Азаматтарымыздың несиеге әуес екені жасырын емес. Неге несиесіз өмір сүре алмаймыз? Қарыз ол әдет пе, әлде қажеттілік пе? Қаржы сарапшысы Гүлнұр Нұрланқызы BAQ.KZ тілшісінің сұрағына жауап берді.
Несие алу әу баста қажеттіліктен туындаған. Кейін ол әрі қарай әдетке айналып кеткен. Қарыз бізде қай уақытта пайда болады? Ол жоспарымыз бен қазіргі табысымыз сәйкес келмеген кезде пайда болады. Көпшілік жіберетін қателік – жоспар жасамауында. Жоспар құрмайды, 5 жылдық немесе ұзақмерзімді қаржылық жоспар мүлдем жоқ. "Ақша келді, жаратты, келді жараттымен" өмір сүреді де, сол айда табысынан шығыны көп болып қалған кезде несиеге, қарызға кіріп кетеді, - дейді сарапшы.
Гүлнұр Нұрланқызы бұған не себеп екенін түсіндіріп өтті.
Оған Кеңес одағы кезіндегі жоспарлы экономиканың әсері болуы мүмкін. Ол кезде сіз ештеңені жоспарлаған жоқсыз, толып тұрған дүкен де болған жоқ. Сіз үшін барлығын үкімет жоспарлап отырды, балабақшадан кейін баратын мектеп дайын, мектептен кейін университет, кейін қайда жұмыс істегіңіз келеді – барлығы бөлініп, реттеліп қойған еді. Сол себепті жоспар жасалған. Ал нарықтық экономикада сізде жоспар болуы керек. Сіз үшін ешкім жоспар құрмайды. Міне, мысалы, сіздің ай сайын алатын тұрақты жалақыңыз бар. Оның көлемі 300 мың теңге делік. Алайда алда 8 наурыз келе жатыр. Құттықтайтын 5 адамыңыз бар. Олардың әрқайсысына 10 мың теңгеден сыйлық алған күннің өзінде сізде 50 мың теңге кетеді. Алайда наурызда сізге 50 мың теңгеге айлық түспейді. Сәйкесінше, сіз оны алдын ала жоспарлап, қаңтар мен ақпаннан ақша үнемдеп не болмаса қосымша табыс көзін іздеп, алдын алу керек, - деп айтты қаржы сарапшысы.
Гүлнұр Нұрланқызы жазда демалысқа барғыңыз келсе, оны да алдын ала жоспарлау қажеттігін ескертті. Күзде баланы мектепте дайындау процесін де жоспарлау керегін қоса кетті. Ол әр айға жоспар болса, адамда түсінік пайда болатынын айтады.
Әр айдағы шығынға қарап, соған қарай табыс болуы керегін түсінесіз. Кейде бір айдың айлығынан ақша артылуы мүмкін. Сол кезде жоспар болмаса, оны да жаратып тастауыңыз ықтимал. Сол себепті қаржылық жоспар міндетті. Ол несиені, шығынды азайтатыны сөзсіз, - деп атап өтті ол.
Қаржы сарапшысының айтуына қарағанда, несиені әрдайым "жаман" деп қабылдамау қажет.
Несие әрдайым жаман емес. Ол пышақ сияқты. Сіз онымен дәмді тамақ дайындап, жақындарыңызды тойдыра аласыз немесе басқа біреуге зиян келтіре аласыз. Сондықтан несие де дәл осыған ұқсас. Ол сізге көмекші құрал да немесе түбіңізге жететін құрал да болуы мүмкін. Бастысы – сіз оны не үшін, қандай мақсатпен алып жатырсыз, қалай оны қайтарасыз, қалай жұмсайсыз, - деп түсіндірді ол.
Нұрланқызы айтқандай, кредиттің пайыздық мөлшерлемесін, оның ауыртпашылығын есептей алу да маңызды.
Екінші жағынан, қарызды қайтару мәселесін де ойлану керек. Бізде "берсе, ала беремін" деген дүние бар. "Қалай қайтаратынымды болған кезде көреміз" дейді. "Болған кезде көреміз" деген түсінік қарыздың шұңқырына түсіріп жібереді. Сондықтан қарыз алардың алдында алдын ала жоспарлауға тиіспіз. Оның мақсатын анықтау өте маңызды, - дейді Гүлнұр Нұрланқызы.
Сонымен қатар қарызды алған күннің өзінде оны табысқа қарай алған жөн.
Егер қарыз табыстың 50%-ынан көп болса, онда несие алудың қажеті жоқ. Тағы бір мәселе – ол әдет болып қалыптасып кеткен. Егер бізге ақша жетпей жатса, қосымша табыс көзін емес, "кімнен қарыз сұрасам не болмаса қай банктен кредит алсам?" деп ойлаймыз. Тіпті өзімізге бермесе, туған-туысымызды апарып, солардың атына несие рәсімдеп тастаймыз. Бұл – өте қате. Басқа жолды ойласа, ми оны таба алады, - деп қорытындылады қаржы сарапшысы.
