғау органдары тиімді жұмыс істеп, тұрғындар арасында сенімді пайдаланатынын ескере отырып, жұртшылық шағымданушыларды сыбайлас жемқорлық туралы тікелей полицияға жібереді. Жыл сайын Швеция соттары «сыбайлас жемқорлық» істері бойынша 10 үкім шығарады. Егер жеке компания пара алған жағдайда, мемлекет оның сомасын, сондай-ақ осы параның көмегімен алынған қосымша пайданы тәркілейді. Қазір бизнес үшін айыппұлдың жоғарғы шегі – 10 млн крон (1 млн доллардан астам). Бірақ айыппұл сомасын ұлғайту талқылануда», - деді заңгер әлем елдеріндегі сыбайлас жемқорлықпен күрес мысалдарын алға тартып.
Сонымен қатар, ол сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестегі азаматтық қоғамның рөлі өте маңызды екенін айтады.
«Сондықтан президент Қасым-Жомарт Тоқаев мемлекеттің азаматтық қоғам институттарымен сындарлы әріптестігін нығайту міндетін қойды. Президент қоғамда кез келген сыбайлас жемқорлық әрекеттерге мүлдем төзбеушілік қалыптастыруға бағытталған нақты тапсырмалар берді. Ұлттық қоғамдық сенім кеңесі жұмысына кірісті, Қоғамдық кеңестердің жұмысы жандандырылуда. Осылайша, президент Қасым-Жомарт Тоқаев қоғам мен мемлекеттің өзара қарым-қатынасына үлкен көңіл бөліп отыр», - дейді заңгер.
