Жыл сайын қазан айының екінші жексенбісінде Қазақстанда Мүгедектігі бар адамдар күні аталып өтеді. Бұл күн – ерекше қажеттілігі бар жандардың құқықтары мен қоғамдағы орнына назар аудартуға арналған маңызды дата. Елде мүгедектігі бар азаматтардың өмір сүру сапасын жақсартуға, білім алуы мен еңбекке араласуына, әлеуметтік қолдау тетіктерін жетілдіруге бағытталған заңнамалық, институционалдық және практикалық шаралар қолға алынған, деп хабарлайды BAQ.KZ тілшісі.
Білім алудағы тең мүмкіндік
Қазақстанда ерекше білім беруді қажет ететін 160 мыңнан астам бала бар (Оқу-ағарту министрлігінің 2024 жылғы есебі бойынша).
Министрлік 2025 жылға дейін 70%-ға жуық мектепті инклюзивті білім беруге бейімдеуді көздеген. Қазіргі таңда:
- 3 500-ден астам мектепте инклюзивті сыныптар ашылған;
- 1 300-ге жуық психологиялық-педагогикалық түзету кабинеті жұмыс істейді;
- 200-ге жуық арнайы балабақша және интернаттар бар;
- «Инклюзияны қолдау кабинеттері» еліміздің барлық өңірінде құрылуда.
Сонымен қатар цифрлық білім беру платформалары (Kundelik, BilimLand, т.б.) көру және есту қабілеті шектеулі балаларға бейімделіп келеді. Педагогтердің біліктілігін арттыру бойынша жыл сайын мыңдаған маман арнайы курстан өтеді.
Құқықтық негіз және қорғау тетіктері
Қазақстан 2008 жылы БҰҰ-ның Мүгедектердің құқықтары туралы конвенциясына қосылды. Ал 2015 жылдан бері Конвенцияның Факультативтік хаттамасы да ратификацияланған.
Әділет министрлігі мен Адам құқықтары жөніндегі уәкіл кеңсесі ерекше қажеттілігі бар азаматтардың құқықтарының сақталуын тұрақты бақылауда ұстайды.
ҚР Конституциясы, "Мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы" Заң, "Білім туралы", "Еңбек кодексі", "Арнайы әлеуметтік қызметтер туралы" заңдар осы санаттағы азаматтардың құқықтарын қорғауға негіз болады.
Құқықтық негізде:
- Мемлекеттік мекемелерде кедергісіз орта құрылуы тиіс;
- Сот және құқық қорғау органдарына ыңғайлы қолжетімділік қамтамасыз етілуі керек;
- Ақпараттық ресурстар ыңғайлы форматта ұсынылуы тиіс (мысалы, Брайл қарпі, сурдоаударма).
Сонымен қатар 2023 жылдан бастап Ашық Үкімет порталы арқылы мүгедектігі бар тұлғалар мемлекеттік қызмет сапасына шағымдана алады.
Әлеуметтік қолдау және қызметтер
Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің мәліметіне сәйкес, Қазақстанда 700 мыңға жуық мүгедектігі бар адам бар. Оның ішінде:
- 100 мыңнан астамы – балалар;
- 400 мыңға жуығы – еңбекке қабілетті жастағылар;
- Қалғаны – зейнет жасындағы азаматтар.
Қаржылық және техникалық қолдау:
- Мүгедектік бойынша жәрдемақы мөлшері 1-ші топ үшін 86 000 теңгеге дейін жетеді (2025 жылғы дерек);
- Оңалту құралдарына арналған ваучерлік жүйе енгізілді;
- "Әлеуметтік қызметтер порталы" арқылы:
- 55 түрлі оңалту құралы;
- 15 000-нан астам жеке көмекші;
- 700-ден аса ымдау тілі маманы тіркелген.
Сондай-ақ «TenQogam» орталықтары арқылы кешенді психологиялық, құқықтық, әлеуметтік кеңес беру қызметі ұсынылады.
Жұмыспен қамту:
Мемлекет мүгедектігі бар азаматтарға жұмысқа орналасу үшін:
- Міндетті жұмыс квотасы (3% көлемінде);
- «Бастау Бизнес», «Жастар практикасы», «Әлеуметтік жұмыс орындары» бағдарламасына қатысу мүмкіндігі;
- Онлайн оқыту және психоэмоционалдық қолдау көрсетуді қолға алған.
2024 жылдың 9 айында 20 мыңнан астам мүгедектігі бар адам еңбек нарығына орналастырылды.
Мүгедектігі бар азаматтардың құқықтары – бұл тек әлеуметтік саясат емес, инклюзивті және әділ қоғам құрудың басты шарты.
Қазір Қазақстанда бұл бағытта оң өзгерістер бар. Алайда әлі де болса қолжетімді ортаны дамыту, инфрақұрылымды бейімдеу, қоғам санасын өзгерту, заңнаманы нақты іске асыру сынды мәселелер шешімін күтуде.
"Бірде-бір адам назардан тыс қалмауы керек": бұл ұстаным мүгедектігі бар адамдарға қатысты барлық бастаманың өзегі болуға тиіс.
