Қазақ қоғамында ана образы әрқашан ерекше мәртебеге ие. «Ананың жүрегінде мейірімнің шексіздігі бар» деген түсінік ұлттың тәрбиелік негізіне айналған. Тарихи тұрғыда бала тәрбиесі, оның қауіпсіздігі мен болашағы ең алдымен отбасылық және қауымдық жауапкершілік болды. Дәстүрлі ортада ананы құрметтеу – жекелеген мәдени норманың емес, тұтас әлеуметтік жүйенің бір бөлшегі еді. Қазіргі заманда бұл құндылықтар мемлекеттік саясатпен ұштасып, ана мен баланы қолдау көпвекторлы жүйеге айналды. BAQ.KZ тілшісі еліміздегі ана мен баланы қорғау мәселесін зерделеп көрген еді.
Мемлекеттік саясат: заңнамадан бастап әлеуметтік қорғауға дейін
Қазақстанда ана мен баланы қорғауға бағытталған мемлекеттік бағдарлама мен заңнамалар өте ауқымды және кешенді түрде жүзеге асырылуда. Бұл саясат тек заңдық базаны қалыптастырумен шектелмей, нақты әлеуметтік, медициналық, білім беру және экономикалық қолдауды қамтиды. Оның басты мақсаты – әйелдердің жүктілік кезіндегі қауіпсіздігін қамтамасыз ету, яғни әрбір ана мен нәрестенің денсаулығы үшін сенімді қорғаныс құру. Бұл ретте перинаталдық қызметтер, алдын алу шаралары, арнайы медициналық орталықтар мен консультациялық пункттер маңызды рөл атқарады.
Сонымен қатар, балалардың денсаулығын қорғау – мемлекеттік бағдарламалардың басты бағыттарының бірі. Бұл тек сәбилердің өмірін сақтаумен ғана шектелмей, олардың дұрыс тамақтануы, иммундық жүйесінің нығаюы, уақытылы вакцинациялануы мен психологиялық дамуы сияқты аспектілерді де қамтиды. Мемлекеттік қолдау арқылы балалардың қауіпсіздігі мен өмір сүру сапасын арттыруға бағытталған жүйелі шаралар іске асырылуда.
Әлеуметтік осал отбасыларға арналған көмектер де ерекше мәнге ие. Мемлекет бұл санаттағы аналарға және балаларға бірқатар жәрдемақылар, әлеуметтік төлемдер мен әлеуметтік қызметтер арқылы қолдау көрсетеді. Бұл тек қаржылай көмек қана емес, сонымен бірге отбасылардың өмір сүру сапасын арттыруға, олардың әлеуметтік қорғалуы мен қоғамдағы тең мүмкіндіктерін қамтамасыз етуге бағытталған кешенді саясат болып табылады.
Көпбалалы аналардың жағдайын жақсарту да мемлекеттік бағдарламаларда басым бағыт ретінде қарастырылған. Арнайы жәрдемақылар, жеңілдетілген медициналық қызметтер, білім беру мүмкіндіктері, тұрғын үй бағдарламалары – барлығы осы санаттағы әйелдер мен олардың отбасыларының өмір сүру сапасын арттыруға қызмет етеді. Сонымен қатар, бұл шаралар отбасы институтын нығайтуға, келешек ұрпақтың денсаулығы мен тәрбиесіне тікелей әсер етеді.
Осылайша, Қазақстандағы мемлекеттік саясат ана мен баланы қорғауда тек жеке бағыттарға шектелмей, кешенді, интеграциялық тәсілді ұстанады. Заңнама, әлеуметтік қорғау, медицина, білім беру және демографиялық саясат бір-бірімен үйлестіріліп, аналар мен балалардың құқықтары мен мүдделерін тиімді қорғауға бағытталған. Бұл – елдің әлеуметтік тұрақтылығы мен демографиялық болашағына тікелей әсер ететін стратегиялық маңызды бағыт.
Денсаулық сақтау саласындағы шаралар
- Перинаталдық көмектің үш деңгейлі жүйесі енгізіліп, жоғары қауіп төнетін жүктілік пен босануды арнайы орталықтар бақылауына алды.
- Ана өлімі мен нәресте өлімін азайтуға бағытталған ұлттық клиникалық хаттамалар жаңартылып келеді.
- Ана мен бала орталықтары заманауи құрал-жабдықтармен қамтамасыз етілуде. Бұл реформалардың нәтижесінде соңғы жылдары перинаталдық көрсеткіштердің жақсарғаны байқалады.
Әлеуметтік қолдау және жәрдемақылар
Мемлекет балалы отбасыларға бірнеше бағытта көмек көрсетеді:
- Бала туғанда берілетін біржолғы төлем.
- Бала күтімі бойынша ай сайынғы жәрдемақы.
- Көпбалалы аналарға арнайы мемлекеттік жәрдемақы.
- Әлеуметтік осал топтарға арналған атаулы әлеуметтік көмек (АӘК).
- «Алтын алқа», «Күміс алқа» иегерлеріне арнаулы мемлекеттік төлемдер.
Бұл әлеуметтік пакет отбасылардың қаржылық тұрақтылығын біршама нығайтады.
Білім және ерте даму жүйесіндегі қолдау
Мектепке дейінгі білім беру сапасы мен қолжетімділігін арттыру – бала құқықтарын қорғаудың маңызды бөлігі. «Жайлы мектеп», «Балалар жылы» сияқты жобалар аясында:
- жаңа балабақшалар мен мектептер салынуда;
- инклюзивті білім беру кеңейіп келеді;
- балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған стандарттар жаңартылуда.
Қауіпсіз балалық шақ: зорлық-зомбылыққа қарсы күрес
Соңғы жылдары қоғамда бала құқықтарын қорғау мәселесі ерекше белсенді түрде көтеріліп жүр. Бұл – тек әлеуметтік мәселелердің көтерілуі ғана емес, сонымен қатар мемлекеттік саясаттағы басым бағыттардың бірі болып отыр. Балалардың қауіпсіздігі, олардың психологиялық және физикалық дамуы, зорлық-зомбылықтан қорғалуы – қоғамның әлеуметтік тұрақтылығы мен болашағы үшін маңызды көрсеткіш болып табылады.
Осыған байланысты мемлекет бірқатар нақты шаралар қабылдады. Біріншіден, балаларға қарсы зорлық-зомбылық жасағандар үшін жауапкершілікті күшейтті, жазаны қатаңдатты. Қылмыстық заңнамаға енгізілген түзетулер қылмыскерлерге қатысты мүлдем жеңілтек шаралардың болмауын қамтамасыз етеді. Бұл балалардың физикалық қауіпсіздігін қорғаумен қатар, қоғамдағы моральдық жауапкершілікті арттыруға бағытталған.
Екіншіден, кәмелетке толмағандардың құқықтарын қорғау мақсатында арнайы уәкілетті органның қызметін күшейтті. Бұл орган тек заң бұзушылықтарды тіркеп қана қоймай, балалардың әлеуметтік жағдайын қадағалап, психологиялық және құқықтық қолдау көрсетеді. Осындай институттардың жұмысы балалардың құқықтық сауаттылығын арттыруға, олардың өз құқықтарын қорғауға қабілетті болуына ықпал етеді.
Үшіншіден, отбасылық-тұрмыстық зорлыққа қарсы заңнаманы қатаңдату бағытында реформалар жүргізілді. Бұл заңнамалық түзетулер отбасы ішінде жасалатын құқық бұзушылықтарға қарсы нақты шараларды қарастырады, құқық қорғау органдары мен әлеуметтік қызметтердің әрекеттерін нақтылайтын нормаларды енгізеді. Сонымен қатар, отбасылық даулар мен тұрмыстық қақтығыстар кезінде балалардың мүддесін бірінші орынға қою қағидалары бекітілді.
Бұл өзгерістер қоғамдағы ең әлсіз топ – балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталғанын айта кету керек. Мемлекет балалардың тек физикалық қауіпсіздігін ғана емес, олардың психологиялық әл-ауқаты мен дамуын да қорғауға ұмтылады. Осы шаралардың арқасында Қазақстанда бала құқықтарын қорғау жүйесі біртіндеп тиімдірек, әрі кешенді сипатқа ие болуда.
Демографиялық саясат: ананы қолдау – ұлттық мүдде
Қазақстандағы демографиялық трендтер соңғы онжылдықта өзгеріп келеді. Урбанизация, экономикалық факторлар, отбасы құрылысының өзгеруі – бала санының азаюына ықпал ететін факторлар. Осыған байланысты:
- жас отбасыларды қолдау бағдарламаларын кеңейту;
- тұрғын үйге қолжетімділікті арттыру;
- жұмыс пен отбасылық өмірді үйлестіру шараларын дамыту – мемлекеттің маңызды бағыттарының біріне айналды.
Ана мен баланы қорғау тек әлеуметтік саясат қана емес, елдің ұзақмерзімді стратегиялық тұрақтылығы үшін жасалып отырған инвестиция.
Қиындықтар мен болашақ міндеттер
Жетістіктерге қарамастан шешімін қажет ететін мәселелер де бар:
- ауылдағы медициналық көмектің қолжетімділігі;
- бала құқықтарын қорғау механизмдерінің әлсіздігі;
- аналардың жұмыс орнында әлеуметтік кепілдігінің жеткіліксіздігі;
- бала күтімінен кейін әйелдердің еңбек нарығына қайта оралу қиындықтары;
- психологиялық қолдау жүйесінің әлсіздігі.
Бұл бағыттар бойынша жаңа реформалар қажет екені айқын.
Ана мен баланы қорғау – мемлекет дамуының басты көрсеткіштерінің бірі. Елдің әлеуметтік тұрақтылығы, демографиялық өсімі, ұрпақтың денсаулығы мен тәрбиесі осы саладағы саясатқа тікелей байланысты. Қазақстан бұл бағытта кешенді саясат жүргізіп келеді: денсаулық сақтау жүйесін жетілдіру, әлеуметтік қорғауды нығайту, білім беру сапасын арттыру, құқықтық кепілдіктерді қамтамасыз ету – барлығы аналар мен балалардың өмір сүру сапасын арттыруға бағытталған нақты шаралар болып табылады.
Дегенмен, қоғамдағы өзгерістер мен заман талабына сәйкес бұл саланы одан әрі жетілдіру – уақыт талабы. Урбанизация, экономикалық өзгерістер, жұмыс пен отбасы арасындағы теңгерім мәселесі, ауылдық жерлердегі қолжетімділік сияқты факторлар мемлекеттік саясаттың жаңа бағыттарын қажет етеді. Сондықтан ана мен баланы қорғау бағдарламалары тек қолданыстағы стандарттармен шектелмей, инновациялық, динамикалық және тиімді тәсілдер арқылы дамуы тиіс.
Ананы қорғау – ұлтты қорғау, баланы қорғау – болашақты қорғау. Ана мен балаға көрсетілген қолдау тек жеке отбасының ғана емес, бүкіл қоғам мен мемлекеттің стратегиялық дамуына әсер етеді. Әрбір жаңа жоба, әлеуметтік бастама, медициналық немесе білім беру реформасы – бұл болашақ ұрпаққа инвестиция, елдің тұрақтылығы мен өркендеуінің кепілі. Сондықтан бұл бағыттағы әрбір қадам елдің стратегиялық дамуының өзегіне айналуға тиіс. Мемлекеттік қолдау мен қоғамдық сананың үйлесуі арқылы Қазақстанда ана мен баланы қорғау саласы әрі қарай да жүйелі түрде дамып, елдің әлеуметтік саясатындағы негізгі басымдық болып қала береді.
