Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің Сыртқы коммуникациялар басқармасы азаматтардың тұтынушылық кредиттік жүктемесіне қатысты BAQ.KZ редакциясының ресми сауалына жауап берді.
Ұлттық Банктің мәліметінше, 2025 жылғы 1 қазандағы жағдай бойынша елдегі банктердің тұтынушылық кредиттер портфелі 16,2 трлн теңгеге жеткен.
Кредит құрылымы: көпшілік кепілсіз қарыз алады
Жиынтық портфельдің 71%-ын (11,5 трлн теңге) кепілсіз тұтынушылық кредиттер құрайды. Биылғы 9 айда бұл сегменттің өсімі біршама баяулаған: өткен жылғы 22,5%-бен салыстырғанда өсім 12,7% болды.
Автокредиттер көлемі портфельдің 23%-ын немесе 3,8 трлн теңгені құрады. Бұл көрсеткіш 9 айда 35% өсім көрсеткен (өткен жылы – 35,1%).
Кепілді тұтынушылық кредиттер үлесі – 6% (967 млрд теңге). Бұл сегмент жыл басынан бері 22% артқан.
90 күннен астам мерзімі өткен қарыздар барлық портфельдің 6%-ын (971 млрд теңге) құрайды.
Ипотекалық кредиттер тұрақты өсіп жатыр
Ипотекалық кредиттер де жоғары динамика көрсетіп отыр: 2024 жылы бұл сегмент 14,5%, ал биылғы 9 айда 10,4% өсіп, көлемі 6,7 трлн теңгеге жеткен.
Азаматтар кредитті не үшін алады?
2025 жылдың алғашқы жартыжылдығының қорытындысы бойынша тауарлық кепілсіз кредиттердің мақсаттары мынадай:
- 35,1% – тұрғын үй жағдайын жақсарту (құрылыс материалдары, жиһаз т.б.);
- 10,3% – ірі тұрмыстық техника;
- 8,3% – бизнес мақсаттары;
- 8,2% – автокөлікке арналған тауарлар (жабдықтар, шиналар, бөлшектер);
- 4,3% – киім мен аяқ киім;
- 3,6% – сұлулық пен денсаулыққа арналған тауарлар (дәрі-дәрмек қоса алғанда).
Қарыз алушылардың жас құрамы
- 31–45 жас – барлық тұтынушылық кредиттердің 46%;
- 46–62 жас – 30%;
- 22–30 жас – 18%;
- 63 жастан жоғары – 4%;
- 21 жасқа дейін – 1%.
Өңірлік бөлініс
Банктердегі тұтынушылық кредиттің ең үлкен үлесі:
- Алматы қаласы – 31%,
- Астана – 11%,
- Шымкент – 8%.
Ең төмен үлес:
- Ұлытау облысы – 0,9%,
- Солтүстік Қазақстан облысы – 1,3%,
- Алматы облысы – 1,4%.
Қарыз жүктемесін төмендету үшін қандай жаңа шаралар қабылданды?
Агенттік соңғы жылдары кредиттік тәуекелдерді азайтуға бағытталған бірқатар реттеуші нормаларды енгізді.
1. Мерзімі өткен азаматтарға жаңа кредит беруге тыйым
- 90 күннен астам мерзімге қарызы бар азаматтарға кредит беруге заңмен тыйым салынды.
- 2024 жылы енгізілген нормаларға сәйкес:
- микрокредит — мерзімді 1 күн кешіктірсе де берілмейді;
- банктік қарыз — 30 күннен аса кешіктірсе берілмейді.
2. Кепілсіз кредит мерзімі 5 жылдан аспауы тиіс
Бұл табысы төмен азаматтардың ұзақ мерзімді кредит арқылы борыш жүктемесін «жасырып», тәуекелді арттыруының алдын алу үшін қабылданды.
Сонымен қатар, 3–5 жыл мерзімдегі кепілсіз кредиттердің тәуекел коэффициенті 350%-ға дейін көтерілді.
3. Қарызы кешірілген азаматтарға жаңа кредит беруге шектеу
Соңғы 12 айда қарызы кешірілген немесе жасанды қайта құрылымдау жасатқан адамдарға тұтынушылық кредит беруге тыйым салынды.
4. Кредит сомасының лимиті
- Банктер үшін – 8,7 млн теңге,
- Микрокредиттік ұйымдар үшін – 4,3 млн теңге шектеу енгізілді.
Осының арқасында орташа кредит мөлшері 270 мың теңгеден 216 мың теңгеге дейін, яғни 20% төмендеген.
5. Коллекторларға қарызды сатуға мораторий
Өткен жылы енгізілген 2 жылдық мораторий нәтижесінде коллекторлық агенттіктердегі қарыздар саны 27,6% қысқарып, 404 мың адамға азайған.
6. Банктерге жаңа міндеттемелер
- Тәуекелі жоғары қарыз алушыларды анықтау,
- Қайта құрылымдау тетіктерін ұсыну,
- Тұтынушылардың құқықтарын қорғау бөлімшелерін құру міндеттелді.
7. Салық саясаты арқылы шектеу
2026 жылдан бастап:
- корпоративтік кредиттер үшін КТС – 20%,
- тұтынушылық кредиттер үшін – 25% болады.
8. Макропруденциялық жаңа талаптар
2026 жылғы 1 сәуірден бастап халыққа берілетін кредиттерге 2% секторлық контрциклдық буфер енгізіледі. Бұл тұтынушылық кредиттің шектен тыс өсуін тежеуге бағытталған.
