ОСК алғаш рет Венгриядағы Еуропарламент сайлауын байқауға қатысты және Өзара түсіністік туралы меморандумға қол қойды, деп хабарлайды BAQ.KZ.
2024 жылғы 8-10 маусым аралығында Венгрия Ұлттық сайлау кеңсесінің шақыруымен ОСК төрағасы Нұрлан Әбдіров пен ОСК хатшысы Мұхтар Ерман Еуропалық Парламентке сайлауды, жергілікті билік органдарының өкілдерін сайлауды және ұлттық азшылық муниципалитеттерінің мүшелерін сайлауды халықаралық байқауға қатысты.
Сапар аясында 8 маусымда Нұрлан Әбдіров Венгрия Ұлттық сайлау кеңсесінің Президенті доктор Аттила Надьпен кездесті, оның барысында Қазақстан мен Венгрияның сайлау органдары арасында Өзара түсіністік туралы меморандумға қол қойылды. Кездесуге ҚР-ның Венгриядағы Төтенше және өкілетті елшісі Жәнібек Әбдірашов қатысты.
Осы Меморандумға қол қою біздің кәсіби ынтымақтастығымызды одан әрі нығайтады деген сіздің сеніміңізді бөлісеміз, - деп Нұрлан Әбдіров Венгрияның ҰСК президентіне құжатқа қол қою кезінде атап өтті.
Ол сондай-ақ Меморандумда қамтылған тәжірибе алмасу жөніндегі ережелерді ағымдағы жыл ішінде іске асыруға кірісуді ұсынды. Атап айтқанда, дауыс берудің баламалы әдістері, сайлаушыларды сайлауды ұйымдастырушылармен ақпараттандыру, мүгедектігі бар адамдардың сайлау құқықтарын қамтамасыз ету, интернетте үгіт жүргізу, сондай-ақ сайлау науқандарын қаржыландырудың жекелеген аспектілері бойынша венгриялық әріптестерімен онлайн-кеңес беру өткізуге қызығушылық білдірді.
Кездесу барысында ҚР ОСК төрағасы сайлау саласында тәжірибе алмасудың маңыздылығын ерекше атап өтіп, қазақстандық сайлау заңнамасын одан әрі жетілдіруде ескерілуі мүмкін құнды шетелдік тәжірибе ретінде Венгрия азаматтары үшін пошта арқылы дауыс беруді өткізу, сайлаушылар тізілімін қалыптастыру, жергілікті сайлау науқандарын ұйымдастыру бойынша осы елде жүргізіліп жатқан жұмыстарға қызығушылық танытты.
Сондай-ақ ол 2022 жылғы референдум және Президенттің сайлауы және 2023 жылы Парламент Мәжілісі мен мәслихаттар депутаттарының сайлауы сияқты Қазақстандағы ірі сайлау науқандарын халықаралық байқауға Венгрия өкілдерінің белсенді қатысқаны үшін ризашылығын білдірді.
Қолданыстағы заңнамаға сәйкес Венгрияның сайлау ұйымдастырушылары сайлау комиссиясы мен сайлау кеңсесі арасындағы міндеттерді бөле отырып, аралас жүйесі бойынша жұмыс істейтінін айта кету керек. Жалпы, Венгрияның сайлау органдары біртұтас жүйе емес, себебі сайлау комиссияларының барлық деңгейлері бөлек ұйымдастырылған және жұмыс істейді, мәртебесінде, өкілеттіктерінде және қалыптасу тәртібінде айтарлықтай айырмашылықтар бар.
Венгриядағы сайлауды байқауға барлығы жеті делегация қатысты. Қазақстандық делегация Әзірбайжан, Грузия, Босния және Герцеговина, Черногория және Түркия делегацияларымен бірлесіп байқау жүргізді.
Халықаралық байқау бағдарламасы аясында Әзербайжан ОСК төрағасы Мазахир Панаховпен және Түркия ОСК төрағасы Ахмед Йенермен екіжақты кездесулер өтті. Әртүрлі елдердегі ағымдағы сайлау процестері бойынша пікір алмасылды, елдеріміздің сайлау органдары арасындағы ынтымақтастықты одан әрі дамыту перспективалары талқыланды.
9 маусымда - дауыс беру күні ОСК өкілдері Будапешт қаласының бірнеше аудандардағы сайлау учаскелеріне барды. Көп жағдайда сайлау учаскелері жалпы білім беретін мекемелерде орналасқан екенін айта кету керек. Дауыс беру еркін, қалыпты өтті. Астана тұрғындары белсенді болды, сайлау учаскелерінде кезекке тұрды, олардың көпшілігі ересек азаматтар болды, олардың арасында егде жастағы адамдар аз емес. Учаскелерде оң атмосфера болды және сайлау комиссиялары сауаттытылығын көрсетті. Учаскелерде және үй-жайлардан тыс жерлерде ешқандай сыни жағдайлар байқалмады.
Сайлау учаскелерінде Қазақстан ОСК басшысы сайлау комиссияларының құрамын қалыптастыру процестеріне, сайлаушылар тізімімен жұмыс істеуге, дауыстарды санау барысына және басқа да дауыс беру рәсімдеріне қызығушылық танытты.
Венгрияның негізгі заңы (Конституция) 18 жастан асқан барлық Венгрия азаматтарына Ұлттық жиналыс, жергілікті өзін-өзі басқарудың және Еуропалық Парламенттің депутаттық сайлауында дауыс беру құқығын береді. Сайлау заңнамасына сәйкес, Ұлттық жиналыс депутаттарын сайлауда, егер олар некеде болса, 16 жасқа толған азаматтар да дауыс беруге құқылы. Бұл жас шегінің төмендеуі жас отбасыларды елдің қоғамдық-саяси өміріне белсенді тартуға бағытталған.
Еуропалық одаққа мүше елдердің азаматтары, егер олар Венгрияда тұрақты тұрса, жергілікті өзін-өзі басқару органдарына, қала басшысын және Еуропалық Парламентке сайлауда белсенді сайлау құқығына ие. Венгрияның сайлау заңнамасы бұл құқықты босқын мәртебесі бар адамдарға, иммигранттарға және тұрақты тұруға рұқсаты бар адамдарға да береді. Венгрия Конституциясы муниципалдық сайлауда белсенді сайлау құқығын алу үшін міндетті тіркеуді қарастырады, ал сайлаушылардың өздері тек тіркелген жерінде дауыс бере алады. Сот қылмыс жасағаны үшін сайлау құқығынан айырған немесе сот әрекетке қабілетсіз деп таныған адамдардың дауыс беруге құқығы жоқ.
Ұлттық сайлау кеңсесі тұрақты тұрғылықты жері (пошталық мекенжайы) бар әрбір азаматтың атына барлық қажетті түсіндірме ақпаратты көрсете отырып, сайлауға қатысуға шақыру-хат жібереді.
Бір қызығы, 2013 жылғы Сайлау рәсімдері туралы заңға сәйкес сайлауалды үгіт дауыс беру күнінен 50 күн бұрын басталып, сайлаушылар дауыс берген күні аяқталады, осылайша «тыныштық күні» болмайды. Алайда дауыс беру күні дауыс беруге арналған үй-жайдың ішінде және дауыс беруге арналған үй-жайдың кіреберісінен 150 метр қашықтықта үгіт жүргізуге тыйым салынады. Жария үгіт плакаттар, сайлаушыларға үндеулер, саяси жарнамалар, сайлаушылар жиналысы, парақшалар тарату және т.б. қамтиды.
Дауыс беру процесі дәстүрлі түрде – қағаз бюллетеньдерді қолдану арқылы жүргізіледі. Дауыстарды санау кезінде электрондық жүйелер де қолданылмайды.
Венгриядан тыс жерде тұратын, бірақ оның аумағында тұрғылықты жері бойынша тіркелген сайлаушылар Ұлттық жиналыстың, Еуропарламенттің депутаттарын сайлауда және ұлттық референдум өткізу кезінде дипломатиялық өкілдіктің немесе консулдық мекеменің үй-жайында дауыс бере алады. Шетелде тұратын, бірақ Венгрияда тұрақты тұрғылықты жері жоқ сайлаушылар пошта арқылы дауыс береді.
Сайлау учаскелерінде ұлттық байқаушылардың болмауын атап өту қажет. ҰСК-нің жауапты қызметкерлерінің айтуынша, ондай қажеттілік жоқ және бұл заңмен де қарастырылмаған, өйткені учаскелік сайлау комиссияларының мүшелері әртүрлі саяси партиялар мен қоғамдық бірлестіктерден жасақталған. Дауыс беру учаскелерінде бейне мониторинг те жүргізілмейді.
Жалпы, Венгрияда дауыс беру барысы халықаралық стандарттар мен ұлттық заңнаманың талаптарына сәйкес өтті, халықаралық байқаушылар үшін сайлау барысын толыққанды байқау үшін барлық қажетті жағдайлар жасалды.
