Нұр-Сұлтан, BAQ.KZ. Заманымызға сай адамдардың көпшілігінің жұмысы компьютермен байланысты. Жұмыстан үйге келгенде тағы да теледидар алдында «демаламыз». Көзіміз күні бойы тынықпайды. Тіпті ең заманауи деген экранның өзі біздің көзімізге зиян екендігі белгілі. Сондықтан көздің көру қабілетін сақтау жалпы адамзатқа ортақ мәселе болып отыр.
Көз жанарын қаншалықты күтеміз, күте аламыз ба? Көз ауруларының алдын алу үшін қалай күтіну керек? Арнайы жаттығулар мен емдәмдер арқылы сырқаттан сақтануға бола ма? Осы және өзге де сауалдарға Көз аурулары ҒЗИ Астана қалалық филиалының директоры, жоғары санатты офтальмолог-хирург, медицина ғылымдарының кандидаты Әйгерім Төлетова «Әлеуметтік медициналық сақтандыру қоры» КЕАҚ Нұр-Сұлтан қаласы бойынша филиалының Ақпараттандыру бөлімінің бас сарапшысы Жанаргүл Үмбетова жүргізген сұқбаты барысында жауап берді.
- Әйгерім Серікбайқызы, елімізде көз ауруларының саны жылдан-жылға артып келеді. Тіпті егде тартқан адамды қойып, жасөспірімдеріміздің де көз жанары әлсіреуде. Бұған басты себеп не? Филиал туралы да айтып өтсеңіз?
- Қазақ көз аурулары ҒЗИ Астана қаласындағы филиалы 2010 жылдан бастап, тегін медициналық кепілдендірілген көмек көлемінде (ТМККК) елордамыз бен солтүстік аймақтарды жоғары мамандандырылған офтальмологиялық көмекпен қамтамасыз етеді. Бүгінде Филиалда ересектер мен балалар арасындағы түрлі көз ауруларын тексеріп-анықтауда және емдеуде әлемнің жетекші өндірушілерінің заманауи құрал-жабдықтары пайдаланылады. Көз дәрігерлері (хирургтар) күрделілігі жағынан сан түрлі мыңдаған операциялар жасайды.
Рас, кейінгі жылдары көз аурулары бар науқастардың саны расында көбейіп кетті. Сонымен қатар көз аурулары да жасарып барады. 40-45 жаста-ақ катаракта немесе глаукомасы бар науқастар саны аз емес. Миопия да жасарды. Бұрын ең ертесі 5-6 жаста басталатын миопия, қазір, өкінішке қарай, баланың 3 жасында-ақ анықталатын мысалдар көп. Бұның бірінші себебі - көру жүктемесінің жалпы күшеюі. Балаларды мектепке ерте дайындау, жалпы білім беру реформасы, яғни мектептердегі бағдарламалардың қиындауы. Жалпы адамдардың, балаларымыздың компьютердегі, түрлі гаджеттердегі кино, видео, ойындарға құштарлығы. Сонымен қатар жиі кездесетін соматикалық аурулар да көз ауруларына себеп болады. Қоршаған ортаның ластану деңгейін де ұмытпайық.
- Көз аурулары тұқым қуалай ма?
- Әрине, көз ауруларының арасында тұқым қуалайтын түрлері де бар. Олар туа біткен катаракта, тұқым қуалайтын немесе туа біткен миопия. Торлы қабаттың түрлі дегенеративті аурулары, торлы қабаттың ісігі, яғни ретинабластома тұқым қуалайды. Ал ересектердің арасында кездесетін аурулардың бірі – біріншілік ашық бұрышты глаукома. Және басқа аурулар да бар.
- Адам көзінің қарауытып, көру өткірлігінің кемуі неге байланысты?
- Адам көзінің қарауытып, көру өткірлігінің төмендеуі түрлі себептерге байланысты пайда болуы мүмкін. Катаракта, яғни көз бұршағының бұлыңғырлануы бұның бір себебі. Ересектерде катаракта жалпы жас ұлғаюына байланысты дамуы мүмкін. Сонымен қатар көздің қабыну ауруларында, миопияда, глаукомада, көздің жарақаттарында катаракта дамиды. Жалпы ағзаның соматикалық ауруларында да, мысалы қант диабеті сияқты, және басқа соматикалық ауруларда да катаракта дамуы мүмкін.
- Катаракта басталған кезде көздің көру қабілетінде қандай өзгерістер байқалады? Яғни, адам қандай клиникалық белгілерге көңіл бөлуі қажет?
- Катаракта басталған кезде көздің алыстан көру қабілеті төмендейді. Сонымен қатар көру сапасы нашарлайды. Науқастарымыз «көзім қарауытады» деп айтады.
- Әйгерім Серікбайқызы, ал глаукома, яғни суқараңғылық неден пайда болады? Әлдебір көз жарақаттарынан не сырқат әсерінен бе, әлде ағзаның бейімділігінен бе?
- Глаукома көз ішінің прогрессивті қысымының оқтын-оқтын жоғарылауынан немесе көру қабілетінің төмендеуінен, сондай-ақ көз жарақаттарына немесе көздің қабыну ауруларына, миопияға және басқа көптеген себептерге байланысты пайда болуы мүмкін. Бұл ауру да тұқым қуалайтын аурулардың бірі. Азия халқында, өзіміздің халқымызда да жиі кездесетін глаукоманың түрі бұл көздің алдыңғы бөлігінің тар болғанына байланысты дамитын жабық немесе тар бұрышты глаукома. Мұның себебі, жас келе көз бұршағының көлемі өседі, көздің алдыңғы камерасының тереңдігі азаяды. Көздің алдыңғы бөлігі тар болып, көз қысымының жоғарылауына әкеледі.
- Көздің торлы қабатының бұзылуы, көз қарашығына ет өсу, көз қабығының қабынуы – конъюктивит сырқаттары туралы да айта отырсаңыз... Мүмкін біз естімеген, білмейтін көз сырқаттары да бар шығар?
- Көздің торлы қабаты бұзылуының жиі кездесетін себептері – бұл диабеттік ретинопатия, миопияда кездесетін түрлі дистрофиялық өзгерістер, торлы қабаттың сылынуы, торлы қабаттың ортаңғы тамырының тромбозы, жалпы қан қысымының жоғары болуына байланысты дамитын ретинопатия, макула деп аталатын көз түбіндегі сары дақтың жарылуы, көздің шыны тәріздес денесіне қан құйылуы. Осы аурулардың алдын алу үшін офтальмологқа міндетті түрде қаралып тұру керек. Белгілі өзгерістер пайда болғанда профилактикалық немесе емдеу барысында лазерлік торлы қабаттың коагуляциясы жасалады. Бұл отаның мақсаты - пайда болған өзгерістердің ұлғаюын тұрақтандырып, асқынулардың алдын алу. Сонымен қатар торлы қабаттың ауруларын емдеу барысында клиникамызда тиімділігі және қауіпсіздігі дәлелденген люцендис препаратымен интравитралды инъекция жасалынады.
Көз қарашығына ет өсу дегеніміз бұл - птеригиум. Қазіргі таңда жастардың арасында да жиі кездесетін болды. Бұл патологияның емі - тек хирургиялық ем. Тіпті жақсы жасалынған отадан кейін де птеригиум қайталануы мүмкін. Сондықтан бұның алдын алу үшін арнайы пластика да жасалынуы керек.
Конъюктивит - бұл тіптен жиі кездесетін шырышты қабаттың қабыну сырқаты. Жиі кездесетін себептерінің бірі де вирустар, бактериялар немесе аллергия. Емдеу барысында себебіне байланысты арнайы көз тамшылары тағайындалады.
- Көз сырқаттары алғаш анықталып, диагноз қойылғаннан кейін тағайындалған дәрі-дәрмектерді уақытылы қолдану арқылы толық жазылуға бола ма, әлде ота жасау арқылы емделе ме?
- Әр ауру ерекшелігіне қарай әртүрлі. Маман-дәрігер емдеу тәсілін толық зерттеу нәтижесінде тағайындайды. Жалпы емнің толық және нәтижелі болуы науқастың сапалы тексерілуіне байланысты. Көз ауруы дәрі-дәрмекті уақытылы қолданумен қатар, ота жасау арқылы да емделеді. Мысалы, бүгінгі таңда кең тараған катаракта ауруы тек хирургиялық жолмен ғана емделеді. Операция кішкентай және микротілімдер арқылы жасалынып, көз ішіне жетік жасанды бұршақ енгізіледі. Бұл техниканың арқасында операция уақыты 10-15 минутқа дейін қысқартылып, науқастарымыздың көру жітілігі операциядан кейінгі бірінші күні-ақ жоғарылауға мүмкіндік береді. Глаукоманың емі консервативті және хирургиялық болуы мүмкін. Глаукома емінің мақсаты – көз іші қысымын қалыпты жағдайға келтіру және көру қабілетін тұрақтандыру.
- Жалпы көз ауруларының алдын алу үшін қалай күтіну керек? Арнайы жаттығулар мен емдәмдер арқылы сырқаттан сақтануға бола ма? Тыңдармандарымызға кеңестер бере кетсеңіз...
- Көз ауруларының алдын алу үшін офтальмологқа міндетті түрде қаралып тұру керек. Сонымен қатар салауатты өмір салтын ұстауға тырысу керек. Көз ауруларын емдеу және асқынулардың алдын алу үшін соңғы он жылдықта көптеген медикаментозды және арнайы жаттығулар да пайдалы болатыны дәлелденді. Бірақ арнайы жаттығуларды офтальмолог сырқаттың түріне қарай тағайындауы керек. Ең маңыздысы – офтальмологқа уақытылы барып, тексеруден өту. Тіпті көзі ауырған адамдар емес, көзі ауырмайтын адамдар да баруы керек. Мысалы, 40-тан асқан адамдар немесе тұқымында глаукомасы бар адамдар офтальмолог қабылдауында жиі болғаны дұрыс. Тұрғындар арасында жиі байқалатын көз сырқаты – глаукоманы зерттеу және ем нәтижелерін салыстыру үшін көз іші қысымы жиі өлшену керек. Сонымен қатар көру жүйкесінің дискі, көз түбі, көру кеңістігі де тексерілуі қажет.
- Әйгерім Серікбайқызы, алдағы жылдан медициналық сақтандыру жүйесі іске қосылады. Сіздің пікіріңіз?
- Медициналық сақтандыру жүйесі медициналық көмектің халыққа қолжетімділігін арттырады деген сенімдемін. Қандай болмасын жоспарлы медициналық көмек кезегі – бұл әлемдік қарапайым тәжірибе. Мұндай кезек біз де бар, мысалы, витреоретинальды хирургия кезегі. МӘМС аясында қаржыландырудың көбеюі медициналық қызмет сапасын арттырып қана қоймай, витреоретинальды хирургия секілді қымбат тұратын жоғары технологиялық медициналық қызметтердің кеңінен енгізілуіне, қымбат тұратын диагностикалық емшаралардың қолжетімді болуына мүмкіндік береді деп үміттенеміз және солай болатынына сенеміз.
Еліміз тұрғындарының өз денсаулығына деген көзқарасы өзгеріп, ақпарат алу деңгейі артып келеді. Медициналық сақтандыру – бұл, алға қадам басу.
Көз күтіміне арналған пайдалы кеңестер:
• Бөлмеге жарық біркелкі түсуі керек және жарықтың қапталдан түскені қолайлы. Сондай-ақ, бөлменің төбесі қабырғасына қарағанда ашық, ақ болуы тиіс.
• Бала жазу жазып, кітап оқығанда үстелдің орналасуына мән беріңіз. Жарық баланың сол жағынан түскені дұрыс. Орындықтың биіктігі, арқалығы ыңғайлы, балалардың бойына сәйкес болсын.
• Көру гигиенасын сақтау керек. Жазу жазып, кітап оқығанда фокустық ара қашықтық шамамен 30-35 сантиметрден кем болмауы тиіс.
• Компьютерде 1-2 сағаттан артық отырмауға тырысыңыз. Ал баланы жарты сағаттан артық отырғызбаңыз.
Дұрысында экранның жоғарғы бөлігі көздің тұсынан төмендеу тұруы керек. Жұмыс арасында мүмкіндігінше 5-10 минут үзіліс жасаған жөн.
• Үзіліс кезінде көзді жоғары-төмен, оңға-солға айналдыра қозғалту, терезеге қарап, алысқа көз жіберу, одан соң жақынға көз салу секілді көз жаттығуларын жасаған дұрыс.
• Көру қабілетін сақтауда тағам өнімдерінің де маңызы зор. А, В тобы, Е, С дәрумендеріне бай тағамдарды көбірек тұтынса, көзге пайдалы:
- А дәрумені сәбізде, көк бұршақта, пиязда, сүзбеде көп.
- В1 дәрумені жаңғақта, жүгеріде, бидайда, В2 дәрумені салат жапырақтарында, алмада, бидай дәнінде, В6 дәрумені орамжапырақта, жұмыртқаның сары уызында, балық секілді өнімдерде, В12 дәрумені жүзім, шабдалы, кивиде көп, сондай-ақ кептірілген өрік те пайдалы.
